Ένα σημαντικό βιβλίο του για την πορεία των οικονομικών ιδεών και την επικαιρότητα τους

Τον Γιώργο Ι. Καλαμωτουσάκη τον πρωτογνώρισα το 1978. Ηταν τότε γενικός διευθυντής στο Ελληνικό Κέντρο Παραγωγικότητας (ΕΛΚΕΠΑ) και διευθυντικό στέλεχος στο Τμήμα Οικονομικών Ερευνών της Τράπεζας της Ελλάδας. Η γνωριμία μας έγινε το φθινόπωρο εκείνης της χρονιάς, με αφορμή την απόφαση του Γιάννη Μαρίνου, διευθυντή του «Οικονομικού Ταχυδρόμου», να μου αναθέσει την ευθύνη δύο ειδικών σελίδων του περιοδικού, που θα αφορούσαν τη διοίκηση των επιχειρήσεων και επιχειρηματικό ρεπορτάζ ουσίας.

Από την πρώτη στιγμή της γνωριμίας μας, η χημεία με τον Γιώργο Καλαμωτουσάκη υπήρξε απόλυτα θετική. Ο άνθρωπος που είχα γνωρίσει και με τον οποίον διατήρησα έκτοτε άριστες φιλικές σχέσεις, ήταν και είναι βέβαια, από τους πιο ευγενικούς και ανεπιτήδευτους ανθρώπους που γνώρισα στην επαγγελματική μου ζωή. Μετριόφρων, απλός στην συμπεριφορά του, εγκάρδιος και καταδεκτικός, ο Γ.Καλαμωτουσάκης, από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, διέπρεψε στον τραπεζικό τομέα, χωρίς ποτέ να προσελκύσει τα φώτα της δημοσιότητας και της life style προβολής.

Ο άνθρωπος που πέρασε από της γενικές διευθύνσεις μεγάλων τραπεζών όπως η American Express και η Egyptian American Bank (1985-1995), αλλά και από κορυφαίες εταιρίες όπως IBM, American Standard Inc και Hyundai Hellas, διαθέτει ισχυρή οικονομική παιδεία και εντυπωσιακή τραπεζική εμπειρία,σε μια εποχή όπου η χρηματοοικονομία κυριαρχεί..

Μια χρηματοοικονομία η οποία σήμερα επηρρεάζει κυριολεκτικά την παγκόσμια οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή, χωρίς ο πολύς κόσμος να μπορεί να καταλάβει ούτε πώς λειτουργεί, αλλά και ούτε την ιστορική της εξέλιξη. Ακόμα χειρότερα, αυτή η έλλειψη γνώσης απέναντι στο χρηματοοικονομία, σε συνδυασμό με τις ανατροπές που προκαλούν οι σύγχρονες τεχνολογίες, πυροδοτούν παράλογες συμπεριφορές και εκτρέφουν φαινόμενα βίας με απρόβλεπτο χαρακτήρα.

Αυτές οι τάσεις, συμβάλουν ώστε παντού στο σημερινό κόσμο να ανθεί ο λαϊκισμός, ο οποίος με τη σειρά του είναι σημαντικό εργαλείο εξουσίας στο μέτρο που οι φορείς του καλλιεργούν διεθνώς την απαισιοδοξία και τη δαιμονοποίηση φαινομένων που είναι γνωστά εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Είναι βέβαιο ότι οι πολίτες διακατέχονται από έντονη επιθυμία για αλλαγή, της οποίας τους λόγους μπορούμε εύκολα να τους αντιληφθούμε: αισθάνονται ότι οι πολιτικοί δεν κάνουν αρκετά, αλλά και ότι δεν έχουν να προτείνουν ένα πρόγραμμα με χρονικό ορίζοντα μεγαλύτερο από τις επόμενες εκλογές. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι σημαντικό να βοηθήσουμε την κοινή γνώμη να κατανοήσει τις οικονομικές έννοιες.Αυτός είναι και ο στόχος του ανά χείρας βιβλίου και του περιεχομένου του.

Εμμέσως πλην σαφώς, αυτόν τον παιδαγωγικό ρόλο έως ένα βαθμό προσφέρει το «History of Economic Ideas», from Aristotle to Thornstein Veblen »του καθηγητή Γιώργου Καλαμωτουσάκη.

Ποτέ άλλοτε η οικονομία δεν είχε προκαλέσει τόσο βίαιη οργή στην κοινή γνώμη όσο σήμερα. Ποτέ άλλοτε δεν είχε κατηγορηθεί για όλα τα δείνα των κοινωνιών μας. Και ποτέ άλλοτε οι οικονομολόγοι δεν είχαν κατεβεί σε τόσο χαμηλά επίπεδα κύρους: κατηγορούνται για τα πάντα και το αντίθετο τους και εγκαλούνται να βρουν και να χρησιμοποιήσουν το ταχύτερο δυνατόν τα κλειδιά εξόδου από μία κατάσταση της οποίας οι επιπτώσεις πάνε πολύ πιο μακρυά από το αυστηρά οικονομικό πλαίσιο.

