UNCTAD: Ο αντίκτυπος της Συμφωνίας της Μαύρης Θάλασσας για τα Σιτηρά

Ο πόλεμος στην Ουκρανία προκάλεσε ωστικά κύματα σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία, ιδίως μέσω των διαταραχών του εμπορίου τροφίμων και λιπασμάτων από δύο από τα κύρια «καλάθια άρτου» στον κόσμο, την Ουκρανία και τη Ρωσία. Αυτό άφησε εκατομμύρια ανθρώπους στις αναπτυσσόμενες και λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες στην πρώτη γραμμή μιας τεράστιαςμ επισιτιστικής και πληθωριστικής κρίσης.

Τον Ιούλιο του 2022, υπογράφηκαν δύο συμφωνίες: η μία είναι το μνημόνιο κατανόησης μεταξύ των Ηνωμένων Εθνών και της Ρωσικής Ομοσπονδίας για τη διευκόλυνση της απρόσκοπτης πρόσβασης για τις εξαγωγές τροφίμων και λιπασμάτων τους στις παγκόσμιες αγορές. Η δεύτερη είναι η Πρωτοβουλία για τη Μαύρη Θάλασσα (BSGI), που υπογράφηκε από τη Ρωσική Ομοσπονδία, την Τουρκία, την Ουκρανία, και στην οποία συμμετείχαν τα Ηνωμένα Έθνη προκειμένου να επιτραπεί η ασφαλής εξαγωγή σιτηρών, λιπασμάτων και άλλων τροφίμων από ουκρανικά λιμάνια στη Μαύρη Θάλασσα.

Θα ανανεωθεί η συμφωνία για τις εξαγωγές σιτηρών μέσω Μαύρης Θάλασσας;

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της UNCTAD , αυτές οι συμφωνίες βοήθησαν να μειωθεί το κόστος των τροφίμων, να σταθεροποιηθούν οι παγκόσμιες αγορές και να διατηρηθούν ανοιχτές.

Οι ανησυχίες

Ωστόσο, σύμφωνα με τους αναλυτές του διεθνούς οργανισμού αυτή η πρόοδος είναι εύθραυστη και οι πιέσεις στις τιμές παραμένουν.

Ενώ οι τιμές των τροφίμων έχουν μειωθεί από το υψηλό όλων των εποχών στην αρχή του πολέμου, παραμένουν υψηλές σε σύγκριση με τα επίπεδα πριν από την κρίση. Επιπλέον, οι υποτιμήσεις των νομισμάτων εμποδίζουν πολλές αναπτυσσόμενες χώρες να επωφεληθούν από τις παγκόσμιες μειώσεις των τιμών και, στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, οι τιμές έχουν ακόμη και αυξηθεί. Επιπλέον, όπως συμβαίνει συχνά, οι πιο ευάλωτοι φέρουν το μεγαλύτερο βάρος, ιδιαίτερα οι γυναίκες.

Η έκθεση επικεντρώνεται στην παρουσίαση των πλεονεκτημάτων μιας από τις συμφωνίες, της Πρωτοβουλίας για τα Σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας, και της συμβολής της στη μείωση των πιέσεων της αγοράς και στην αποτροπή των χειρότερων επιπτώσεων της επισιτιστικής κρίσης. Προσθέτει δε, ότι η συνέχιση και η αποτελεσματική εφαρμογή και των δύο συμφωνιών είναι ζωτικής σημασίας για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια.

Πρωτοβουλία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας σε αριθμούς

23.000.000 τόνοι σιτηρών εξήχθησαν στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας

Οι αναπτυσσόμενες χώρες επωφελήθηκαν περισσότερο από την πρωτοβουλία, υποστηρίζοντας την επισιτιστική ασφάλεια μεταξύ των πιο ευάλωτων.

Το σιτάρι και το καλαμπόκι είναι από τα πιο χρησιμοποιούμενα τρόφιμα στον κόσμο. Στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας, το καλαμπόκι και το σιτάρι αντιπροσώπευαν το 77% των εξαγωγών.

Πολλές αναπτυσσόμενες και λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες βασίζονται σε αυτά τα δημητριακά για να παρέχουν προσιτές τροφές στους πληθυσμούς τους.

Στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας, οι εξαγωγές αυτών των ζωτικών σιτηρών από την Ουκρανία μπόρεσαν να επαναληφθούν, φτάνοντας στις παγκόσμιες αγορές.

