Φυσικό αέριο: Πρόσφατες αλλαγές στις εισαγωγές φυσικού αερίου στην ΕΕ

Σχεδόν ένα στα τρία νοικοκυριά στην Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιούν φυσικό αέριο για να θερμάνουν τα σπίτια τους. Το 2021 η ΕΕ εισήγαγε 83% του φυσικού αερίου που κατανάλωνε, με μεγαλύτερο προμηθευτή τη Ρωσία (39% των συνολικών ευρωπαϊκών εισαγωγών με όρους αξίας). Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα της Eurostat, οι εισαγόμενες ποσότητες μειώθηκαν ελαφρώς τα δυο πρώτα τρίμηνα του 2022, και ενώ το τρίτο τρίμηνο έφτασαν τα επίπεδα του 2021 (19,2 εκατ. τόνοι το μήνα κατά μέσο όρο). Φυσικά, οι τιμές έχουν εκτοξευθεί, αυξάνοντας τη μέση μηνιαία αξία των ευρωπαϊκών εισαγωγών φυσικού αερίου από 8,9 δις ευρώ το 2021 σε 35,4 δις ευρώ το τρίτο τρίμηνο του 2022.

Μετά την εισβολή στην Ουκρανία, η απεξάρτηση από τη Ρωσία και η διαφοροποίηση των προμηθευτών φυσικού αερίου αποτελεί βασική προτεραιότητα της ΕΕ. Όμως η μείωση των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία είναι μεγάλη πρόκληση. Η ΕΕ εισάγει το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού της αερίου μέσω αγωγών, η πλειοψηφία των οποίων διέρχεται από τη Ρωσία. Επίσης η διαφοροποίηση προμηθευτών είναι μακρά και δαπανηρή διαδικασία που απαιτεί επενδύσεις σε υποδομές (νέοι αγωγοί, τερματικοί σταθμοί κλπ). Τέλος, μέχρι πρότινος υπήρξε έλλειψη σύμπνοιας ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ σχετικά με το πλαφόν στο φυσικό αέριο. (Κάποιες χώρες ήταν υπέρ ενός ανώτατου ορίου στις τιμές του φυσικού αερίου, ενώ άλλες παρέμεναν δύσπιστες για μια τέτοια κίνηση. (Βλ. προηγούμενο In focus.) Αυτό οδήγησε σε πολύμηνες διαπραγματεύσεις που έληξαν στις 19 Δεκεμβρίου 2022 με πολιτική συμφωνία για πλαφόν στο φυσικό αέριο στα 180 ευρώ ανά μεγαβατώρα.

Πάρα τις δυσκολίες που προαναφέρθηκαν, η ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία έχει ήδη προχωρήσει σημαντικά. Τα πιο πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι οι εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία μειώθηκαν από 8,6 εκατ. τόνους το μήνα το 2021 σε 3,0 εκατ. τόνους το μήνα το τρίτο τρίμηνο του 2022. Ταυτόχρονα, οι εισαγωγές φυσικού αερίου από τους άλλους εταίρους αυξήθηκαν από 10,6 εκατ. τόνους το μήνα το 2021 σε 16,2 εκατ. τόνους το μήνα το τρίτο τρίμηνο του 2022.

Η μείωση των εισαγωγών αερίου μέσω αγωγού από τη Ρωσία αντισταθμίστηκε από την αύξηση των εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με τα δεδομένα της δεξαμενής σκέψης Bruegel, οι εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου από την αμερικανική ήπειρο ξεπέρασαν τα 5 δις κυβικά μέτρα το μήνα, έναντι 2 δις κυβικά μέτρα το μήνα το 2021. Ακόμη και από τη Ρωσία οι εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου αυξήθηκαν (από 1,2 δις κυβικά μέτρα το μήνα το 2021 σε 1,6 δις κυβικά μέτρα το 2022), γεγονός που δείχνει ότι παρά τη μεγάλη προσπάθεια για ενεργειακή απεξάρτηση από τη Μόσχα οι δυσκολίες παραμένουν.

Πάντως, το μερίδιο της Ρωσίας έχει υποχωρήσει σημαντικά. Το 2021 η χώρα αυτή προμήθευε 44% των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου στην ΕΕ (με όρους ποσοτήτων). Ακολουθούσαν σε απόσταση η Νορβηγία (19%) και η Αλγερία (12%). Μετά την εισβολή στην Ουκρανία το μερίδιο των ρωσικών εισαγωγών φυσικού αερίου μειώθηκε σταθερά: το τρίτο τρίμηνο του 2022, διαμορφωνόταν σε μόλις 15% των συνολικών ευρωπαϊκών εισαγωγών.

Αντίστοιχα, αυξήθηκε το μερίδιο άλλων προμηθευτών της ΕΕ: το τρίτο τρίμηνο του 2022, η Νορβηγία ήταν πλέον στην πρώτη θέση (25% της συνολικής εισαγόμενης ποσότητας φυσικού αερίου στην ΕΕ), και η Βρετανία στη δεύτερη (16%), με τις ΗΠΑ λίγο κάτω από τη Ρωσία (15% του συνόλου των εισαγωγών με όρους ποσοτήτων). (Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2021 το μερίδιο της Βρετανίας και των ΗΠΑ ήταν κάτω από 6%.) Κατά τα άλλα, το μερίδιο της Αλγερίας μειώθηκε ελαφρά (σε 11%), ενώ εκείνο του Κατάρ και του Αζερμπαϊτζάν αυξήθηκε.

Εκτός από τη μείωση εισαγωγών αερίου, άλλα ζητήματα που σχετίζονται με την ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία παραμένουν ανοιχτά. Όπως αναφέρει ο Georg Zachmann, στέλεχος της δεξαμενής σκέψης Bruegel, σε άρθρο στους Financial Times: «Αυτό που χρειάζεται επειγόντως η Ευρώπη είναι ένας μηχανισμός προστασίας στην περίπτωση που η Ρωσία στείλει επιλεκτικά αέριο σε μεμονωμένους αγοραστές στην Ευρώπη για να αγοράσει πολιτικά οφέλη». Ο κίνδυνος που ελλοχεύει είναι ότι και άλλες χώρες θα μπορούσαν να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Ουγγαρίας, που υπέγραψε συμφωνία τον Αύγουστο του 2022 με τη Gazprom, υπονομεύοντας την ενότητα της Ευρώπης.

*Η Χρύσα Παπαλεξάτου είναι Υπότροφος της Ερευνητικής Έδρας Α. Γ. Λεβέντη στο Παρατηρητήριο Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ.

*Ο Μάνος Ματσαγγάνης είναι Κύριος Ερευνητής, Επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, Υπότροφος της Έδρας «Σταύρος Κωστόπουλος», και Καθηγητής Δημόσιας Οικονομικής στο Πολυτεχνείο Μιλάνου.