ΓΣΕΒΕΕ: «Αγκάθι» η χρηματοδότηση για τις ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις

Τα εμπόδια για τις ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις καταγράφει έκθεση της ΓΣΕΒΕΕ, υπό τον τίτλο «Δομές Στήριξης Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων» προτείνοντας παράλληλα πολιτικές για τη βελτίωση των συνθηκών.

Σύμφωνα με την έκθεση, το μεγαλύτερο ζήτημα που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές ΜμΕ σήμερα είναι η ιδιαίτερα περιορισμένη πρόσβαση σε χρηματοδότηση, καθότι συνήθως δεν διαθέτουν επαρκή πληροφόρηση για την οικονομική τους προοπτική, αναλυτικά και αξιόπιστα χρηματοοικονομικά στοιχεία, ούτε σημαντικό ενεργητικό προς ενεχυρίαση, γεγονός που συνεπάγεται είτε μεγαλύτερο κόστος δανεισμού, σε σύγκριση με τις μεγάλες επιχειρήσεις, είτε πλήρη αποκλεισμό από τον τραπεζικό δανεισμό.

Το ίδιο αυτό έλλειμα αξιόπιστης οικονομικής και χρηματοοικονομικής πληροφόρησης της μικρομεσαίας επιχείρησης σε συνδυασμό με τις συνήθως περιορισμένες χρηματοοικονομικές γνώσεις του ιδιοκτήτη αυτής, συνεπάγεται την απροθυμία και τη δυσκολία πολλών ΜμΕ να προσελκύσουν πηγές χρηματοδότησης εκτός από τον παραδοσιακό δανεισμό (π.χ. επιχειρηματικούς αγγέλους, κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών κτλ.) (OECD, 2017). Ως αποτέλεσμα αυτών, η συντριπτική πλειοψηφία των ΜμΕ στην Ελλάδα είναι εντελώς αποκλεισμένες από το τραπεζικό σύστημα, το οποίο ούτως ή άλλως δεν έχει ακόμα ανακάμψει πλήρως από την πολυετή κρίση, και αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα στην άντληση χρηματοδότησης (European Commission, 2022). Γενικά, το 16% των ελληνικών ΜμΕ αναφέρουν την πρόσβαση σε χρηματοδότηση ως το σημαντικότερο πρόβλημά τους, ποσοστό πολύ πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (7%) (European Bank for Reconstruction and Development, 2021).

ΕΒΕΠ: Ο Δείκτης Επιχειρηματικού Κλίματος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μειώνεται

Είναι προφανές ότι η διαχείριση της πιστωτικής αυτής στενότητας που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές ΜμΕ στη παρούσα συγκυρία είναι επιτακτική ανάγκη για την επιβίωση και τη μεγέθυνση τους, όπως καταγράφει η έκθεση.

Εσωτερικές προκλήσεις

Εξίσου σημαντικές, όμως, είναι οι εσωτερικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές ΜμΕ, με κορυφαίο αυτό του έντονου κατακερματισμού τους και της χαμηλής παραγωγικότητας είναι τα ζητήματα της έλλειψης δεξιοτήτων και εξειδικευμένου προσωπικού και της αδυναμίας πρόσβασης σε νέες αγορές και της χαμηλής εξωστρέφειας των ΜμΕ.

Συγκεκριμένα, η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού επιδρά αρνητικά στη δυναμική των ΜμΕ στο να πραγματοποιήσουν τη μετάβαση στο επόμενο στάδιο μεγέθους και ανάπτυξης.

Brain drain

Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα κατατάσσεται ιδιαίτερα υψηλά όσον αφορά στη συμμετοχή του πληθυσμού στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, συχνά οι ΜμΕ δε βρίσκουν εργαζόμενους με τις γνώσεις και τις δεξιότητες που έχουν άμεση εφαρμογή σε αυτά που ζητά η μέση επιχείρηση. H μακροχρόνια οικονομική κρίση στη χώρα δυσχέρανε την απορρόφηση του όποιου υψηλά ειδικευμένου προσωπικού, με αποτέλεσμα σημαντικό μέρος αυτού να παραμένει αναξιοποίητο και να επιλέγει τη μετανάστευση (brain drain), στερώντας έτσι από την ελληνική οικονομία και την μικρομεσαία επιχείρηση σημαντικούς παραγωγικούς πόρους.

