«Σκιώδης εργασία»: Ένα από τα μεγάλα οικονομικά μυστήρια της εποχής – Ποιο είναι το πραγματικό κόστος;

Ένα από τα μεγάλα οικονομικά μυστήρια της εποχής είναι η μειωμένη παραγωγικότητα των εργαζομένων, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Προσπαθώντας να δώσουν απάντηση οι Financial Times, ανέφεραν πως μπορεί να είναι απλά μια διόρθωση από την υπερεργασία κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Τουλάχιστον έτσι λένε κάποιοι οικονομολόγοι.

Από την άλλη πλευρά, πτώση της παραγωγικότητας είχε παρατηρηθεί και μετά τη Μεγάλη Ύφεση. Ενώ υπάρχουν σίγουρα πολλοί παράγοντες, όπως η αποτυχία της εκπαίδευσης να συμβαδίσει με την τεχνολογία (η οποία με τη σειρά της μειώνει την παραγωγικότητα), κάποια ανεξερεύνητα ζητήματα παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Αυτά, σύμφωνα με τους FT, περιλαμβάνουν την άνοδο της λεγόμενης «σκιώδους εργασίας».

Το μυστικό της επιτυχίας του CEO της Uber – Τι συμβουλεύει τους νέους να (μην) κάνουν

Η γέννηση του όρου

Η «σκιώδης εργασία» είναι ένας όρος που επινοήθηκε από τον Ivan Illich, έναν Αυστριακό φιλόσοφο και Ρωμαιοκαθολικό ιερέα, γνωστό για τις ριζοσπαστικές του πολεμικές, υποστηρίζοντας ότι τα οφέλη πολλών σύγχρονων τεχνολογιών και κοινωνικών ρυθμίσεων ήταν απατηλά και ότι, ακόμη περισσότερο, τέτοιες εξελίξεις υπονόμευαν την αυτάρκεια, την ελευθερία και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων.

Για αυτόν, η «σκιώδης εργασία» περιλάμβανε όλη την απλήρωτη εργασία, όπως η μητρότητα και η οικοκυρική. Όμως πιο πρόσφατα, ο όρος επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει το έργο που οι εταιρείες μπόρεσαν να παραδώσουν στους πελάτες τους, μέσω τεχνολογίας.

Στο βιβλίο «Σκιώδης εργασία: Οι απλήρωτες, αθέατες δουλειές που γεμίζουν τη μέρα», ο συγγραφέας Craig Lambert εστίασε στις μυριάδες εργασίες που συνήθιζαν να κάνουν άλλοι άνθρωπο και τις οποίες, πλέον, οι περισσότεροι από εμάς κάνουμε για τον εαυτό μας, συνήθως με τη βοήθεια των ψηφιακών συσκευών. Αυτό περιλαμβάνει τα πάντα, από τραπεζικές συναλλαγές έως ταξιδιωτικές κρατήσεις, παραγγελίες φαγητού σε εστιατόρια έως τσάντες ειδών παντοπωλείου, για να μην αναφέρουμε τη λήψη και την πλοήγηση στις εφαρμογές που χρειαζόμαστε για να πληρώσουμε θέση στάθμευσης ή να παρακολουθήσουμε τις σχολικές εργασίες των παιδιών μας.

Ενώ ούτε ο Lambert ούτε το ΔΝΤ μπορούν να εκτιμήσουν το συνολικό ποσοστό που αντιπροσωπεύουν τέτοιες εργασίες, θεωρείται πως είναι σαφώς σημαντικό και αυξάνεται, ιδιαίτερα εάν λάβει κανείς υπόψη την έρευνα που δείχνει ότι το ένα τέταρτο όλων των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ θα διαταραχθεί σοβαρά από την αυτοματοποίηση έως το 2030.

