ΙΜΕ/ΓΣΕΒΕΕ – Κοινωνική Οικονομία: Αύξηση απασχόλησης στην Ελλάδα κατά 264,5% σε μια επταετία [Ερευνα]

Η απασχόληση στον χώρο της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας (ΚΑΟ) στην Ελλάδα, σε βάθος χρόνου, έχει διαγράψει μια ανοδική πορεία με μια τάση σταθεροποίησης τα τελευταία έτη, όπως προκύπτει από την έρευνα του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ με τίτλο «Η απασχόληση στον χώρο της κοινωνικής οικονομίας: τάσεις και προοπτικές».

Όπως αναφέρει η μελέτη, αν και η συνολική συμβολή της ΚΑΟ στην απασχόληση παραμένει ιδιαίτερα περιορισμένη σε σχέση με την λοιπή οικονομία, η διαπίστωση του διπλάσιου αριθμού απασχολούμενων ανά φορέα ΚΑΟ από τον αριθμό απασχολούμενων στην συμβατική οικονομία τείνει να αποτελέσει ένα διαρκές χαρακτηριστικό της. Κατά συνέπεια, ο τομέας της ΚΑΟ φαίνεται να έχει τη δυνατότητα να συμβάλει στην απασχόληση σε βάθος χρόνου, ενίοτε σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με μια συμβατική επιχείρηση.

ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ: 6 στις 10 επιχειρήσεις αύξησαν τις τιμές τους το 2022

Η μελέτη του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ διερευνά τις λύσεις που δύναται να δώσει ο τομέας της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας στα κρίσιμα ζητήματα απασχόλησης και ειδικότερα στο αν και κατά πόσο μπορεί να συμβάλλει, μεταξύ άλλων, στα παρακάτω: α) στη δημιουργία και τη διατήρηση θέσεων εργασίας, καθώς και στην οργάνωση της απασχόλησης, β) στην ποιότητα εργασίας, γ) στην κοινωνική ένταξη ατόμων που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες μέσω της απασχόλησης.

Ποικιλομορφία στις μορφές απασχόλησης

Η ΚΑΟ συμβάλλει στην απασχόληση με άμεσο τρόπο, δημιουργώντας θέσεις εργασίας εντός των φορέων της. Παράλληλα, συμβάλλει και με έμμεσο τρόπο, παρέχοντας χρήσιμες υπηρεσίες, που βελτιώνουν τις συνθήκες άσκησης επαγγελματικής-επιχειρηματικής δραστηριότητας των μελών ή και τρίτων, αυξάνοντας, παράλληλα τη ζήτηση για ορισμένες υπηρεσίες/αγαθά.

Η μορφή της απασχόλησης εντός των φορέων της ΚΑΟ παρουσιάζει έντονη ποικιλομορφία. Πέραν της αμειβόμενης απασχόλησης μελών ή και τρίτων, συχνά οι φορείς ΚΑΟ βασίζονται και στην μη αμειβόμενη απασχόληση μελών ή και τρίτων. Το ποια ή ποιες μορφές απασχόλησης συναντά κανείς σε έναν φορέα ΚΑΟ εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το είδος, το μέγεθος, τον κλάδο δραστηριοποίησης του φορέα ΚΑΟ, αλλά και το ισχύον θεσμικό πλαίσιο και τις οικονομικές συνθήκες. Παρά την ποικιλομορφία με την οποία εμφανίζεται η απασχόληση εντός της ΚΑΟ η ιδεατή πορεία εξέλιξης και ωρίμανσης ενός εγχειρήματος τείνει προς την εργασιακή αυτοδιάθεση, η οποία αν και δεν αποτελεί απώτερο σκοπό όλων των φορέων ΚΑΟ, είναι ιδεατός τύπος λόγω του ότι υπερβαίνει τη διάκριση εργοδότη- εργαζόμενου, με τη σύμπτωση των δύο αυτών ιδιοτήτων σε ένα πρόσωπο, αυτό του μέλους.

Μικρή ανάπτυξη στην Ελλάδα

Στην περίπτωση της Ελλάδας, η ΚΑΟ δεν υπήρξε ιδιαίτερα ανεπτυγμένη, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τόσο σε ότι αφορά τη δυναμική των φορέων της αλλά και τη συμβολή τους στην απασχόληση, η οποία καταγράφεται ως η χαμηλότερη στην ΕΕ. Παρότι η ΚΑΟ αναγνωρίστηκε θεσμικά με τον ν. 4019/2011 και στην συνέχεια με τον ν. 4430/2016, στο ελληνικό νομικό τοπίο, η θεσμικά αναγνωρισμένη ΚΑΟ αποτελεί μόνο ένα επιμέρους τμήμα της ευρύτερης ΚΑΟ, στην οποία ανήκει ένα πλήθος εγχειρημάτων και οργανώσεων, όπως συνεταιρισμοί, αλληλασφαλιστικοί φορείς, ενώσεις, σωματεία και ιδρύματα.

Συνέπεια αυτού, το μεγαλύτερο μέρος της ΚΑΟ και, αντίστοιχα, της συμβολής του στην απασχόληση παραμένει αθέατο για τον Έλληνα νομοθέτη και αχαρτογράφητο για τους διαμορφωτές πολιτικής.

