Σεισμός – Τουρκία: Το «πάρτι» των κατασκευαστικών, οι νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων και οι προειδοποιήσεις

Ήταν μόλις πριν τέσσερα χρόνια, το 2019, όταν ο πρόεδρος του Επιμελητηρίου των πολιτικών μηχανικών της Τουρκίας Cemal Gökçe προειδοποιούσε ότι ένας νόμος που έναντι καταβολής χρηματικού αντιτίμου χορηγούσε «αμνηστία» για σοβαρότατες παραβιάσεις των οικοδομικών και αντισεισμικών κανονισμών «θα σημάνει τη μετατροπή των πόλεών μας, ιδίως της Κωνσταντινούπολης, σε νεκροταφεία και θα έχει ως αποτέλεσμα μέσα από τα σπίτια μας να ξεφυτρώνουν φέρετρα».

Τέσσερα χρόνια μετά, από τα χαλάσματα των πόλεων στις νότιες και νοτιοανατολικές επαρχίες της Τουρκίας έχουν ανασυρθεί πάνω από 17.000 σοροί – και ο αριθμός τους αναμένεται να αυξηθεί.

Σεισμός Τουρκία: Ίσος με 33.000 βόμβες Χιροσίμα

Πέραν της αδιαμφισβήτητης σφοδρότητας των απανωτών χτυπημάτων του Εγκέλαδου το πρωί της Δευτέρας στην περιοχή της νότιας Τουρκίας και βόρειας Συρίας, οι εικόνες ακόμα και νεόδμητων πολυκατοικιών να καταρρέουν σαν πύργος από τραπουλόχαρτα εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την ποιότητα των κατασκευών σε μια περιοχή που είναι γνωστό ότι δίνει ισχυρούς σεισμούς.

Ισοπεδώθηκαν κτήρια του 2019

Ένα από τα πολλά δραματικά βίντεο που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο καταγράφει την κατάρρευση μιας πολυκατοικίας στη Μαλάτια. Το BBC μπόρεσε να διασταυρώσει ότι το εν λόγω κτήριο είχε κατασκευαστεί μόλις πέρσι, ενώ στα κοινωνικά δίκτυα κυκλοφορούν στιγμιότυπα διαφήμισης που παρουσιάζει το εν λόγω οικοδόμημα ως ένα κτήριο που «ολοκληρώθηκε σύμφωνα με τους πιο πρόσφατους αντισεισμικούς κανονισμούς».

Όλα τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν, καθώς και η μέθοδος κατασκευής, ήταν «πρώτης ποιότητας», φέρεται να υποστηριζόταν στη διαφήμιση. Αυτό, σύμφωνα με το BBC, σημαίνει ότι θα έπρεπε να είχε χρησιμοποιηθεί υψηλής ποιότητας σκυρόδεμα ενισχυμένο με χαλύβδινες ράβδους, ενώ τα υποστυλώματα και οι δοκοί θα έπρεπε να είναι κατανεμημένα με τρόπο που να απορροφούν αποτελεσματικά τις επιπτώσεις των σεισμών.

Το βρετανικό μέσο τονίζει ότι δεν μπόρεσε να επιβεβαιώσει αν πράγματι είχαν τηρηθεί οι κανονισμοί κατά την κατασκευή του κτηρίου. Όμως η κατάρρευσή του μάλλον υπαγορεύει την απάντηση.

Σε μια άλλη περίπτωση, η πίσω πλευρά ενός 16ώροφου κτηρίου στην πόλη-λιμάνι του Ισκεντερούν (Αλεξανδρέττα) κατέρρευσε εντελώς, αφήνοντας όρθιο μόνο ένα τμήμα του κτηρίου. Σύμφωνα με το BBC, το εν λόγω κτήριο είχε επίσης κατασκευαστεί το 2019.

