Ενέργεια: Οι παγκόσμιες αβεβαιότητες αλλάζουν ταχύτατα το ενεργειακό μείγμα της Ευρώπης

Η αντίδραση της Ευρώπης στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 ήταν να περιορισθούν στο ελάχιστο δυνατό οι εισαγωγές φυσικού αερίου από την Ρωσία και, παράλληλα, να επιταχυνθεί η μετάβαση στην «καθαρή» ηλεκτρική ενέργεια, δηλαδή στην παραγωγή της μέσω της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας. Στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) είναι η ταχεία μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου και ταυτόχρονα η σταδιακή κατάργηση του άνθρακα.

Αυτό επισημαίνεται στο εβδομαδιαίο δελτίο οικονομικών εξελίξεων της Alpha Bank στο οποίο γίνεται αναφορά στην αλλαγή του ενξεργειακού μείγματος της Ευρώπης κάτω από τα νέα δεδομένα.

Ευρώπη: Το σχέδιο για την ενέργεια

Η ζήτηση το 2022

Το 2022, η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ε.Ε μειώθηκε κατά 3,0%, σε ετήσια βάση, μετά από μια αύξηση το 2021 κατά 4,5%, αφού η ζήτηση ανέκαμψε μετά από την πανδημία το 2020. Σχεδόν όλες οι χώρες της Ε.Ε. παρουσίασαν πτώση ή αμετάβλητη ζήτηση το 2022. Η Γαλλία (-4,3%), η Ολλανδία (-4,3%) και η Ελλάδα (-4,1%) κατέγραψαν αισθητή μείωση της ζήτησης το 2022, ενώ ακολούθησαν η Ισπανία (-2,4%), η Ιταλία (-2,3%) και η Γερμανία (-1,3%). Αντίθετα, η Πορτογαλία ήταν ανάμεσα στις χώρες που κατέγραψαν αύξηση κατά 3,7%. Η πτώση της ζήτησης οφειλόταν κυρίως στις ήπιες καιρικές συνθήκες αλλά και στις υψηλές τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη (European Electricity Review 2023, Ιανουάριος 2023), η αύξηση της παραγωγής αιολικής και ηλιακής ενέργειας, καθώς και η πτώση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας λειτούργησαν αντισταθμιστικά σε μια πολύ εντονότερη επιστροφή στον άνθρακα το 2022. Ουσιαστικά, η χρήση του άνθρακα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας το 2022 παρέμεινε κάτω από τα επίπεδα του 2018.

Για το 2023

Το 2023, αναμένεται να ανακάμψει η παραγωγή υδρογονανθράκων, να αυξηθεί η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας στην Γαλλία, όπως και να επιταχυνθεί η παραγωγή αιολικής και ηλιακής ενέργειας, ενώ η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας πιθανότατα θα συνεχίσει να μειώνεται τους επόμενους μήνες. Το 2023, στην Ευρώπη προβλέπεται μια σημαντική πτώση των ορυκτών καυσίμων (άνθρακας, φυσικό αέριο) για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Ειδικά για το φυσικό αέριο, ο τρόπος μείωσης της ζήτησης θα καθορίσει τα αποθέματα για τον χειμώνα 2023-2024, σύμφωνα με μελέτη της δεξαμενής σκέψης Bruegel (Preparing for the next winter: Europe’s gas outlook for 2023, February 2023). Θετικό είναι το γεγονός ότι, μέχρι στιγμής, οι μεγάλες μειώσεις στη ζήτηση βιομηχανικού αερίου στην Ευρώπη δεν συνοδεύτηκαν από μεγάλες μειώσεις της βιομηχανικής παραγωγής, γεγονός που υποδηλώνει ότι υπήρξαν καλές επιλογές υποκατάστασης. Ωστόσο, ελάχιστα εξοικονομήθηκε φυσικό αέριο στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας πέρυσι, λόγω της αδύναμης πυρηνικής και υδροηλεκτρικής παραγωγής. Επιπλέον, τα νοικοκυριά μείωσαν τη ζήτηση φυσικού αερίου, εν μέρει λόγω των ηπιότερων κλιματικών συνθηκών, ενώ και η εκτεταμένη χρήση αντλιών θερμότητας το 2022 υποδηλώνει την έναρξη μιας δομικής μετατόπισης από τη ζήτηση φυσικού αερίου σε άλλες επιλογές θέρμανσης.

Ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας

Ένα από τα μεγάλα ζητούμενα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η επίτευξη του στόχου για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050. Για να επιτευχθεί αυτό επιβάλλεται αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων από καθαρότερες μορφές ενέργειας, καθώς και η ενεργειακή της ασφάλεια. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια στροφή των χωρών της Ευρώπης προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι οποίες αποτελούν τη φιλικότερη μορφή ενέργειας προς το περιβάλλον και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή ενέργειας εντός της Ε.Ε., ενώ συμβάλλουν καθοριστικά στη μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές ενέργειας.

Μάλιστα, οι πρόσφατες εξελίξεις, με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οδήγησαν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να επιταχύνουν την ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης, με στόχο να εξασφαλιστεί αρχικώς ο ενεργειακός της εφοδιασμός με φυσικό αέριο και να γίνει άμεσα η μετάβασή της σε καθαρότερες μορφές ενέργειας. Για το 2022 η Ευρώπη κατάφερε η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας (22%) να ξεπερνάει για πρώτη φορά την παραγωγή από το ορυκτό αέριο (20%) και να παραμένει πάνω από την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από άνθρακα (16%) (Γράφημα 5). Ωστόσο, η περαιτέρω απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα ανεστάλη, εξαιτίας τόσο της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία, όσο και της ραγδαίας μείωσης της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω υδροηλεκτρικών και πυρηνικών μονάδων. Μάλιστα, τόσο η παρατεταμένη ξηρασία που παρατηρήθηκε το 2022, όσο και οι εκτεταμένες διακοπές των πυρηνικών αντιδραστήρων στην Γαλλία, κυρίως εξαιτίας τεχνικών ζητημάτων, έχουν θέσει υπό πίεση υδροηλεκτρικούς σταθμούς και πυρηνικά εργοστάσια στην Ευρώπη.

Τα τελευταία χρόνια, η ηλεκτροπαραγωγή από ηλιακή και αιολική ενέργεια αναπτύσσεται με εντυπωσιακούς ρυθμούς στην Ευρώπη. Ειδικότερα, η ηλιακή παραγωγή σημείωσε ετήσια αύξηση 24% το 2022, ενώ αντίστοιχα η αιολική παραγωγή αυξήθηκε κατά 8,6%. Τα στοιχεία άλλωστε επιβεβαιώνουν την ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης, επενδύοντας σε ένα βιώσιμο ενεργειακό μέλλον. Βέβαια, η διαδικασία για τη μετάβαση της Ε.Ε. σε μια οικονομία μηδενικών εκπομπών (Net Zero) είναι χρονοβόρα και ενέχει κόστος, ενώ οι προκλήσεις που αναδύονται στην ευρωπαϊκή βιομηχανική πολιτική, εξαιτίας κυρίως των γεωπολιτικών εξελίξεων, είναι σημαντικές (βλ. Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Alpha Bank, 31.1.2023). Η νέα βιομηχανική πολιτική που κατέθεσε τις προηγούμενες μέρες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ως απάντηση στο νόμο των ΗΠΑ για τη μείωση του πληθωρισμού (IRA), στοχεύει στη διευκόλυνση και επιτάχυνση των διαδικασιών για κρατικές ενισχύσεις και φοροελαφρύνσεις, ενώ δίνει τη δυνατότητα στις κυβερνήσεις να αντιστοιχούν άμεσα πράσινες επιδοτήσεις που προσφέρονται από τις ΗΠΑ.

Προς αυτήν την κατεύθυνση, άλλωστε, κινείται και ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, με το μεγαλύτερο μέρος των κονδυλίων να κατευθύνονται σε δράσεις που σχετίζονται με το κλίμα. Τέλος, για το 2023 αναμένεται να συνεχιστεί η αύξηση της ηλεκτροπαραγωγής από ηλιακή και αιολική ενέργεια, ενώ η παραγωγή από ορυκτά καύσιμα θα μειωθεί, αφού τόσο η πυρηνική όσο και η υδροηλεκτρική αναμένεται να ανακάμψουν δυναμικά, εξαιτίας των εξομαλύνσεων στην εφοδιαστική αλυσίδα αλλά και των καιρικών συνθηκών.