Σε ποια σημεία του πλανήτη ξοδεύουν οι Big Oil τα κέρδη 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων

Προς το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου Ο Φράνκλιν Ντ. Ρούσβελτ συμμετείχε σε μια μοιραία συγκέντρωση παγκόσμιων ηγετών που βοήθησε στον καθορισμό της πορείας της γεωπολιτικής για δεκαετίες. Όχι, δεν ήταν η Σύνοδος Κορυφής της Γιάλτας. Αμέσως μετά την συνάντηση κατά την οποία ο Ρούσβελτ, ο Τσόρτσιλ και ο Στάλιν μοίρασαν τον κόσμο σε σφαίρες επιρροής, ο Αμερικανός πρόεδρος επιβιβάστηκε σε αμερικανικό πολεμικό πλοίο για να συναντηθεί μακράν βλεμμάτων με τον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας Αμπντέλ Αζίζ Ιμπν Σαούντ. Σε αντάλλαγμα για την προστασία της κυριαρχίας των Σαούντ στους Ιερούς Τόπους, ο μονάρχης συμφώνησε να παραχωρήσει στις αμερικανικές εταιρείες πετρελαίου πρόσβαση στο πετρέλαιο της χώρας του.

Με βάση τη μακροχρόνια εκμετάλλευση των περσικών αποθεμάτων από την Anglo-Persian Oil Company (τώρα BP), η Σαουδική-Αμερικανική συμμαχία σχημάτισε τον άξονα πετρελαίου που οδήγησε τις δυτικές μεγάλες πετρελαϊκές να κοιτάζουν με λαχτάρα πρώτα στον Περσικό Κόλπο και μετά σε άλλα μακρινά μέρη. Εδώ και δεκαετίες οι πέντε μεγαλύτερες εταιρείες πετρελαιοειδών ιδιωτικού τομέα στον κόσμο – οι αμερικανικές ExxonMobil και η Chevron, οι βρετανικές BP και Shell και η γαλλική TotalEnergies – πραγματοποιούν γεωτρήσεις από τη Νότια Αμερική στη Σιβηρία. Τώρα, στρόβιλος γεωπολιτικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων οδηγεί αυτές τις «υπερδυνάμεις» να κοιτάζουν όλο και περισσότερο όχι ανατολικά και δυτικά, αλλά βόρεια και νότια.

Αυτή η αναδιάταξη έρχεται καθώς τα ταμεία των big oil ξεχειλίζουν μετά από δύο χρόνια υψηλών τιμών ενέργειας (βλ. διάγραμμα 1). Στις 2 Φεβρουαρίου, η βρετανική Shell αποκάλυψε ετήσια καθαρά κέρδη για το 2022 σχεδόν 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων, υπερδιπλάσιο σε σχέση με ένα χρόνο νωρίτερα και τα υψηλότερα σε πάνω από έναν αιώνα ύπαρξης της ως εισηγμένης εταιρείας. Αυτό έγινε αμέσως μετά την ανακοίνωση της αμερικανικής ExxonMobil για ρεκόρ ετήσιων καθαρών κερδών 59 δισεκατομμυρίων δολαρίων (εξαιρουμένων των εφάπαξ χρεώσεων). Ο κύριος εγχώριος αντίπαλός της, η Chevron, ανέφερε επίσης ότι τα καθαρά κέρδη της υπερδιπλασιάστηκαν, στα 36 δισ. δολάρια. Η BP και η TotalEnergies θα προστεθούν σε αυτή τη συγκομιδή υπερκερδών στις 7 και 8 Φεβρουαρίου, αντίστοιχα.

Συνολικά, εκτιμά η Έιμι Ουόνγκ της Credit Suisse, αυτοί οι πέντε υπερ-κολοσσοί μπορεί να έχουν συγκεντρώσει περίπου 200 δισεκατομμύρια δολάρια σε κέρδη πέρυσι. Κομμάτι αυτού του μποναμά θα ρεύσει στους μετόχους. Τον Ιανουάριο, η ExxonMobil ανακοίνωσε ότι θα καταβάλει πάνω από 35 δισ. δολάρια συνολικά στους μετόχους της φέτος και του χρόνου. Κάποια ποσά θα πάνε να πληρώσουν πρόωρα χρέος. Ωστόσο, πολλά από τα εναπομείναντα κέρδη θα επανεπενδυθούν.

