Ο ηθικός κίνδυνος στην αγορά της επικουρικής ασφάλισης

Κατά την περίοδο 2013-2019 πραγματοποιήθηκε η προετοιμασία των τραπεζών προκειμένου να εφαρμόσουν μετά το 2019 το κανονιστικό πλαίσιο της Βασιλείας 3. Πιο συγκεκριμένα το συγκεκριμένο κανονιστικό πλαίσιο, καθορίζει, μια αναθεωρημένη τυποποιημένη προσέγγιση για τον πιστωτικό και τον λειτουργικό κίνδυνο καθώς και την αναθεώρηση της προσέγγισης για τον πιστωτικό κίνδυνο, την αναθεώρηση του πλαισίου προσαρμογής της πιστοληπτικής αποτίμησης, την αναθεώρηση του τρόπου υπολογισμού του συντελεστή μόχλευσης και των σχετικών κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας για τις συστημικά σημαντικές τράπεζες σε παγκόσμιο επίπεδο.

Πολλοί τραπεζίτες θεώρησαν ότι τα νέα αυτά κριτήρια ρευστότητας θα μπορούσαν να παρεμποδίσουν το τραπεζικό σύστημα να χρηματοδοτήσει την οικονομική ανάπτυξη μετά την χρηματοπιστωτική κρίση, προβάλλοντας το επιχείρημα της ανταγωνιστικότητας. Υπήρξαν όμως και πολλοί οικονομολόγοι που άσκησαν κριτική υποστηρίζοντας ότι το ύψος των εποπτικών κεφαλαίων ακόμα και στη Βασιλεία 3 ήταν πολύ χαμηλό, δεδομένου ότι το περιεχόμενο των ρυθμίσεων της Βασιλείας 3 είναι πολύ κοντά στα συμφέροντα του τραπεζικού κλάδου.

Οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις το 2023

Έτσι, γι’ αυτόν τον λόγο διατυπώθηκε μία έντονη κριτική (King 2016: 280, επιστολή 20 επιφανών οικονομολόγων για την ανάγκη να αυξηθούν κατά πολύ οι δείκτες των εποπτικών κεφαλαίων). Η κατάρρευση των Silicon Valey Bank, Signature Bank και Credit Suisse η οποία εξαγοράστηκε για 0,76 φράγκα για κάθε μετοχή και τα προβλήματα της Deutsche Bank αποδεικνύουν με τον πιο εύληπτο τρόπο αυτό που επισήμανε ο Martin Wolf «ότι οι περίφημες μεταρρυθμίσεις που εισήχθησαν μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 δεν έχουν αλλάξει τίποτα από όλα αυτά».

Ηθικός κίνδυνος

Κι’ αυτό επειδή ο ταχύς ρυθμός της μεγιστοποίησης των κερδών οδηγεί τις διοικήσεις και το management στην ανάληψη υψηλού κινδύνου, ο οποίος μπορεί να τις οδηγήσει στην κατάρρευση και στην απειλή της απώλειας των περιουσιακών στοιχείων επενδυτών και καταθετών. Στο πλαίσιο αυτό αναδύκνειεται ότι ο πιο σημαντικός κίνδυνος των αγορών είναι ο Ηθικός Κίνδυνος και τα αίτια του είναι βαθύτερα από αυτό που επισήμανε ο Κenneth Griffin σημειώνοντας ότι θα πρέπει οι προβληματικές τράπεζες να αφεθούν σε κατάρρευση.

Ο Ηθικός Κίνδυνος προκύπτει από τον συστημικό κίνδυνο του τρίπτυχου κερδοσκοπία, ρυθμιστικές αρχές και εταιρείες πιστοληπτικής διαβάθμισης που βαθμολογούν εταιρείες με υψηλό βαθμό πιστοληπτικής διαβάθμισης λίγο πριν την χρεοκοπία τους, όπως ακριβώς έγινε με την Lehman Brothers το 2008 και την Enron το 2001. Μέχρι το 2008 και την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση οι τράπεζες θεωρούνταν «θωρακισμένες» αφού πια εφαρμόζονταν η πιο αυστηρή οδηγία Βασιλεία 2 που επέβαλλε αυστηρότερους κανόνες για την κεφαλαιακή επάρκεια (εποπτικά κεφάλαια) και την φερεγγυότητα των τραπεζών. Συγκεκριμένα, η Βασιλεία 2 καθόριζε τα Εποπτικά Κεφάλαια που πρέπει να έχει μια τράπεζα προκειμένου να θεωρείται φερέγγυα.

Εποπτικά Κεφάλαια

Τα Εποπτικά Κεφάλαια διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες με πιο σημαντική αυτή που ονομάζεται Tier 1. Στη Βασιλεία 2 ο κανόνας όριζε ότι για κάθε 80 ευρώ που έχει μια τράπεζα σε Tier 1 κεφάλαια, μπορεί να δανείσει 1.000 ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι η μόχλευση επί των Tier 1 κεφαλαίων μπορεί να φτάσει το πολύ 12. Δηλαδή, ανεξάρτητα εάν μια τράπεζα έχει υπερβολικές καταθέσεις, δεν μπορεί να δανείσει αυτά τα χρήματα. Κι’ αυτό επειδή αυτά τα χρήματα δεν είναι της τράπεζας αλλά των καταθετών.

