Smartphones: Ο ρόλος που διαδραματίζουν στον πόλεμο στην Ουκρανία

Ο πόλεμος στην Ουκρανία ο οποίος σε λίγες ημέρες συμπληρώνει έναν χρόνο από τότε που η Ρωσία εισέβαλε σε αυτήν, πέραν ότι αποτελεί την πρώτη πολεμική σύγκρουση σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα έχει και μία άλλη δυσάρεστη «μοναδικότητα».

Θα είναι ο πόλεμος για τον οποίο θα υπάρχουν τα περισσότερα οπτικά ντοκουμέντα που θα έχουν καταγραφεί ποτέ. Ο λόγος για αυτό είναι ένας: τα έξυπνα κινητά. Η παγκόσμια κοινότητα μέσω των καταγεγραμμένων φωτογραφιών και βίντεο, βλέπει τη φρίκη του πολέμου και συγχρόνως αντιλαμβάνεται το μέγεθος αυτής.

Στόλτενμπεργκ: Πρέπει να δώσουμε στην Ουκρανία ό,τι χρειάζεται για να νικήσει τη Ρωσία

Τα μικρόφωνα και οι κάμερές των smartphones μπορούν να καταγράφουν και να μεταδίδουν ήχους και εικόνες που απεικονίζουν τα γεγονότα του πολέμου ή μπορεί να χρησιμοποιούνται ως εργαλεία για προπαγάνδα. Αυτά τα αρχεία επιτρέπουν στους ερευνητές να έχουν στη διάθεσή τους ευρείας κλίμακας οπτικά αρχεία της σύγκρουσης και τα οποία θα μπορούσαν τελικά να αποτελέσουν έναν απολογισμό για τα εγκλήματα του πολέμου.

Εργαλεία στο πεδίο μάχης

Ωστόσο, τα smartphones έχουν και έναν άλλο πολύ σημαντικό ρόλο: καθίστανται εργαλεία στην εξέλιξη της πολεμικής σύρραξης. Καθεμία από τις εκατομμύρια συσκευές στην Ουκρανία και περιφερειακά από αυτήν συνιστά έναν αισθητήρα που μπορεί να παρέχει δεδομένα για το πού και πότε βρίσκεται κάποιος.

Χρησιμοποιούνται εκτεταμένα για τον εντοπισμό στρατιωτικών στόχων με τη συνειδητή ή ακούσια συμμετοχή των χρηστών. Επιτρέπουν στους απλούς ανθρώπους και στα μέσα να δίνουν στις στρατιωτικές δυνάμεις πληροφορίες για πιθανούς στόχους. Χρησιμοποιούνται από του πολίτες της Ουκρανίας και της Ρωσίας προκειμένου να συγκεντρωθούν χρήματα για στολές, drones ή άλλο είδους στρατιωτικό εξοπλισμό και από τον στρατό της πρώτης για τον χειρισμό drones και τον βομβαρδισμό στόχων. Και φυσικά χρησιμοποιούνται γι αυτό που είναι εξαρχής κατασκευασμένα: για τηλεφωνικές κλήσεις.

«Ο πόλεμος βρίσκεται στην παλάμη του χεριού σας, κάτι που πραγματικά είναι εκπληκτικό, αφού μπορεί να βρίσκεστε οπουδήποτε στον κόσμο», δηλώνει ο Μάθιου Φορντ, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Άμυνας της Σουηδίας. «Μία συσκευή γίνεται το μέσο με το οποίο παράγεις, δημοσιεύεις και βλέπεις ντοκουμέντα, αλλά και στοχοποιήσεις τον εχθρό σου».

Η ψηφιακή καταγραφή που είναι διαθέσιμη από τα smartphones είναι ήδη μεγάλου εύρους. Η Mnemonic, μια μη κερδοσκοπική εταιρεία με έδρα το Βερολίνο που καταγράφει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ουκρανία, δήλωσε ότι έχει συγκεντρώσει 2,8 εκατ. ψηφιακά αρχεία σε λιγότερο από ένα χρόνο. Σε περισσότερα από 11 χρόνια πολέμου στη Συρία, η οργάνωση Syrian Archive, έχει συλλέξει και έχει στη διάθεσή της 5 εκατ. ψηφιακά αρχεία.