Χωρίς το κατάλληλο προσωπικό η ικανότητα των ΜμΕ να επεκταθούν σε νέες αγορές και σε αγορές εκτός ελληνικών συνόρων περιορίζεται σημαντικά. Πράγματι, οι επιδόσεις διεθνοποίησης των ελληνικών ΜμΕ παραμένουν διαχρονικά απογοητευτικές. Τόσο οι εξαγωγές όσο και οι εισαγωγές των ελληνικών ΜμΕ υστερούν σημαντικά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε όλα τα επίπεδα διεθνούς εμπορίου, ήτοι και εντός ένωσης, και εκτός ένωσης αλλά και στο ηλεκτρονικό εμπόριο (European Commission, 2022b). Γενικά, οι ελληνικές ΜμΕ φαίνεται ότι αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στις συναλλαγές στο εξωτερικό γεγονός που οφείλεται κυρίως στην έλλειψη κατανόησης των διεθνών εμπορικών κανονισμών, στην πλοήγηση στην ξένη νομοθεσία και στην περιορισμένη πληροφόρηση για τυχόν ευκαιρίες σε ξένες αγορές (European Commission, 2022c).

Εξωστρέφεια

Η ανάγκη ενίσχυσης της εξωστρέφειας των ελληνικών ΜμΕ είναι, ειδικά σήμερα, ιδιαίτερα σημαντική καθώς η παγκοσμιοποίηση της αλυσίδας αξίας και η ψηφιοποίηση της οικονομίας καθιστά την εξωστρέφεια περισσότερο προϋπόθεση παρά αποτέλεσμα της διαδικασίας μεγέθυνσης μιας ΜμΕ.

Σε αυτά τα εμπόδια και τις προσκλήσεις που αντιμετωπίζουν παραδοσιακά οι ελληνικές ΜμΕ έχουν πλέον προστεθεί και άλλα πιο ειδικά ζητήματα που πρέπει να διαχειριστούν οι ΜμΕ λόγω, αφενός, του δομικού μετασχηματισμού του αναπτυξιακού προτύπου της οικονομίας προς την κατεύθυνση ενσωμάτωσης της πράσινης συμφωνίας (green deal) και της ψηφιακής μετάβασης (digital transition) και, αφετέρου, της ιδιαίτερης τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας των διαδοχικών κρίσεων στην πραγματική οικονομία, ήτοι της πανδημίας COVID-19 και της ενεργειακής κρίσης.

Συγκεκριμένα, η αναταραχή στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα που προκάλεσε η υγειονομική κρίση του COVID-19 ανέδειξε την επιτακτική ανάγκη αποτελεσματικής διαχείρισης της εφοδιαστικής αλυσίδας. Η κακή διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας, είτε πρόκειται για logistics, έλεγχο αποθεμάτων ή χρηματοδότηση, είναι μια από τις πιο κοινές παγίδες για τις ΜμΕ, ειδικά κατά το στάδιο ανάπτυξης και μεγέθυνσης όπου η πολυπλοκότητα πολλαπλασιάζεται. Αντίστοιχα, η αύξηση του κόστους είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ΜμΕ σήμερα, λόγω της ενεργειακής κρίσης. Το κόστος της επιχειρηματικής δραστηριότητας και η διατήρηση της κερδοφορίας αποτελούν σημαντικές ανησυχίες για την ΜμΕ, ειδικά όταν η διαχείριση τους γίνεται σε περιβάλλον πληθωριστικής οικονομίας και χαμηλής ζήτησης. Η ανάγκη στήριξης των ΜμΕ στην διαχείριση τέτοιων κρίσιμων και έκτακτων ζητημάτων είναι πολύ ισχυρότερη, σε σχέση με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις, καθώς οι ΜμΕ, εν γένει, διαθέτουν περιορισμένες τεχνικές δεξιότητες, διοικητικές ικανότητες και γνώση για να ανταπεξέλθουν από μόνες τους. Άλλωστε, οι ΜμΕ στην Ελλάδα είναι στην πλειοψηφία τους οικογενειακές που επικεντρώνονται στην απλή καθημερινή διαχείριση, παραβλέποντας, συνήθως, την αντιμετώπιση πολύπλοκων επιχειρηματικών προβλημάτων και την εφαρμογή προγραμμάτων μακροχρόνιας ανάπτυξης.