Ο γολγοθάς των εφαρμογών…

«Με εκπλήσσει το πώς μας έκανε να περνάμε τον δικό μας χρόνο για να διορθώσουμε πράγματα που έκαναν οι άλλοι για εμάς», λέει ο Lambert. Σε μια πρόσφατη και όχι ασυνήθιστη εβδομάδα, κατέβασα και χρησιμοποίησα πολλές νέες εφαρμογές στο τηλέφωνό μου, για να κάνω πράγματα όπως πληρωμή καθηγητών, κράτηση δωματίων και διαχείρηση ταξιδιών στο εξωτερικό. Έπειτα, υπήρχε η αμερικανική κόλαση της «σκιώδους εργασίας» στον τομέα της υγείας. Αυτό περιελάμβανε τις ιατρικές πληροφορίες, την υποβολή αιτημάτων στα ασφαλιστικά ταμεία κ.α.

«Έχασα μερικές ώρες προσπαθώντας να επιλύσω (ανεπιτυχώς) ένα πρόβλημα παραγγελίας σε ένα πολυκατάστημα, διαβάζοντας αμέτρητα SMS, e-mails και τηλέφωνα. Τελικά παρέδωσα το θέμα στην εταιρεία της πιστωτικής μου κάρτας, Visa, η οποία με τη σειρά της ζήτησε νέες πληροφορίες. Ένα επαγγελματικό ταξίδι απαιτούσε τη χρήση μιας άγνωστης ταξιδιωτικής πλατφόρμας. Όταν η πτήση καθυστέρησε, κάθισα σε ένα καφέ, όπου οι παραγγελίες έπρεπε να γίνουν μέσω iPad. Μετά από 30 λεπτά αναμονής για έναν latte, κοίταξα τριγύρω, αλλά δεν βρήκα άνθρωπο να παραπονεθώ. Τελικά επιβιβάστηκα χωρίς καφέ ή επιστροφή χρημάτων», ανέφερε χαρακτηριστικά.

«Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι όλη αυτή η “σκιώδης εργασία” οδηγεί τις τιμές χαμηλότερα, μειώνοντας την ανθρώπινη εργασία. Ισως. Είναι όμως παραγωγικό για την οικονομία συνολικά; Πρέπει να αναρωτηθούμε. Έχει νόημα για κάποιους καλά αμειβόμενους ή θεωρητικούς, να περνούν αρκετές ώρες την εβδομάδα δίνοντας μάχη με εργασίες που στο παρελθόν έκαναν νέοι που χρειάζονταν χρήματα; Είναι μια λογική ερώτηση», πρόσθεσε.

Οικονομολόγοι όπως ο Joseph Stiglitz ανέφεραν τη «σκιώδη εργασία» ως έναν αρνητικό παράγοντα ενός συστήματος, στο οποίο οι εταιρείες «ξεφορτώνονται» το κόστος εργασίας. Ο Lambert επισημαίνει ότι μια από τις αρνητικές συνέπειες είναι η απώλεια της αρχικής εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών. Μια μελέτη της Brookings ανέφερε ότι οι θέσεις εργασίας με χαμηλότερο μισθό κινδυνεύουν περισσότερο από την αυτοματοποίηση, κάτι που με τη σειρά του οδηγεί τους νέους στην ανεργία. Εάν τα κράτη δεν βελτιώσουν την εκπαίδευση η παραγωγικότητα και η ανάπτυξη θα μειώνονται. Εν τω μεταξύ, σε μια ολοένα και πιο αυτοματοποιημένη οικονομία, η ανθρώπινη επαφή αποτελεί πολυτέλεια. Οι πραγματικά πλούσιοι έχουν άλλους ανθρώπους να κάνουν «σκιώδεις δουλειές» για αυτούς.

Και ναι, η τεχνολογία μπορεί να μειώσει την «τριβή», αλλά αυτό εξαρτάται από το τι θεωρεί ο καθένας τριβή. Σαφώς, ο αυτοματισμός και τα apps φέρνουν μαζί τους πολλά οφέλη, χρειάζεται όμως μέτρο και ένα… αντίβαρο για να μην χαθεί το παιχνίδι.