Οι εξαγωγές καλαμποκιού προς τις ανεπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες χώρες κατανεμήθηκαν σχεδόν ομοιόμορφα, σε 51% και 49%, αντίστοιχα. Οι

εξαγωγές σιταριού έχουν γίνει κυρίως προς τις αναπτυσσόμενες χώρες και τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, αντιπροσωπεύοντας το 65% του συνολικού φορτίου σιταριού.

Η λιμενική δραστηριότητα εξακολουθεί να είναι κάτω από τα προπολεμικά επίπεδα

Από την υπογραφή της Πρωτοβουλίας, οι αναχωρήσεις πλοίων από λιμάνια της Ουκρανίας παρουσίασαν αξιοσημείωτη αύξηση. Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες της Πρωτοβουλίας, πρέπει να γίνουν ακόμη περισσότερα για την αποκατάσταση των αναχωρήσεων των πλοίων από την Ουκρανία στα επίπεδα του 2021.

Τα ποτάμια

Όπως υπογραμμίζει η έκθεση, μεταξύ της έναρξης του πολέμου και της εφαρμογής της Πρωτοβουλίας, τα ποτάμια έγιναν οι κύριες ναυτιλιακές διαδρομές για τις εξαγωγές της Ουκρανίας. Πριν από τον πόλεμο, περισσότερο από το 90% των πλοίων αναχωρούσαν από τα λιμάνια. Ωστόσο, με τον πόλεμο, το ποσοστό αυτό μειώθηκε απότομα στο 20%. Μετά την υπογραφή της Πρωτοβουλίας, το μερίδιο σχεδόν διπλασιάστηκε.

Το εμπόριο κατά μήκος των ποταμών έχει γίνει πιο σημαντικό σε σύγκριση με την προπολεμική περίοδο.

Η εκτροπή του εμπορίου προς ποτάμιους λιμένες –ιδίως στον ποταμό Δούναβη– αντικατοπτρίζεται επίσης στις εμπορικές στατιστικές. Για την περίοδο Ιανουαρίου έως Νοεμβρίου, οι εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας στη Ρουμανία αυξήθηκαν από λιγότερους από χίλιους τόνους το 2021 σε περισσότερους από ένα εκατομμύριο τόνους το 2022.

Αλλά το εμπόριο μέσω εσωτερικών πλωτών οδών έχει υψηλότερο κόστος. Οι ποτάμιες διαδρομές δεν μπορούν να χειριστούν μεγάλα πλοία ξηρού χύδην φορτίου, αλλά αντ’ αυτού χρησιμοποιούν πλοία μικρού φορτίου και πολλαπλών χρήσεων που μεταφέρουν μικρότερους όγκους. Επιπλέον, εάν ο προορισμός των σιτηρών είναι στο εξωτερικό, όπως συμβαίνει για τις περισσότερες αναπτυσσόμενες και λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να φτάσει στον τελικό προορισμό του όταν χρειάζεται διέλευση από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι εξαγωγές σιτηρών

Οι εξαγωγές σιτηρών από την Ουκρανία αυξήθηκαν σημαντικά από την έναρξη της Πρωτοβουλίας. Οι συνολικές εξαγωγές σιτηρών κατά τους φθινοπωρινούς μήνες πλησίασαν τα επίπεδα του προηγούμενου έτους. Ωστόσο, δεν μπόρεσαν να αντισταθμίσουν την εμπορική ύφεση κατά τους πρώτους μήνες του πολέμου.

Συγκεκριμένα, για κάθε τόνο σιταριού που αποστέλλεται από την Ουκρανία στις αναπτυσσόμενες χώρες το 2022, υπάρχει κενό δύο τόνων. Το χάσμα των 11,8 εκατομμυρίων τόνων ισοδυναμεί με την ετήσια κατανάλωση τροφής σίτου 175 εκατομμυρίων ανθρώπων, περίπου του πληθυσμού του Μπαγκλαντές.

Για το καλαμπόκι και το κριθάρι, το χάσμα εξαγωγών είναι τόσο μεγάλο όσο το 41% και το 82%, αντίστοιχα, του επιπέδου του προηγούμενου έτους.

Οι τιμές των τροφίμων έχουν μειωθεί από επίπεδα ρεκόρ, αλλά παραμένουν υψηλές

Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) αναφέρει ότι οι τιμές των τροφίμων είναι σχεδόν 18% χαμηλότερες από το υψηλό όλων των εποχών που καταγράφηκε τον Μάρτιο του 2022, μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Αυτή η πτωτική τάση των τιμών υποστηρίχθηκε από τις προσπάθειες της πρωτοβουλίας για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα.