Μετά από αρκετά χρόνια συνεσταλμένων επενδύσεων σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, αποτέλεσμα της πτώσης της ζήτησης εξαιτίας της πανδημίας και της εχθρότητας της πολιτικής που σχετίζεται με το κλίμα, οι big oil ξοδεύουν και πάλι για να βρουν πετρέλαιο και να εξορύξουν. Η ερευνητική εταιρεία S&P Global εκτιμά ότι οι κεφαλαιουχικές δαπάνες με μελλοντική απόδοση, παγκοσμίως για τον κλάδο συνολικά, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων ιδιωτικών εταιρειών και των εθνικών εταιρειών πετρελαίου, ήταν περίπου 450 δισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, από το χαμηλό 15ετίας των περίπου 350 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2020. Φέτος μπορεί να είναι ακόμα υψηλότερο.

Όλα αυτά τα νέα χρήματα δεν ρέουν στα ίδια παλιά μέρη. Οι τιτάνες πετρελαίου της Δύσης βιώνουν «θεμελιώδη αλλαγή σκέψης», σημειώνει ο Έντουαρντ Μορς της τράπεζας Citigroup. Οι αμερικανικές εταιρείες κερδίζουν από την υποχώρηση από μακρινές απόμακρες περιοχές που ενέχουν άφθονο πολιτικό ρίσκο, ή δεν διαθέτουν την υποδομή για να φέρουν τους υδρογονάνθρακες στην αγορά όσο το δυνατόν καθαρότερα ή πάσχουν και από τα δύο. Οι λιγότερο ριψοκίνδυνοι Ευρωπαίοι ανταγωνιστές τους αποφεύγουν ορισμένες από τις δικές τους αμερικανικές εργασίες υπέρ της Αφρικής, με προοπτικές για νέες εξελίξεις πιο φιλικές προς το κλίμα. Και στις δύο περιπτώσεις, το αποτέλεσμα είναι μια αναδιάταξη πετρελαϊκών δραστηριοτήτων κατά μήκος γεωγραφικών παραλλήλων.

Μετατόπιση γεωγραφικού πλάτους

Για τους αμερικανικούς κολοσσούς, αυτό σημαίνει λιγότερο ενδιαφέρον εκτός Αμερικής. Η ExxonMobil, όπως και οι περισσότερες δυτικές εταιρείες, εγκατέλειψε τη Ρωσία μετά την εισβολή της στην Ουκρανία. Έχει επίσης εκφορτώσει —ή θέλει να εκφορτώσει— περιουσιακά στοιχεία σε χώρες όπως το Καμερούν, το Τσαντ, η Ισημερινή Γουινέα και η Νιγηρία. Η Chevron έχει πουλήσει δικά της project στη Βρετανία και τη Δανία (καθώς και τη Βραζιλία) και δεν έχει ανανεώσει τις παραχωρήσεις που λήγουν στην Ινδονησία και την Ταϊλάνδη. Ο Τζέιμς Ουέστ της επενδυτικής τράπεζας Evercore βλέπει τη Chevron και την ExxonMobil να μεταφέρουν τεράστιο ποσό κεφαλαιακών δαπανών στη Νότια Αμερική και στις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ExxonMobil επενδύει πολλά σε νέα πεδία στη Γουιάνα. Η Chevron σκοπεύει να διοχετεύσει περισσότερο από το ένα τρίτο των κεφαλαιουχικών της δαπανών φέτος στον αμερικανικό σχιστόλιθο και ακόμη 20% στον Κόλπο του Μεξικού. Τον περασμένο μήνα, επίσης, με την ευλογία του προέδρου Τζο Μπάιντεν, άρχισε πάλι να διαπραγματεύεται αργό από τη Βενεζουέλα, ικτατορία που βρισκόταν εδώ και καιρό στον κατάλογο «κακών παιδιών» της Αμερικής.

