FT: Πώς το πάθημα των τραπεζικών κρίσεων θα γίνει μάθημα

Την ώρα που η τραπεζική κρίση, με την κατάρρευση της Silicon Valley Bank και της First Republic, μονοπώλησε το ενδιαφέρον των επενδυτών και «ταρακούνησε» τις διεθνείς αγορές, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η αφήγηση της ιστορίας από κάποιον που ζει και αναπνέει με τις οικονομικές ειδήσεις. Αυτό το πρόσωπο είναι η αρχισυντάκτρια των Financial Times στις ΗΠΑ, Τζίλιαν Τετ, η οποία φέρνει στη μνήμη της ανάλογα περιστατικά και παραθέτει πέντε βασικά μαθήματα που πρέπει να συλλογιστούμε.

«Πριν από μερικές εβδομάδες, πήγα για δείπνο στο Μανχάταν με φίλους που εργάζονται στον τομέα των οικονομικών στις ανατολικές και δυτικές ακτές της Αμερικής. Τίποτα περίεργο σε αυτό, μπορεί να σκεφτείτε. Αλλά αυτή η συγκέντρωση ήταν αξέχαστη: με κρασί, οι συνομιλητές μου αντάλλαξαν ιστορίες σχετικά με τις τακτικές που είχαν χρησιμοποιήσει οι ίδιοι και οι συνάδελφοί τους την προηγούμενη μέρα για να τραβήξουν καταθέσεις από προβληματικές τράπεζες όπως η SVB και η First Republic. Κάποιοι το είχαν κάνει αυτό στους φορητούς υπολογιστές ή τα smartphone τους, καθισμένοι σε ταξί και συσκέψεις ή ενώ παρακολουθούσαν κάποιο συνέδριο. Αλλοι είχαν στείλει email στους βοηθούς τους. Είτε έτσι είτε αλλιώς, καθώς οι ιστορίες πλήθαιναν, συνέχισα να κοιτάζω κρυφά το δικό μου τηλέφωνο για ενημερώσεις σχετικά με τον πανικό. Φυσικά ήμασταν σε ένα εστιατόριο σούσι, αλλά στον κυβερνοχώρο είχαμε μια προβολή σε πραγματικό χρόνο για το τι συμβαίνει σε μια σύγχρονη τράπεζα», ανέφερε χαρακτηριστικά.

Τραπεζική κρίση: Μισό τρισ. δολάρια έχασαν οι τράπεζες τον Μάρτιο

Ιαπωνία και παγκόσμιο κραχ

Σύμφωνα με την Τετ, όλο αυτό το σκηνικό έμοιαζε κουραστικά οικείο. «Έχω παρακολουθήσει δύο οικονομικές κρίσεις να εκτυλίσσονται στο παρελθόν: μία φορά το 1997 και το 1998 στο Τόκιο, ως ανταποκριτής των FT, όταν οι ιαπωνικές τράπεζες κατέρρευσαν μετά τη φούσκα της δεκαετίας του 1980 και στη συνέχεια το 2007 και το 2008, όταν ήμουν συντάκτρια αγορών στο Λονδίνο κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Έγραψα βιβλία και για τα δύο».

Αυτά τα γεγονότα δίδαξαν στην Τετ μια «αλήθεια» για τα οικονομικά που συχνά αγνοούμε. Ακόμα κι αν η τραπεζική φαίνεται να αφορά μιγαδικούς αριθμούς, βασίζεται στην ολισθηρή και υπερβολικά ανθρώπινη έννοια της «πίστωσης», με την έννοια του λατινικού credere, που σημαίνει «εμπιστεύομαι». Η ιδέα της κλασματικής τραπεζικής υποστηρίζει ότι οι τράπεζες πρέπει να διατηρούν μόνο ένα μικρό ποσοστό των καταθέσεων που συλλέγουν από πελάτες, καθώς οι καταθέτες πολύ σπάνια θα προσπαθήσουν να πάρουν όλα τα χρήματά τους πίσω ταυτόχρονα. Αυτό λειτουργεί εξαιρετικά καλά υπό κανονικές συνθήκες, ανακυκλώνοντας κεφάλαια σε δάνεια και ομόλογα που τονώνουν την ανάπτυξη. Αλλά αν κάτι παρακινήσει τους καταθέτες να αρπάξουν μαζικά τα χρήματά τους, η κλασματική τραπεζική καταρρέει. Αυτό συνέβη το 1997 και το 2007 — και ακριβώς αυτό εκτυλίχθηκε τον περασμένο μήνα.