Οι συσκευές αυτές καθίστανται ιδιαίτερα σημαντικές για τις στρατιωτικές δυνάμεις. «Τα smartphones είναι ένα όνειρο που γίνεται πραγματικότητα για τους ανθρώπους των μυστικών υπηρεσιών και ένας εφιάλτης για τους ανθρώπους της αντικατασκοπίας. Πρώτον επειδή μπορούν να βοηθήσουν στον να εντοπισθούν οι κινήσεις του εχθρού και δεύτερον γιατί μπορούν εξίσου να εκθέσουν την θέση κάποιου», σημειώνει ο Έλιοτ Κοέν, ιστορικός για τους πολέμους στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών στην Ουάσιγκτον.

Οι Τσετσένοι μαχητές και τα socialmedia

Οι Τσετσένοι μαχητές, οι οποίοι είναι γνωστό ότι κάνουν χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης TikTok και Instagram για να διαφημίσουν τα κατορθώματά τους, έχουν επανειλημμένα εκθέσει τις θέσεις τους κάνοντας χρήση των smartphones. Έχουν δεχθεί τουλάχιστον τρία πλήγματα αφού η υπηρεσία πληροφοριών του στρατού της Ουκρανίας κατάφερε να τους εντοπίσει από αναρτήσεις στα social media, όπως ισχυρίζεται Ουκρανός αξιωματούχος.

Ένα παράδειγμα είναι το περιστατικό σε σχολικό κτίριο στην περιοχή της Χερσώνα στην Ουκρανία. «Ένας μαχητής κινηματογράφησε τους συναδέλφους του από διαφορετικές οπτικές γωνίες, καθώς και τις εγκαταστάσεις και την περιοχή του σχολείου όπου βρίσκονταν», σύμφωνα με τον ίδιο αξιωματούχο. Ώρες αργότερα, το κτίριο χτυπήθηκε με ακρίβεια. Η επίθεση στοίχισε τη ζωή σε περίπου 30 μαχητές, όπως ανέφεραν οι ίδιοι οι Τσετσένοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η χρήση των τηλεφώνων στο πεδίο της μάχης είναι μια θεμελιώδης δοκιμασία για την πειθαρχία, σύμφωνα με τον Κοέν. «Ένας πραγματικά καλά πειθαρχημένος στρατός πιθανότατα δεν θα μπορέσει ποτέ επί της ουσίας να εμποδίζει το ανθρώπινο δυναμικό να κάνει χρήση των κινητών τηλεφώνων του. Ωστόσο η προσπάθεια μάλλον θα είναι σίγουρα καλύτερη σε σχέση ας πούμε με αυτή των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων».

Κανάλια διακίνησης πληροφοριών

Τα smartphones καταγράφουν γεγονότα που εκτυλίσσονται στο πεδίο της μάχης και χρησιμεύουν ως κανάλια διακίνησης πληροφοριών. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το οποίο είναι αποκλεισμένο στη Ρωσία και το VKontakte μπορεί κανείς να βρει σε αφθονία περιεχόμενο για τον πόλεμο. Ωστόσο το social media στο οποίο καταγράφεται μεγάλο μέρος του πολέμου και από τις δύο πλευρές είναι το Telegram, μια κωδικοποιημένη εφαρμογή που επιτρέπει την ευρεία διανομή περιεχομένου χωρίς σχεδόν καμία επιμέλεια.

«Μέσω του Telegram, υπάρχει αυτή η ανόθευτη καταγραφή της φρίκης του πολέμου σε πραγματικό χρόνο, κάτι που δεν έχουμε ξαναδεί ποτέ. Δίχως παρέμβαση, δίχως λογοκρισία», τονίζει ο Άντριου Χόσκινς, καθηγητής για την παγκόσμια ασφάλεια στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης.

«Σε ορισμένα κανάλια, κάθε εικόνα και βίντεο, νομίζω ότι συνιστά παραβίαση των Συμβάσεων της Γενεύης, οι οποίες απαγορεύουν, για παράδειγμα, τη διανομή φωτογραφιών των νεκρών ενός πολέμου και επιμένουν στη καλή μεταχείριση των αιχμαλώτων πολέμου. Το να βγάλει κανείς νόημα από αυτόν τον όγκο του ψηφιακού υλικού φαντάζει ως ατέρμονο», σύμφωνα με τον Μάθιου Φορντ.