Η απασχόληση

Η απασχόληση στους φορείς ΚΑΟ έχει ανοδική πορεία. Το 2018 αυξήθηκε κατά 264,5% σε σχέση με το 2011. Σε σχέση όμως με το σύνολο της οικονομίας, για το 2018 η ΚΑΟ είχε ιδιαίτερα μικρή παρουσία από πλευράς αριθμού φορέων (0,93% του συνολικού αριθμού φορέων της οικονομίας), από πλευράς κύκλου εργασιών (1,18% του συνόλου της οικονομίας) και εξίσου μικρή συμβολή στην απασχόληση (2,04% του συνολικού αριθμού απασχολούμενων). Ωστόσο, η συμβολή της ΚΑΟ ανά φορέα ήταν μεγαλύτερη από τη συμβατική οικονομία. Πιο συγκεκριμένα, από το 2013 μέχρι και το 2018, ο αριθμός των απασχολούμενων ανά φορέα ήταν διπλάσιος ή μεγαλύτερος στους φορείς ΚΑΟ (≥6 απασχολούμενοι ανά φορέα) σε σχέση με τη λοιπή οικονομία (≤3 απασχολούμενοι ανά φορέα). Το παραπάνω αποτέλεσμα επηρεάζεται από το ότι η συντριπτική πλειοψηφία των νομικών μορφών είναι ατομικές επιχειρήσεις, όπου συνήθως απασχολείται μόνο ο ιδιοκτήτης τους. Ωστόσο οι ατομικές επιχειρήσεις δεν μπορούν να εξαιρεθούν από την παραπάνω ανάλυση, καθώς δύνανται να απασχολούν περισσότερα άτομα, πέραν του ιδιοκτήτη, αλλά είτε δεν το επιδιώκουν (λόγω του ότι είναι κερδοσκοπικές και άρα το όποιο κέρδος αποδίδεται στον ιδιοκτήτη) είτε δεν μπορούν να απασχολήσουν μεγαλύτερο αριθμό ατόμων (για παράδειγμα λόγω οικονομικής δυσπραγίας). Αυτό αναδεικνύει την αυξημένη συμβολή της ΚΑΟ στην απασχόληση ανά φορέα ΚΑΟ, σε σχέση με μια συμβατική επιχείρηση (ατομική ή συλλογική).

Με βάση τα παραπάνω, στην Ελλάδα η απασχόληση στην ΚΑΟ σε βάθος χρόνου έχει διαγράψει μια ανοδική πορεία με μια τάση σταθεροποίησης τα τελευταία έτη. Αν και η συνολική συμβολή της ΚΑΟ στην απασχόληση παραμένει ιδιαίτερα περιορισμένη σε σχέση με την λοιπή οικονομία, η διαπίστωση του διπλάσιου αριθμού απασχολούμενων ανά φορέα ΚΑΟ από τον αριθμό απασχολούμενων στην συμβατική οικονομία τείνει να αποτελέσει ένα διαρκές χαρακτηριστικό της. Κατά συνέπεια, ο τομέας της ΚΑΟ φαίνεται να έχει τη δυνατότητα να συμβάλει στην απασχόληση σε βάθος χρόνου, ενίοτε σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με μια συμβατική επιχείρηση. Ωστόσο, με περιορισμένη ή και μηδαμινή στήριξη, η ΚΑΟ θα παραμείνει ένας περιφερειακός τομέας της οικονομίας, χωρίς να αξιοποιείται η δυναμική της.

Μάκρο-επίπεδο

Σε μάκρο-επίπεδο, η ενδυνάμωση της απασχόλησης στην ΚΑΟ μπορεί να επιτευχθεί με την βελτίωση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου, της εναρμόνισής του με την λοιπή νομοθεσία και εν γένει προώθησης δημοσίων πολιτικών για την ΚΑΟ προσαρμοσμένων στις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά των εγχειρημάτων. Αναφορικά με την ανθεκτικότητα της ΚΑΟ σε συνθήκες κρίσης διαφάνηκε ότι ορισμένοι φορείς διακρίνονται για την προσαρμοστικότητά τους, προστατεύοντας παράλληλα και την απασχόληση. Από την άλλη πλευρά αναδείχθηκε η αρνητική επίδραση των κρίσεων σε άλλους φορείς ΚΑΟ.

Η παρατήρηση αυτή καταδεικνύει ότι οι φορείς ΚΑΟ, αναλόγως της κατηγορίας τους, του μεγέθους, του τομέα τους – εν μέσω άλλων παραγόντων – επηρεάζονται λιγότερο ή περισσότερο από τις κρίσεις και άρα η γενίκευση ότι κάθε φορέας ΚΑΟ είναι ανθεκτικός απέναντι σε κάθε κρίση δεν είναι ακριβής, καθώς δεν αντιστοιχεί με τα πραγματικά δεδομένα. Κατά την εμπειρική έρευνα αναδείχθηκαν οι ποικίλες ανάγκες του πεδίου 140 για να αναπτυχθεί και να αναπτύξει την απασχόληση, εκκινώντας από το άρτιο νομοθετικό περιβάλλον που εξακολουθεί να παραμένει ως ζητούμενο μέχρι την δημιουργία κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων. Οι ανάγκες αυτές, παρότι έχουν επισημανθεί από προγενέστερες μελέτες (όπως Geormas et al., 2019), εξακολουθούν να παραμένουν αναπάντητες, αποκτώντας πλέον χαρακτηριστικά χρόνιων παθογενειών.

Δείτε ολόκληρη την έρευνα ΕΔΩ