Ωστόσο, τα επίπεδα τιμών εξακολουθούν να είναι υψηλά σε σύγκριση με τα προπολεμικά και προπανδημικά επίπεδα. Οι τιμές των τροφίμων τον Ιανουάριο του 2023 ήταν 45% πάνω από τον μέσο όρο των τελευταίων δύο δεκαετιών. Επιπλέον, εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες για τη σταθερότητα των μελλοντικών τιμών των τροφίμων, οι οποίες μπορεί να υπονομευθούν από κλιματικούς παράγοντες, κίνδυνο διαταραχών της αγοράς, περιορισμούς στις εξαγωγές, υψηλό ενεργειακό κόστος και αποδυνάμωση της παγκόσμιας ζήτησης τροφίμων.

Δεν επωφελήθηκαν όλες οι χώρες από τη μείωση των τιμών

Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες είχαν αντίκτυπο στην οικονομική προσιτότητα των αγαθών στις τοπικές αγορές. Όπως αναφέρθηκε ήδη από την UNCTAD, το 2022, καθώς το δολάριο ΗΠΑ ανατιμήθηκε σε αξία, τα νομίσματα σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες υποτιμήθηκαν. Αυτή η υποτίμηση του νομίσματος αύξησε το κόστος εισαγωγής που καταβάλλουν οι αναπτυσσόμενες χώρες, πολλές από τις οποίες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις εισαγωγές για ζωτικής σημασίας προϊόντα όπως τα δημητριακά.

Ένα παράδειγμα που καταδεικνύει αυτό το γεγονός είναι η περίπτωση του σίτου. Σε θετική εξέλιξη, η διεθνής τιμή αναφοράς του σιταριού μειώθηκε από τον Οκτώβριο του 2022. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, το κόστος αγοράς σιταριού σε τοπικά νομίσματα αυξήθηκε κατά την ίδια περίοδο. Ως αποτέλεσμα, πολλοί από εκείνους που ζουν σε φτωχότερες, εξαρτώμενες από εισαγωγές χώρες πληρώνουν περισσότερα για βασικά είδη διατροφής.

Ενώ οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες πληρώνουν χαμηλότερες τιμές σε σύγκριση με τα υψηλά ρεκόρ που παρατηρήθηκαν τον Μάιο του 2022, οι υποτιμήσεις των νομισμάτων έχουν εν μέρει διαβρώσει τα οφέλη από τη μείωση των διεθνών τιμών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι υποτιμήσεις ήταν τόσο έντονες που η τιμή του σιταριού σε εγχώριο νόμισμα ξεπερνά τα επίπεδα ρεκόρ. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, στην Αίγυπτο, το Σουρινάμ, το Νότιο Σουδάν και την Γκάνα.

Οι γυναίκες φέρουν το κύριο βάρος του αντίκτυπου

Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων και ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας προειδοποιούν ότι η οξεία επισιτιστική ανασφάλεια κλιμακώνεται, επηρεάζοντας έως και 828 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες διατρέχουν δυσανάλογα τον κίνδυνο επισιτιστικής ανασφάλειας, με αρκετές χώρες να αντιμετωπίζουν περίπλοκες και παρατεταμένες ανθρωπιστικές κρίσεις. Χρειάζονται επείγουσα παρέμβαση για να αποφευχθεί ο επικείμενος κίνδυνος της πείνας. Το εμπόριο βασικών ειδών διατροφής αποτελεί βασικό συστατικό αυτής της αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης.

Επιπλέον, η «κρίση του κόστους ζωής» τείνει να έχει σκληρές επιπτώσεις στα φτωχότερα και πιο ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού. Διευρύνει τις ανισότητες όχι μόνο μεταξύ των χωρών αλλά και εντός. Καθώς τα φτωχότερα νοικοκυριά ξοδεύουν σχετικά μεγαλύτερο μερίδιο του εισοδήματός τους σε απαραίτητα αγαθά όπως τα τρόφιμα, τείνουν να επηρεάζονται δυσμενέστερα από τον υψηλό πληθωρισμό των τροφίμων. Σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο, ο επιπολασμός της επισιτιστικής ανασφάλειας ήταν ιστορικά υψηλότερος μεταξύ των γυναικών από τους άνδρες, και το χάσμα των φύλων έχει διευρυνθεί από το 2019. Υπάρχει σοβαρή ανησυχία ότι οι γυναίκες και τα παιδιά ενδέχεται να υποφέρουν δυσανάλογα από τις υψηλές τιμές των τροφίμων.