Ενέργεια: Πώς η Ευρώπη «ξεφορτώθηκε» τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα

Η πιο αξιοσημείωτη απάντηση της Ευρώπης στον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας δεν ήταν η συγκέντρωση στρατιωτικού εξοπλισμού και η οικονομική βοήθεια δισεκατομμυρίων ευρώ. Είναι -όπως μεταδίδει το Bloomberg- η άνευ προηγουμένου ταχύτητα μιας ενεργειακής μετάβασης που μέσα σε ένα χρόνο έχει σχεδόν εξαλείψει την εξάρτησή της από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα και επιδιώκει να στραγγαλίσει τη βασική πηγή χρηματοδότησης της πολεμικής μηχανής του Πούτιν.

Η αλλαγή απέχει πολύ από το είδος της «πράσινης μετάβασης» που οραματίστηκε η Ευρώπη για το μακροπρόθεσμο μέλλον της, με τις κυβερνήσεις να πληρώνουν ό,τι χρειάζεται για να εξασφαλίσουν LNG. Και ήταν επώδυνο, καθώς ο ενεργειακός λογαριασμός έφτασε πέρυσι περίπου 1 τρισ. δολάρια.

Επιδοτήσεις – μαμούθ για ορυκτά καύσιμα το 2022

Ωστόσο, ακόμη και οι πιο αισιόδοξες αναλύσεις από τους ειδικούς και τους ηγέτες του ίδιου του μπλοκ στην αρχή του πολέμου απέτυχαν να προβλέψουν πόσο γρήγορα θα μπορούσε να κινηθεί η Ευρώπη. Πριν από ένα χρόνο, η Ευρώπη ξόδευε περίπου 1 δισ. δολάρια την ημέρα για να πληρώσει το φυσικό αέριο, το πετρέλαιο και τον άνθρακα που εισάγονταν από τη Ρωσία. Σήμερα, πληρώνει ένα μικρό κλάσμα αυτού του ποσού.

«Η Ρωσία μας εκβίασε απειλώντας να μειώσει τον ενεργειακό εφοδιασμό», δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν νωρίτερα αυτό το μήνα, επισημαίνοντας ότι η Ευρώπη έχει απαλλαγεί εντελώς από την εξάρτησή της από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. «Πήγε πολύ πιο γρήγορα από ότι περιμέναμε», σημείωσε.

Επιπλέον, αυτό που έδειξε το περασμένο έτος είναι ότι είναι δυνατό να προχωρήσουμε όλο και πιο γρήγορα στην ανάπτυξη ηλιακών συλλεκτών και μπαταριών, στη μείωση της χρήσης ενέργειας και στην μόνιμη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα.

Οι φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις σε όλη την Ευρώπη αυξήθηκαν κατά 40 gw -αριθμός ρεκόρ- αυξημένες κατά 35% σε σύγκριση με το 2021. Αυτό το άλμα προήλθε κυρίως από καταναλωτές που είδαν τα φθηνά ηλιακά πάνελ ως έναν τρόπο να μειώσουν τους λογαριασμούς τους για την ενέργεια.

Η αιολική ισχύς επίσης αυξήθηκε. Βέβαια, ο πληθωρισμός συγκράτησε ον άνεμο περισσότερο από την ηλιακή ενέργεια, προσθέτοντας προβλήματα στις υπάρχουσες καθυστερήσεις αδειοδότησης και στα ρυθμιστικά εμπόδια.

Τι συνέβη με τα ορυκτά καύσιμα;

Καμία επέκταση των ΑΠΕ δεν θα ήταν ποτέ αρκετή για να αντικαταστήσει το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τον άνθρακα από τη Ρωσία τόσο γρήγορα. Η Ευρώπη είχε για χρόνια τη δυνατότητα να έχει μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου εύκολα μέσω αγωγών από τη Ρωσία. Το φτηνό αέριο είχε διατηρήσει για καιρό χαμηλές τις τιμές της ενέργειας και αντικατέστησε περισσότερους ρυπογόνους σταθμούς παραγωγής ενέργειας από άνθρακα. Αλλά η εισβολή άλλαξε τα πάντα από τη μια μέρα στην άλλη.

Μέχρι το τέλος του 2022, το ρωσικό αέριο που περνούσε απευθείας στην Ευρώπη μέσω αγωγών μειώθηκε κατά 75% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος – και σχεδόν δύο μήνες μετά το 2023, δεν υπάρχει ένδειξη αύξησης των ροών.

«Σχεδόν ένα χρόνο αφότου η Ρωσία ξεκίνησε τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, η οικονομία της ΕΕ βρίσκεται σε καλύτερη βάση από ό,τι αναμενόταν το φθινόπωρο», ανέφερε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην πιο πρόσφατη οικονομική έκθεσή της. «Ο πληθωρισμός φαίνεται να έχει κορυφωθεί και υπάρχουν οι ευνοϊκές εξελίξεις στις ενεργειακές αγορές».