Ψηφιακή τεχνολογία

Όσον αφορά την ψηφιακή τεχνολογία και την ψηφιακή μετάβαση της οικονομίας, η κρίση του COVID-19 έδειξε ότι πολλές ΜμΕ στην Ελλάδα δεν ήταν καλά προετοιμασμένες και ακόμα αγωνίζονται να προσαρμοστούν, γεγονός που κινδυνεύει να διευρύνει το ψηφιακό χάσμα τόσο μεταξύ των ΜμΕ όσο και σε σύγκριση με τις μεγάλες επιχειρήσεις.

Γενικότερα, η ψηφιοποίηση των ελληνικών επιχειρήσεων, παρά την πρόοδο που πραγματοποιήθηκε λόγω του COVID-19, είναι υπερβολικά χαμηλή σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, κατατάσσοντας την χώρα το 2021 μόλις στην 25η θέση βάσει του δείκτη ψηφιακής οικονομίας και κοινωνίας (Digital Economy and Society Index) (Eurostat, 2021).

Η ψηφιοποίηση, όπως γενικότερα η τεχνολογία και η καινοτομία, ως παράγοντας ανάπτυξης διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων, μείωσης του κόστους παραγωγής και βελτίωσης του ελληνικού brand, είναι σημαντική και ανεκμετάλλευτη πηγή ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος για τις ΜμΕ της χώρας. Οι επιδόσεις, όμως, των ελληνικών ΜμΕ και στον άξονα της καινοτομίας είναι επίσης ιδιαίτερα χαμηλές τόσο σε σχέση με τις ελληνικές μεγάλες επιχειρήσεις (31% έναντι 50%) όσο και σε σχέση με τις ευρωπαϊκές ΜμΕ (1% έναντι 5%), παρά τη βελτίωση κατά 25% που κατεγράφη από το 2014 έως το 2021 (European Innovation Scoreboard 2021) (European Commission, 2021).

Η πρόκληση, λοιπόν, σήμερα είναι να επιταχυνθεί ο ψηφιακός μετασχηματισμός των ελληνικών ΜμΕ και να ενισχυθεί η σχέση τους με την τεχνολογία και την καινοτομία, καθώς αυτό μπορεί να φέρει κέρδη αποδοτικότητας και παραγωγικότητας συμβάλλοντας στη διεύρυνση της κλίμακας και του εύρους των λειτουργιών, στην πρόσβαση σε νέους πελάτες και αγορές και, εν τέλει, θα προσφέρει, χωρίς αποκλεισμούς, μεγάλες δυνατότητες για την τόνωση της οικονομίας των μικρών επιχειρήσεων, της επιχειρηματικότητας και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, λοιπόν, τα παραπάνω, υπογραμμίζεται και πάλι ότι οι ΜμΕ είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε σύγκριση με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Έχουν περιορισμένους πόρους και συχνά δεν διαθέτουν την τεχνογνωσία και την κλίμακα για να προσαρμόσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και να αναπτυχθούν. Οι περιορισμοί αυτοί είναι ιδιαίτερα κρίσιμοι ειδικά σε περιόδους μεταβολής της οικονομικής πραγματικότητας όπως στην παρούσα συγκυρία όπου η μετάβαση στην ψηφιακή και πράσινη οικονομία πραγματοποιείται εν μέσω υγειονομικής και ενεργειακής κρίσης. Στο πλαίσιο αυτό, η χάραξη πολιτικής χωρίς αποκλεισμούς θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες προκλήσεις και ανάγκες που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές ΜμΕ και οι επιχειρηματίες. Θα πρέπει, λοιπόν, να αντιμετωπισθούν, τόσο τα πάγια προβλήματα των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, όπως η πολυπλοκότητα του ρυθμιστικού και φορολογικού πλαισίου και η γραφειοκρατία, όσο και οι ειδικές, και πλέον επιτακτικές, ανάγκες της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας στην παρούσα συγκυρία, όπως η πρόσβαση σε χρηματοδοτικούς πόρους, ο ψηφιακός μετασχηματισμός τους, η μετάβαση τους σε πράσινα και βιώσιμα επιχειρηματικά πρότυπα, η ενίσχυση της εξωστρέφειας τους και η διεθνοποίηση τους, η υποστήριξη τους σε τεχνογνωσία και δεξιότητες ή/και σε εξειδικευμένο προσωπικό, καθώς και η στήριξη τους στη διαχείριση των έκτακτων συνθηκών που δημιουργούνται από τις διαδοχικές κρίσεις.