Αυτό σημαίνει ότι το μέγεθος των χρημάτων που μπορεί να δανείσει μια τράπεζα έχει κάποιο όριο. Αυτός ο κανόνας, στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, δεν μπόρεσε να διασώσει πολλές Ευρωπαϊκές Τράπεζας όπως και όλες τις ελληνικές τράπεζες, αφού ουσιαστικά δεν τηρούσαν αυτόν τον κανόνα (αυτά τα όρια), δηλαδή υπήρχε μεγάλος Ηθικός Κίνδυνος. Αξίζει να σημειωθεί ότι και τότε με την χρεοκοπία της Lehman Brothers όλοι οι αρμόδιοι παράγοντες υποστήριζαν στην Ευρώπη όπως και στην Ελλάδα ότι οι τράπεζες ήταν ασφαλείς και θωρακισμένες.

Η αλήθεια ήταν διαφορετική

Τελικά, η αλήθεια ήταν διαφορετική και στην χώρα μας τα αποτελέσματα αναδείχθηκαν 1,5 χρόνο μετά οδηγώντας τη χώρα μας στα Μνημόνια και την διάσωση των τραπεζών με τα Μνημονιακά δάνεια, τα οποία είχαν ως αντάλλαγμα τις μειώσεις των μισθών, των συντάξεων, την πώληση δημόσιων επιχειρήσεων, οργανισμών και υποδομών (λιμάνια, αεροδρόμια, σιδηροδρόμους), την εκτίναξη της ανεργίας στο 27,5% και την απώλεια του 27% του ΑΕΠ. Μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 συμφωνήθηκε σε διεθνές επίπεδο να αυστηροποιηθούν τα εποπτικά κεφάλαια ώστε να μην υπάρξει ξανά άλλη κατάρρευση μεγάλων χρηματοπιστωτικών οργανισμών που μπορεί να οδηγήσουν σε συστημική κρίση.

Έτσι, προετοιμάστηκε η εφαρμογή της Βασιλείας 3 από το 2013 και μετά, θεωρώντας ότι με την εφαρμογή της θα αποτρέπονταν οι χρεοκοπίες πολύ μεγάλων τραπεζών. Παρόλο όμως τη Βασιλεία 3, μόλις υπήρξε μια χρεοκοπία τράπεζας στις ΗΠΑ, σημειώθηκε χρεοκοπία της δεύτερης μεγαλύτερης τράπεζας της Ελβετίας και ταυτόχρονα παρατηρείται ότι βρίσκεται σε πολύ δύσκολη κατάσταση ο κολοσσός της Deutsche Bank. Παράλληλα υποστηρίζεται ότι οι τράπεζες είναι θωρακισμένες και ότι δεν θα συμβεί ένα παρόμοιο 2008 διατηρώντας όμως επιφυλάξεις λέγοντας ότι ο χρόνος θα δείξει εάν τελικά θα προκληθεί ντόμινο και θα κληθούν ξανά οι κρατικοί προϋπολογισμοί να διασώσουν τις τράπεζες.

Η παρούσα χρηματοπιστωτική αναταραχή

Η παρούσα χρηματοπιστωτική αναταραχή οδήγησε την συνταξιοδοτική εταιρεία Alecta στην απώλεια 1,056 ευρώ σε λιγότερο από 48 ώρες με αποτέλεσμα να υπάρχουν απώλειες για τις αποταμιεύσεις των συνταξιούχων και των εργαζομένων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η Σουηδική Υπηρεσία Οικονομικής Επιθεώρησης να ζητήσει έκτακτη συνάντηση μεταξύ των ασφαλιστικών εταιρειών και των επαγγελματικών κεφαλαιοποιητικών συνταξιοδοτικών ταμείων για να εξετάσουν πιθανές απώλειες από την παρούσα κρίση.

Στις συνθήκες αυτές, η απόσπαση και η μετατροπή της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης από το ίδιο το κράτος σε κεφαλαιοποιητική ασφάλιση των ατομικών λογαριασμών στην Ελλάδα (Ν.4826/2021) και σε άλλες χώρες εκθέτει τόσο στην Αγορά τον συγκεκριμένο κλάδο του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, όσο και στους κινδύνους των αγορών και στον συστημικό Ηθικό Κίνδυνο των Ρυθμιστικών αρχών, της μεγιστοποίησης των κερδών με απώτερο στόχο τα υψηλά οφέλη των στελεχών και των ιδιωτικών πιστοληπτικών οίκων. Έναν Ηθικό Κίνδυνο που κάθε φορά που θα συμβαίνει μια χρηματοπιστωτική κρίση οι φορολογούμενοι, οι εργαζόμενοι και οι συνταξιούχοι θα καλούνται να χρηματοδοτήσουν τις διασώσεις μέσω της φορολογίας, της λιτότητας και της επιδείνωσης του βιοτικού τους επιπέδου.

Αυτό σημαίνει ότι μία τέτοια επιλογή έκθεσης στους κινδύνους των αγορών και στον συστημικό Ηθικό Κίνδυνο δεν μπορεί αντικειμενικά να αποτελεί «μεταρρύθμιση» ούτε «εκσυγχρονισμό» της κοινωνικής ασφάλισης, δεδομένου ότι με την κεφαλαιοποίηση των ατομικών λογαριασμών καταργείται η βασική αρχή της κοινωνικής ασφάλισης που είναι η αλληλεγγύη.