Μέρος του ρωσικού φυσικού αερίου αντικαταστάθηκε από αυξημένες ροές από την Αλγερία και τη Νορβηγία. Τα περισσότερα ήρθαν με τη μορφή LNG.

Αξίζει να σημειωθεί πως κάποια ζήτηση φυσικού αερίου μειώθηκε, καθώς υπήρξε καύση περισσότερου άνθρακα στους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. Η χρήση άνθρακα σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση αυξήθηκε 7% πέρυσι.

Αλλά η μεγαλύτερη βοήθεια ήρθε με τη μορφή της μείωσης της ζήτησης τόσο από τη βιομηχανία όσο και από τα σπίτια. Καθώς η τιμή του φυσικού αερίου εκτινάχθηκε, ορισμένες βιομηχανίες, όπως οι παραγωγοί λιπασμάτων, θεώρησαν δύσκολο να λειτουργούν, ενώ άλλες βρήκαν εναλλακτικές λύσεις για να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες. Αυτό οδήγησε σε μείωση της χρήσης κατά 18% το 2021. Παρόμοια ήταν η ιστορία και για τη θέρμανση κατοικιών, η οποία επίσης μειώθηκε κατά 15%, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε το BloombergNEF.

Ταυτόχρονα, οι πωλήσεις αντλιών θερμότητας αυξήθηκαν γρήγορα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν αναφέρει δεδομένα—από τη Σουηδία μέχρι την Πολωνία. Οι πρώτες εκτιμήσεις δείχνουν ότι οι πωλήσεις σε ολόκληρη την ήπειρο μπορεί να έχουν αυξηθεί κατά 38% το 2021.  Οι αντλίες θερμότητας είναι εξαιρετικά αποδοτικές, πράγμα που σημαίνει ότι απαιτούν πολύ λιγότερη ενέργεια και επομένως είναι φθηνότερες στη λειτουργία τους.

Οι εισαγωγές πετρελαίου παρουσίασαν επίσης μείωση το 2022, αλλά όχι τόσο όσο ο άνθρακας ή το φυσικό αέριο. Οι συνολικές εισαγωγές από τη Ρωσία μειώθηκαν κατά 300.000 βαρέλια την ημέρα, γεγονός που διατήρησε τη χώρα ως τον μεγαλύτερο εξαγωγέα πετρελαίου στην ΕΕ, σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας. Οι κυρώσεις στις εισαγωγές αργού που επιβλήθηκαν από τον Δεκέμβριο και στις διυλισμένες παραγωγές όπως το ντίζελ που τέθηκαν σε ισχύ αυτόν τον μήνα σημαίνει ότι οι εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου θα πρέπει να σταματήσουν ένα χρόνο αργότερα.

«Το πετρέλαιο είναι πιο δύσκολο να αντικατασταθεί», δήλωσε ο Christof Ruhl, ανώτερος αναλυτής στο Κέντρο Παγκόσμιας Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Κολούμπια και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της BP Plc. «Είναι το πιο επικίνδυνο να αγγίξεις γιατί αν έχεις αύξηση στις τιμές του πετρελαίου κατά 20% κινδυνεύεις με παγκόσμια ύφεση».

Τι θα συμβεί μετά;

Ένας από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ενεργειακής μετάβασης που αντιμετώπισε η ΕΕ το περασμένο έτος ήταν η χειρότερη ξηρασία των τελευταίων 500 ετών και η επίδραση στην ενέργεια προήλθε από τη μειωμένη παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, η οποία στο παρελθόν αποτελούσε αξιόπιστη πηγή ΑΠΕ.

Ένας ακόμη μεγάλος πονοκέφαλος ήταν η Γαλλία που έπρεπε να αντιμετωπίσει τον γηρασμένο στόλο των πυρηνικών αντιδραστήρων της. Αυτή η προσπάθεια σκόνταψε το 2022, αφήνοντας την Ευρώπη χωρίς μια από τις μεγαλύτερες πηγές ενέργειας χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Κανονικά ως εξαγωγέας ενέργειας, η Γαλλία αναγκάστηκε να εισάγει ηλεκτρική ενέργεια από τους γείτονές , οδηγώντας σε ακόμη μεγαλύτερη ζήτηση για ορυκτά καύσιμα.

Ωστόσο, τα πράγματα είναι ολοένα και πιο αισιόδοξα. «Στην Ευρώπη, βλέπουμε μια περαιτέρω επιτάχυνση της απαλλαγής από τον άνθρακα», δήλωσε ο Φατίχ Μπιρόλ, εκτελεστικός διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, υπογραμμίζοντας πως «η Ρωσία χάνει την ενεργειακή μάχη».