Οι ευρωπαϊκοί πετρελαϊκοί γίγαντες μειώνουν επίσης την ανατολική και δυτική έκθεσή τους. Η BP και η Shell, όπως και η ExxonMobil, εγκαταλείπουν τη Ρωσία, οδηγώντας σε μειώσεις ύψους έως και 25 δισεκατομμυρίων δολαρίων και 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αντίστοιχα. Η Shell έχει επίσης απαλλαγεί από τα περιουσιακά της στοιχεία σε σχιστόλιθο στο Τέξας και φέρεται να έχει βάλει προς πώληση μερικά στοιχεία στον Κόλπο του Μεξικού. Η BP εκχωρεί τα πετρελαϊκά της περιουσιακά στοιχεία στο Μεξικό και φημολογείται ότι θα αποχωρήσει από την Αγκόλα, το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράκ, το Ομάν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Η TotalEnergies αποσύρεται από τις πετρελαιοφόρες αμμοθίνες του Καναδά.

Αντίθετα, το βλέμμα των Ευρωπαίων στρέφεται, όπως και των Αμερικανών αντιπάλων τους, νότια. Τον Ιανουάριο ο Κλαούντιο Ντεσκάλζι, αφεντικό της Eni, ενός Ιταλού μη υπερ-κολοσσού, κάλεσε την Ευρώπη να κοιτάξει προς την Αφρική καθώς προσπαθεί να αντικαταστήσει τη ρωσική ενέργεια. Ένας τέτοιος «άξονας Νότου-Βορρά», υποστήριξε, θα ενίσχυε την πρόσβαση της Ευρώπης σε παραδοσιακά ορυκτά καύσιμα, καθώς και σε καθαρότερες εναλλακτικές λύσεις, όπως η ανανεώσιμη ενέργεια και το υδρογόνο (τα οποία θα μπορούσαν να αποσταλούν ή να διοχετευθούν προς βορρά). Στις 28 Ιανουαρίου η Eni ανακοίνωσε ότι είχε υπογράψει συμφωνία 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων για φυσικό αέριο με την κρατική National Oil Corporation της Λιβύης (η οποία περιλαμβάνει κάποια λίγα χρήματα για τη δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα). Η Shell και η Equinor, η κρατική εταιρεία πετρελαίου της Νορβηγίας, υπέγραψαν συμφωνία με την Τανζανία για την κατασκευή ενός τερματικού σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου (lng) 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων στη χώρα της ανατολικής Αφρικής. Η TotalEnergies επενδύει σε έργα φυσικού αερίου στη Μοζαμβίκη και τη Νότια Αφρική.

Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για αυτήν την αναδιάταξη. Ο πρώτος έχει να κάνει με τα ρίσκα και τις αποδόσεις, βασική ενασχόληση των Αμερικανών. Σε προηγούμενες εποχές υψηλών τιμών πετρελαίου, τα αφεντικά των πετρελαϊκών ξόδευαν, με τα λόγια ενός εξ αυτών, «σαν μεθυσμένοι ναύτες». Οι υπερβολικές επενδύσεις και ο ανεπαρκής έλεγχος του κόστους στα χρόνια του «πάρτι» οδήγησαν σε τεράστια σπατάλη και υπερπαραγωγή. Τα χρόνια πριν από την πανδημία της Covid-19, τα έργα πετρελαίου από την Κασπία Θάλασσα έως τη λεκάνη της Πέρμιας έχασαν δισεκατομμύρια δολάρια. Δεκάδες δισεκατομμύρια περισσότερα σε μετοχική αξία έγιναν καπνός.