Σε μια τρίτη περίπτωση, μεγάλο μέρος ενός συγκροτήματος διαμερισμάτων στην Αντάκια (Αντιόχεια), που μετατράπηκε σε συντρίμμια, είχε εγκαινιαστεί τον Νοέμβριο του 2019. Το βρετανικό μέσο εντόπισε μάλιστα και το βίντεο από την τελετή εγκαινίων, στην οποίαν ο Servet Atlas, ιδιοκτήτης της Ser-Al Construction, έκανε λόγο για ένα έργο «ξεχωριστό σε σχέση με τα άλλα όσον αφορά την τοποθεσία και τις κατασκευαστικές του ιδιότητες». Απαντώντας σε ερώτηση του BBC, ο Altas είπε ότι ο σεισμός ήταν τόσο μεγάλης κλίμακας που σχεδόν κανένα κτήριο στην πόλη δεν έμεινε ανέπαφο. Δεν παρέλειψε δε να επιτεθεί στα ΜΜΕ: «Γινόμαστε οδυνηρά μάρτυρες του πώς ορισμένοι οργανισμοί μέσων ενημέρωσης αλλάζουν την αντίληψη και διαλέγουν αποδιοπομπαίους τράγους υπό το πρόσχημα της ενημέρωσης», είπε.

Εγκληματική «αμνηστία»

Και όμως, όλα δείχνουν ότι κάτι πολύ σοβαρό συνέβαινε τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία, κάτι που σε μεγάλο βαθμό άνοιξε τον δρόμο για την ανυπολόγιστη καταστροφή.

Στην ίδια δήλωσή του το 2019, ο Cemal Gökçe – που προειδοποιούσε ότι οι τουρκικές πόλεις κινδυνεύουν να μετατραπούν σε νεκροταφεία – εξηγούσε ότι με τον νόμο για την «αμνηστία» δινόταν «συγχωροχάρτι» για κτήρια που «είτε έχουν κατασκευαστεί χωρίς άδεια, είτε έχουν περισσότερους ορόφους από το αρχικό σχέδιο».

Όπως σημειώνει η βρετανική Telegraph, κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει πολλές φορές παραχωρήσει «αμνηστίες χωροταξίας», ενώ αντίστοιχες παρεμβάσεις γίνονταν από όλες τις κυβερνήσεις τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1960. Η τελευταία σχετική ρύθμιση ονομάστηκε «ειρήνη χωροταξίας» (ή «χωροταξική ειρήνη») και θεσπίστηκε το 2018, έτος των τελευταίων προεδρικών εκλογών. Επέτρεπε σε οποιονδήποτε να νομιμοποιήσει οποιαδήποτε ιδιοκτησία, καταβάλλοντας απλώς ένα τέλος στα κρατικά ταμεία.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών του κλάδου, που επικαλείται το βρετανικό έντυπο, περίπου 13 εκατομμύρια κτήρια σε ολόκληρη την Τουρκία που δεν πληρούσαν τις προδιαγραφές έχουν έκτοτε νομιμοποιηθεί. Ο Pelin Pınar Giritlioğlu, επικεφαλής του τμήματος Κωνσταντινούπολης της Ένωσης Επιμελητηρίων Τούρκων Μηχανικών και του Επιμελητηρίου Αρχιτεκτόνων Πολεοδόμων, εκτιμά ότι στις πληγείσες από τον σεισμό περιοχές έως και 75.000 κτήρια είχαν λάβει «αμνηστία» για κατασκευαστικά προβλήματα, ενώ – σύμφωνα με το BBC – λίγες μόλις ημέρες πριν την καταστροφή τουρκικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι ένα ακόμη σχέδιο νόμου που θα χορηγούσε αμνηστία για πολεοδομικές παραβάσεις ανέμενε την έγκριση του κοινοβουλίου. Σύμφωνα δε με τον Guardian, η νομιμοποίηση κτηρίων με κακοτεχνίες απέφερε στο τουρκικό κράτος έσοδα περίπου 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Και όμως, υπάρχουν κανονισμοί

Το καθεστώς διαδοχικών νομιμοποιήσεων των αυθαίρετων και κακότεχνων κατασκευών δεν σημαίνει ότι η Τουρκία δεν διαθέτει σύγχρονους αντισεισμικούς κανονισμούς. Όπως σημειώνει στο Time ο dr. Kit Miyamoto, δομοστατικός μηχανικός της Miyamoto International, το 1997 η Τουρκία ψήφισε έναν κώδικα που απαιτούσε τα κτήρια να κατασκευάζονται με όλκιμο σκυρόδεμα, ένα υλικό που είναι πιο εύκαμπτο σε περίπτωση σεισμού. Ωστόσο εκτιμά ότι μόνο ένα στα 10 κτήρια στη χώρα πληροί τις προδιαγραφές, καθώς τα παλιά οικοδομήματα συχνά επαναχρησιμοποιούνται αντί να κατεδαφιστούν για να ανοικοδομηθούν με βάση τα νέα πρότυπα.