Τα αρχεία από την Ουκρανία που έχει στην κατοχή της η Mnemonic έχουν ήδη περασθεί από ψηφιακή επεξεργασία. Οι ερευνητές από την οργάνωση εξετάζουν αυτά τα αρχεία, με τη βοήθεια των υπολογιστών, της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης, εργαλεία που αναμένεται ότι θα αναπτυχθούν περαιτέρω για να βοηθήσουν τις έρευνες στο μέλλον, επισημαίνει ο Μπράιαν Πέρλαμαν, ερευνητής της Mnemonic. Σε κάθε ένα από τα αρχεία αυτά δίνεται μια μοναδική ταυτότητα, κάτι που διασφαλίζει ότι δεν μπορεί να τροποποιηθεί στη συνέχεια.

Ο Ευγκέν Μπονταρένκο της ίδια οργάνωσης αποσαφηνίζει ότι μια σημαντική πτυχή που διαχωρίζει τη σύγκρουση στην Ουκρανία από αυτή στη Συρία είναι ότι εμπλέκονται μόνο δύο μέρη σε αυτήν. Αυτό το χαρακτηριστικό διευκολύνει τον επιμερισμό της ευθύνης σε μια θηριωδία. Ο ίδιος ξεκαθαρίζει ότι μπορεί στο τέλος να αποδειχθεί δύσκολο να λογοδοτήσουν μεμονωμένα στρατιώτες για εγκλήματα πολέμου. «Όμως νομίζω ότι συνεισφέρει πάρα πολλά, στο να κατανοήσουμε ότι αυτό που κάνει η Ρωσία στην Ουκρανία δεν πρόκειται απλώς να χωθεί κάτω από το χαλί».

Σε έρευνά της στις αρχές του περασμένου Μαρτίου η Mnemonic επιβεβαίωσε δύο ξεχωριστές αεροπορικές επιθέσεις στον αστικό ιστό της πόλης Ζιτομίρ (ανάμεσα στα κτίρια που χτυπήθηκαν βρίσκονταν και δύο νοσοκομεία), σχεδόν 90 μίλια δυτικά του Κιέβου και σε εδάφη που ελέγχονται από την Ουκρανία. Από τη μεριά της, η Μόσχα συστηματικά αρνείται ότι επιτίθεται σε στόχους με άμαχους.

Μια άλλη οργάνωση που καταγράφει την πολεμική σύγκρουση με τη βοήθεια βίντεο από smartphones και άλλο υλικό είναι η Bellingcat, η οποία ήταν από τις πρώτες που μπόρεσαν να προσδιορίσουν ότι οι δυνάμεις που υποστηρίζονται από τη Ρωσία είχαν λάβει ένα σύστημα πυραύλων Buk από τη Μόσχα και το οποίο χρησιμοποίησαν για να καταρρίψουν την περιβόητη πτήση 17 της Malaysia Airlines το 2014.

«Οι άνθρωποι άρχισαν να παρακολουθούν τη σύγκρουση όταν οι Ρώσοι κινηματογραφούσαν τα τανκς που μεταφέρονταν στα σύνορα ενόψει της εισβολής», αναφέρει ο ιδρυτής της Bellingcat, Έλιοτ Χίγκινς.

Όπως προσθέτει, από την έναρξη του πολέμου, η Bellingcat συμβουλεύει εισαγγελείς από την Ουκρανία και από άλλες χώρες σχετικά με τον τρόπο επεξεργασίας και αρχειοθέτησης του υλικού στο διαδίκτυο ώστε να πληροί τα πρότυπα που είναι απαραίτητα για τη χρήση τους στο δικαστήριο. «Έχουμε αναπτύξει μια διαδικασία αποκλειστικά για την νομική λογοδοσία χρησιμοποιώντας αποδεικτικά στοιχεία ανοιχτού κώδικα. Είναι ο πρώτος πόλεμος ανοιχτού κώδικα», λέει χαρακτηριστικά.