Αυτές τις μέρες οι επενδυτές απαιτούν πολύ μεγαλύτερη κεφαλαιακή πειθαρχία από τα αφεντικά του πετρελαίου. Και τα αφεντικά ακούνε. Οι συνδυασμένες κεφαλαιουχικές δαπάνες του κλάδου, αν και ανέβηκαν από το πρόσφατο κατώτατο σημείο τους, εξακολουθούν να μειώνονται από το ανώτατο όριο των 800 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2014. Όσον αφορά τα χρήματα που ξοδεύουν οι υπερ-κολοσσιαίες εταιρείες, αξιοποιούνται πιο συνετά. Το μεγαλύτερο μέρος τους προορίζεται για επενδύσεις «μικρού κύκλου», οι οποίες αποφέρουν απόδοση εντός πέντε ετών και όχι μετά από δέκα ή περισσότερα. «Βρίσκομαι σε αυτόν τον κλάδο από τη δεκαετία του 1990 και δεν έχω δει ποτέ τόσο μεγάλη εστίαση στην αποτελεσματικότητα», θαυμάζει η Τζούλι Ουίλσον της εταιρείας συμβούλων Wood Mackenzie. Αυτή η αναζήτηση αποτελεσματικότητας σημαίνει λιγότερα επισφαλή στοιχήματα σε αφιλόξενα μέρη όπως η Αρκτική ή ο βυθός του ωκεανού και περισσότερα έργα σε γνωστές περιοχές με λιγότερο αποθαρρυντική πολιτική και γεωλογία.

Για τις αμερικανικές εταιρείες, φυσικά, πουθενά δεν είναι πιο οικείο από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Καταλαβαίνουν επίσης τη Νότια Αμερική. Και μέρη της αυλής τους που γνωρίζουν λιγότερο καλά, όπως η Γουιάνα. Αυτή η χώρα, της οποίας ο φημολογούμενος πλούτος σε πετρέλαιο επιβεβαιώθηκε μόλις το 2015, μπορεί επίσης να είναι, αντιδιαισθητικά, λιγότερο επικίνδυνη πολιτικά με σημαντικούς τρόπους. Σε αντίθεση με ομότιμες χώρες σε πολλές απολυταρχίες που υφίστανται την «κατάρα» άφθονων πόρων, και που δεν μπορούν να φανταστούν το μέλλον χωρίς πετρέλαιο, οι πολιτικοί σε μέρη με πρόσφατα ανακαλυφθέντες πόρους είναι πιο προσεκτικοί σχετικά με τις προοπτικές τους. Ως αποτέλεσμα, τείνουν να προσφέρουν ευνοϊκότερους όρους στις εταιρείες πετρελαίου προκειμένου να φέρουν τους υδρογονάνθρακες στην αγορά πιο γρήγορα. Στη Γουιάνα, η ExxonMobil πέρασε από την πρώτη ανακάλυψη πετρελαίου βαθέων υδάτων στην παραγωγή μέσα σε λίγα μόλις χρόνια.

Για τους Ευρωπαίους, οι αφρικανικές χώρες, που συχνά διατηρούν λογικές σχέσεις με τις πρώην αποικιακές τους δυνάμεις, φαίνονται ελκυστικές για παρόμοιο λόγο. Όσον αφορά την αποχώρησή τους από την Αμερική, οι ευρωπαϊκές εταιρείες δυσκολεύονται να συσχετιστούν με την αμερικανική βιομηχανία πετρελαίου, με τη μη απολογητική μη-πράσινη φήμη της. Το 2021 η TotalEnergies αποχώρησε από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Πετρελαίου λόγω της αντίθεσης του λόμπι στις επιδοτήσεις ηλεκτρικών οχημάτων, την τιμολόγηση του άνθρακα και τους αυστηρότερους κανόνες για τις εκπομπές μεθανίου, ενός δραστικού αερίου θερμοκηπίου.