Υπάρχουν πάντως μέθοδοι ώστε οι μηχανικοί να ενισχύσουν τα παλαιότερα οικοδομήματα, οι οποίες μάλιστα είναι πιο αποδοτικές από την κατασκευή ενός κτηρίου από την αρχή. Όμως ο Miyamoto, ο οποίος έχει συνεργαστεί με την Παγκόσμια Τράπεζα για την αναβάθμιση σχολείων στην Τουρκία, υπογραμμίζει ότι είναι δύσκολο να αναγκάσει κανείς τους ιδιοκτήτες να συμμορφωθούν με τους κανονισμούς.

Μετά τον σεισμό του Μαρμαρά το 1999 που στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 17.000 ανθρώπους, το πακέτο μέτρων που έλαβε η τότε κυβέρνηση περιελάμβανε ένα σχέδιο για τη δημιουργία εκατοντάδων χώρων που θα χρησίμευαν ως σημεία συγκέντρωσης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Όμως με την πάροδο των ετών – όπως σημειώνει το Time – η οικοδομική έκρηξη ακύρωσε πολλές από τις προγραμματισμένες βελτιώσεις που θα καθιστούσαν την Τουρκία έτοιμη να αντιμετωπίσει έναν ισχυρό σεισμό: Οι ζώνες εκκένωσης μετατράπηκαν σε πολυώροφα κτήρια.

Ανάμεσα στα άλλα μέτρα που είχαν ληφθεί μετά τον σεισμό του 1999, η τότε κυβέρνηση είχε εισαγάγει έναν ειδικό φόρο για την αντισεισμική θωράκιση κτηρίων και υποδομών ο οποίος κατόπιν μονιμοποιήθηκε. Σύμφωνα με την Telegraph, ο εν λόγω φόρος έχει αποδώσει στα κρατικά ταμεία περίπου 4,5 δισ. ευρώ τα τελευταία 23 χρόνια, που ωστόσο κατευθύνθηκαν κυρίως στην κατασκευή νέων αυτοκινητοδρόμων – οι οποίοι υπέστησαν επίσης σοβαρότατες ζημιές.

Οι τελευταίες προειδοποιήσεις

Υπό το πρίσμα όλων των παραπάνω, σε συνδυασμό και με την άτυπη (αλλά και θεσμοθετημένη) ανοχή του κρατικού μηχανισμού στις κακοτεχνίες των κατασκευαστικών εταιρειών – καθώς ο κατασκευαστικός τομέας αποτελούσε μία από τις «ατμομηχανές» της τουρκικής οικονομίας, μόλις τον περασμένο Νοέμβριο η Ένωση Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων της Τουρκίας προειδοποιούσε ότι οι υποδομές της χώρας ήταν ανίκανες να αντιμετωπίσουν έναν μεγάλο σεισμό.

Σύμφωνα με το Time, η Ένωση υπογράμμιζε ότι η επίβλεψη των εργοταξίων «εξακολουθεί να υφίσταται μόνο στα χαρτιά», σημειώνοντας ότι «είναι σημαντικό οι διαδικασίες σχεδιασμού, κατασκευής και επιθεώρησης να διεξάγονται με σωστό και εντατικό τρόπο, προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια των κτηρίων έναντι των σεισμών. Σε καθέναν από αυτούς τους τρεις πυλώνες της ασφαλούς κατασκευής, είναι γνωστό ότι υπάρχουν σοβαρά προβλήματα τόσο σε νομοθετικό επίπεδο όσο και στην πράξη».

Μετά τον σεισμό που έπληξε τη Σμύρνη το 2020, δημοσίευμα του BBC έφερε το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Πολεοδομίας της χώρας να υποστηρίζει το 2018 ότι πάνω από το 50% των κτηρίων στην Τουρκία – περίπου 13 εκατομμύρια οικοδομήματα – είχαν κατασκευαστεί κατά παράβαση των κανονισμών.

Οι εικόνες των κτηρίων που κατέρρευσαν με τους ορόφους να πέφτουν κάθετα ο ένας πάνω στον άλλον, αφήνοντας ελάχιστα κενά ανάμεσα στις πλάκες του σκυροδέματος – ένδειξη, σύμφωνα με ειδικούς, σοβαρών κακοτεχνιών και έλλειψης αντισεισμικής θωράκισης – ήταν ζήτημα χρόνου να συνοδεύσουν τον ανθρώπινο θρήνο για τους δεκάδες χιλιάδες νεκρούς.