Και αυτό συμβαίνει σε μια εποχή όπου η οικονομία της αγοράς είναι κυρίαρχο και χωρίς αντίπαλο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Αυτό το τελευταίο όμως βάλλεται συνεχώς και από πολλές πλευρές, σε όλα τα επίπεδα της φύσης και λειτουργίας του. Την ίδια στιγμή, σκοταδιστικές δυνάμεις ανορθολογισμού, με αφετηρία την αγορά, βάλλουν κατά του δυτικού φιλελεύθερου μοντέλου και της φιλοσοφικής του αφετηρίας, που είναι οι Ίωνες προσωκρατικοί φιλόσοφοι και οευρωπαικός διαφωτισμός.

Με το βιβλίο του, ο Γ. Καλαμωτουσάκης μας δίνει την ευκαιρία, γνωρίζοντας ορισμένους όχι ιδιαίτερα γνωστούς οικονομολόγους και στοχαστές, όπως για παράδειγμα οι Nassau Senior, Carey, von Wieser, Fetter, Hodson, Schmoller και Veblen, να συμπληρώσουμε την οικονομική σκέψη με στοιχεία που διευκολύνουν απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα, συναφή με τη φιλοσοφία της οικονομίας. Υπό αυτές τις συνθήκες, τι είναι η οικονομία; Πώς λειτουργεί και αναπτύσσεται; Είναι τελικά επιστήμη; Οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες. Το ανά χείρας βιβλίο όμως, μας επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι πίσω από τις οικονομικές θεωρίες, υπάρχουν θεωρήσεις του κόσμου και του ανθρώπου που αποκαλύπτουν φιλοσοφική σκέψη χάρη στην οποία οικοδομήθηκαν ισχυρά βάθρα οικονομικών λειτουργιών και ρυθμίσεων – οικονομικές λειτουργίες και ρυθμίσεις οι οποίες εδράζονται στην πρώτη και καθοριστική πτυχή της οικονομίας, που είναι οι συναλλαγές.

Η πρώτη έγκυρη ανάλυση που έγινε για τις τελευταίες δεν είναι άλλη από αυτήν του Άνταμ Σμιθ, τον 18° αιώνα, με την κυκλοφορία του περίφημου βιβλίου του Αναζητήσεις για την Φύση και τα Αίτια του Πλούτου των Εθνών (1776). Ωστόσο, οι οικονομικές πρακτικές δεν ξεκίνησαν τον 18° αιώνα. Τις εντοπίζει κανείς στα βάθη της ιστορίας, με τους Φοίνικες εμπόρους, τα οικονομικά του Ξενοφώντος,τον Αριστοτελη και την πρώτη γεωργική επανάσταση στην Μεσοποταμία. Όμως, ο Άνταμ Σμιθ,πηγαίνοντας πιο μακρυά την πρίν οικο-νομίας προσέγγιση του Σταγειρίτη φιλόσοφου, διατύπωσε μία από τις μεγάλες μεταφυσικές έννοιες της θεωρητικής οικονομικής, που εκφράζεται με την λέξη «αξία». Τί είναι η αξία και από πού πηγάζει; Ποια είναι η σχέση της με την χρησιμότητα, δηλαδή το καλό που μάς παρέχουν τα αγαθά; Πάνω στις έννοιες αυτές, ο Α. Σμιθ έγραφε πριν 233 χρόνια τα ακόλουθα:

«Θα παρατηρηθεί ότι η λέξη αξία έχει δύο διαφορετικές σημασίες και κάποτε σημαίνει την χρησιμότητα κάποιου συγκεκριμένου αγαθού, άλλοτε όμως σημαίνει την ικανότητα που παρέχει η κατοχή του. Η μία μπορεί να ονομασθεί αξία χρήσεως, ενώ η άλλη ανταλλακτική αξία. Τα αγαθά που έχουν συνήθως την μεγαλύτερη αξία χρήσεως έχουν την μικρότερη -ή πολλές φορές δεν έχουν καμμία- ανταλλακτική αξία. Και αντίθετα, εκείνα που έχουν την μεγαλύτερη ανταλλακτική αξία, έχουν πολλές φορές μικρή ή και μηδαμινή αξία χρήσεως. Κανένα αγαθό δεν έχει μεγαλύτερη χρησιμότητα από το νερό. Εντούτοις, με νερό δεν μπορεί να αγοράσει κανείς σχεδόν τίποτα. Αντίθετα, ένα διαμάντι δεν έχει σχεδόν καμμία αξία χρήσεως και παρόλα αυτά τεράστιες ποσότητες άλλων αγαθών μπορούν να ανταλλαγούν συνήθως με αυτό».

Αυτή την έννοια της αξίας ,ο Γ.Καλαμωτουσάκης τη φέρνει στο προσκήνιο, μια ταραγμένη εποχή ριζικών μεταβολών, για την κατανόηση των οποίων η ιστορία προσφέρει πολύτιμη εμπειρική γνώση.