Προτάσεις Πολιτικής

Αναγκαία συνθήκη για τον σχεδιασμό μιας ολοκληρωμένης πολιτικής στήριξης των ΜμΕ είναι η ενσωμάτωση των παρακάτω διαστάσεων:

1. να υπηρετεί τον στρατηγικό στόχο του παραγωγικού μετασχηματισμού στη βάση ενός συντεταγμένου μεσο – μακροπρόθεσμου σχεδίου μετασχηματισμού. Η στροφή σε ένα νέο παραγωγικό μοντέλο θα επιτευχθεί σε μακρο – επίπεδο με παρεμβάσεις στο επιχειρηματικό περιβάλλον, και σε μικρο – επίπεδο με εξατομικευμένη υποστήριξη στις επιχειρήσεις για την ενημέρωση και τη χρήση των διαθέσιμων εργαλείων αναδιάρθρωσης.

2. να θέτει στον πυρήνα των παρεμβάσεων το μέγεθος των ΜμΕ και να υποβοηθάει τις συνεργασίες (παραγωγικοί συνεταιρισμοί, δικτυώσεις κ.λπ.), τις συγχωνεύσεις, και τη συμμετοχή σε εγχώριες ή/ και παγκόσμιες αλυσίδες αξίας.

3. να αντιμετωπίζει τις μεγα – προκλήσεις σε παραγωγικό και τεχνολογικό επίπεδο – πράσινη μετάβαση, ψηφιακός μετασχηματισμός, 4η βιομηχανική επανάσταση -.

Οι προκλήσεις αυτές που είναι κοινές για τις επιχειρήσεις σε διεθνές επίπεδο εμπεριέχουν πολλούς περισσότερους βαθμούς δυσκολίας για τις ελληνικές επιχειρήσεις οι οποίες δεν ξεκινούν από την ίδια αφετηρία.

4. να προωθεί τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης και κατ’ επέκταση της εξοικονόμησης ενέργειας και της κυκλικής οικονομίας.

5. να τροφοδοτείται σε σταθερή βάση από τα στοιχεία γενικά και ειδικά που αφορούν στο επιχειρηματικό οικοσύστημα. Οι διαδοχικές και διαρκείς κρίσεις οικονομική – υγειονομική – γεωπολιτική έχουν αυξήσει τη ταχύτητα με την οποία μεταβάλλονται τα μακρο και μικρο δεδομένα του επιχειρηματικού οικοσυστήματος. Μια διαφορά φάσης ανάμεσα στα δεδομένα αυτά και στο σχεδιασμό πολιτικών θέτουν εκ προοιμίου αναποτελεσματική κάθε πρωτοβουλία και παρέμβαση.

6. να καλλιεργεί κουλτούρα συλλογικού σχεδιασμού και να αξιοποιεί τη θεσμική συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα μέσα από τη σύμπραξη επιχειρήσεων, τραπεζών, κοινωνικών εταίρων και των σύγχρονων δημόσιων αναπτυξιακών φορέων και πολιτικών (Εθνική Αναπτυξιακή Στρατηγική – Αναπτυξιακή Τράπεζα).