Με αυτόν τον τρόπο, οι ευρωπαϊκές εταιρείες ανταποκρίνονται στην αυξανόμενη πίεση από τους καταναλωτές, τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους επενδυτές να ξεκινήσουν την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές των χαρτοφυλακίων τους – ο μεγάλος λόγος των Ευρωπαίων για τη γεωγραφική αναδιάταξη. Αναζητούν νέα μέρη για να επενδύσουν επειδή τέτοιες επενδύσεις, οι οποίες χρησιμοποιούν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, τείνουν να είναι πιο αποτελεσματικές και λιγότερο εντατικές σε άνθρακα από ό,τι παλαιού τύπου περιουσιακά στοιχεία που βασίζονται σε περισσότερες διαρροές και γερασμένη υποδομή. Επιπλέον, οι εταιρείες πετρελαίου, ειδικά στην Ευρώπη, κοιτάζουν πέρα από τα ορυκτά καύσιμα. Ο Τζέιμς Τόμσον της τράπεζας JPMorgan Chase, ανακάλυψε ότι η ιστορική συσχέτιση μεταξύ των υψηλών τιμών πετρελαίου και υψηλών κεφαλαιουχικών δαπανών για πετρέλαιο και φυσικό αέριο έχει καταρρεύσει για 11 ενεργειακούς γίγαντες του ιδιωτικού τομέα – φαινόμενο που εν μέρει αποδίδει στους μεγάλους παίκτες περισσότερα χρήματα για έργα χαμηλών εκπομπών άνθρακα.

Τέτοια έργα όντως ξεφυτρώνουν, ιδιαίτερα μεταξύ των ευρωπαϊκών εταιρειών — και σε πολλά από τα ίδια μέρη με τα νέα τους εγχειρήματα υδρογονανθράκων. Τον περασμένο Μάιο η Eni σύναψε συμφωνία με τη Sonatrach, την κρατική εταιρεία πετρελαίου της Αλγερίας, για την ανάπτυξη πράσινου υδρογόνου από ανανεώσιμες πηγές. Η BP κάνει το ίδιο στη Μαυριτανία και η TotalEnergies έχει υποστηρίξει την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στη Νότια Αφρική. Κοιτάζοντας βόρεια, η Shell πλήρωσε πέρυσι σχεδόν 2 δισεκατομμύρια δολάρια για τη Nature Energy, δανέζικη παραγωγό «ανανεώσιμου» φυσικού αερίου (rng) που παράγεται από υλικά όπως γεωργικά απόβλητα. Τον Δεκέμβριο η bp ολοκλήρωσε την εξαγορά της Archaea έναντι 4,1 δισ. δολαρίων, η οποία επίσης παράγει ανανεώσιμο φυσικό αέριο. Ο Όσβαλντ Κλιντ της χρηματιστιριακής Bernstein προβλέπει «εποχή γιγαντιαίων συγχωνεύσεων» στην πράσινη ενέργεια με επικεφαλής τους ευρωπαϊκούς γίγαντες. Πέρυσι οι μεγάλες εταιρείες πετρελαίου υπέγραψαν 22 συμφωνίες για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι πέντε μεγαλύτερες από τις οποίες ανήλθαν σε 12 δισ. δολάρια. Ο κ. Κλιντ εκτιμά ότι το 2030 οι μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες θα μπορούσαν να ξοδεύουν περίπου το ήμισυ των κεφαλαιουχικών τους δαπανών σε πρωτοβουλίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα.

Η αναδιάταξη βορρά-νότου των υπερ-κολοσσών απέχει πολύ από το να έχει ολοκληρωθεί. Η BP εξακολουθεί να πραγματοποιεί ορισμένες επενδύσεις στον Κόλπο του Μεξικού. Η Shell και η TotalEnergies στοιχηματίζουν στο καταριανό υγροποιημένο φυσικό αέριο. Η ExxonMobil διπλασιάζει τις εργασίες φυσικού αερίου στη Μοζαμβίκη. Η Chevron επεκτείνει πετρελαϊκό έργο στο Καζακστάν και, σύμφωνα με πληροφορίες, αναζωπυρώνει τις συνομιλίες με την κυβέρνηση της Αλγερίας σχετικά με τα αποθέματα σχιστολιθικού της χώρας. Αλλά αυτά μοιάζουν όλο και περισσότερο με εξαιρέσεις παρά με κανόνα. Το μέλλον της ενεργειακής εξερεύνησης φαίνεται πολύ πιο λιτό, λίγο πιο πράσινο – και πολύ πιο κατανεμημένο κατά γεωγραφικό μήκος.