Σχεδιασμός

Με βάση τα παραπάνω μπορεί να θεωρηθεί ότι ο σχεδιασμός της πρωτοβουλίας για τη Δομή Υποστήριξης ΜμΕ (2019) εμπλουτισμένος με τις παρατηρήσεις της προηγούμενης ενότητας ενσωματώνει το σύνολο των παραπάνω πέντε παραμέτρων και είναι προσαρμοσμένος στις ιδιαιτερότητες του ελληνικού επιχειρηματικού οικοσυστήματος.

Κυρίως γιατί, ενσωματώνει λειτουργικά τη λογική των σύγχρονων ψηφιακών πλατφορμών και τα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία. Στο πλαίσιο λοιπόν της αρχιτεκτονικής της Δομής, εκτιμούμε ότι, θα έπρεπε να παρέχονται εξατομικευμένες υπηρεσίες προς τις επιχειρήσεις, υπηρεσίες που προκύπτουν από μια διαδικασία αποτίμησης της θέσης, της βιωσιμότητας και των περιθωρίων ανάπτυξης της επιχείρησης. Το κάθε στάδιο συμβουλευτικής απαιτεί διαφορετικό βαθμό και είδος εξειδίκευσης και για αυτό το λόγο είναι σημαντικό να κατανοηθεί πως η στελέχωση με το κατάλληλο καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό είναι βασική παράμετρος επιτυχίας ή αποτυχίας του εγχειρήματος.

Προπαρασκευαστικό Στάδιο: Αποτίμηση / Benchmarking της επιχείρησης: Το Προπαρασκευαστικό Στάδιο θα πρέπει να έχει ένα χαρακτήρα προαπαιτούμενου, για
την παροχή υποστήριξης προς τις επιχειρήσεις. Είναι κρίσιμο τόσο για το σύμβουλο υποστήριξης αλλά και για την ίδια την επιχείρηση να αξιολογήσει τη θέση της σε τοπικό, εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο και στη βάση της αξιολόγησης αυτής να αποφασίσει το πεδίο (α) παρέμβασης στα οποία θα αναζητήσει την εξειδικευμένη υποστήριξη. Ο φάκελος/προφίλ της επιχείρησης θα περιλαμβάνει οργανωσιακή, τεχνολογική και καινοτομική αποτίμηση, καθώς και συγκριτική αξιολόγηση (benchmarking) σε βασικούς performance indicators (π.χ. εξαγωγές, κύκλος εργασιών & μέγεθος, Ε&Α, % απασχολουμένων με τριτοβάθμια εκπαίδευση κ.λπ.)

Στάδιο Παρέμβασης: Τα βασικά πεδία παρέμβασης (ανάλογα με τους διαθέσιμους υλικούς και ανθρώπινους πόρους δύναται να προστεθούν και άλλα) στα οποία μπορεί να δεχτεί εξατομικευμένη υποστήριξη μια επιχείρηση είναι:

▪ Αναδιάρθρωση / Μετασχηματισμός,

▪ Scale up / Δικτυώσεις,

▪ Ανθρώπινο Δυναμικό / Δεξιότητες,

▪ Εξωστρέφεια,

▪ Καινοτομία,

▪ Πράσινη Μετάβαση – Ενεργειακή Αυτονομία

Για καθένα από τα παραπάνω πεδία παρέμβασης τα “εργαλεία” που θα χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της δομής είναι: α) Συμβουλευτική – Καθοδήγηση, β) υπόδειξη Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων και Μέσων, γ) Διαμεσολάβηση, δ) Τεχνική Υποστήριξη και ε) Υποστήριξη μέσω Εκπαίδευσης

Στάδιο Παρακολούθησης: Οι επιχειρήσεις που θα λαμβάνουν υποστήριξη, θα πρέπει να παρακολουθούνται σε βάθος χρόνου ως προς το βαθμό επίτευξης των στόχων που είχαν τεθεί κατά το προηγούμενο στάδιο