Η συμβολή του διαδικτύου

Ωστόσο, όπως τόνισε, αυτός ο τελευταίος πανικός ήταν διαφορετικός και πιο εντυπωσιακός. Το βασικό ζήτημα είναι η ενημέρωση και το διαδίκτυο. Κατά τη διάρκεια της ιαπωνικής αναταραχής του 1997-98, όλα ήταν θολά και οι πληροφορίες ελάχιστες και κατευθυνόμενες. Μια δεκαετία αργότερα, κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, υπήρχε μεγαλύτερη διαφάνεια: όταν τράπεζες όπως η Northern Rock ή η Lehman Brothers απέτυχαν, σκηνές πανικού εμφανίστηκαν στις τηλεοπτικές οθόνες. Αλλά και εκει η ομίχλη παρέμενε: αν ήθελε κανείς να μάθει για τα CDS, έπρεπε να μιλήσει με τους ίδιους τους τραπεζίτες.

Οχι πια. Μερικές πτυχές του δράματος του Μαρτίου μπορεί να παραμένουν σκοτεινές. Ωστόσο, οι τιμές των CDS εμφανίζονται τώρα στο διαδίκτυο (πράγμα που είχε τεράστια σημασία όταν η Deutsche Bank «χτυπήθηκε»). Μπορούμε να χρησιμοποιούμε το YouTube στα τηλέφωνά μας, οπουδήποτε, για να παρακολουθήσουμε τον Τζέι Πάουελ, πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, να εκφωνεί μια ομιλία ή να δούμε συζητήσεις μέσω των κοινωνικών δικτύων σχετικά με προβληματικά ιδρύματα. Τα τραπεζικά μπλεξίματα έχουν εμποτιστεί με μια χροιά ριάλιτι. Αυτό είναι ενθαρρυντικό από τη μία πλευρά. Αλλά τροφοδοτεί επίσης κινδύνους ντόμινο. Πάρτε για παράδειγμα την Silicon Valley Bank. Μια κομβική στιγμή ήταν όταν ο διευθύνων σύμβουλος Γκρεγκ Μπέκερ πραγματοποίησε τηλεδιάσκεψη με τους μεγαλύτερους επενδυτές και καταθέτες.

Παρόμοιες συνομιλίες έγιναν στην Ιαπωνία το 1997, με φυσική παρουσία, σε δωμάτια γεμάτα καπνό. Αλλά λίγοι πελάτες γνώριζαν. Το 2023 οι αναφορές για τα λόγια του Μπέκερ διέρρευσαν στο διαδίκτυο, πυροδοτώντας ταραχή. Σε λίγες ώρες, περίπου 42 δισεκατομμύρια δολάρια – ή το ένα τέταρτο των κεφαλαίων της SVB – διέρρευσαν. Μέχρι το πρωί της Παρασκευής «ένα σύνολο 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων ήταν προγραμματισμένο να βγει από την πόρτα», είπε αργότερα στο Κογκρέσο ο Μάικλ Μπαρ, αντιπρόεδρος της Fed. Η τράπεζα ήταν νεκρή.

Και ο πανικός δεν τελείωσε εκεί: καθώς οι φήμες κυκλοφόρησαν, μπήκαν στο στόχαστρο όσοι θεωρούνταν ευάλωτοι, όπως η Signature Bank, η First Republic ή η Credit Suisse.

Ανάγκη για προετοιμασία

Πώς πρέπει λοιπόν να αντιδρούν οι επενδυτές, οι ρυθμιστικές αρχές και οι τραπεζίτες; Μια προφανής απάντηση θα ήταν να οδηγήσουμε τις διαδικασίες των κεντρικών τραπεζών στον 21ο αιώνα και να τις διατηρήσουμε σε λειτουργία 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα. Οι ρυθμιστικές αρχές θα μπορούσαν επίσης να ενισχύσουν τα αποθεματικά, να προστατεύσουν περισσότερες καταθέσεις ή να κάνουν πιο δύσκολη την ανάληψη χρημάτων σε τέτοιες περιόδους. Αλλά τελικά, οι τράπεζες και οι επενδυτές θα συνειδητοποιήσουν περισσότερο τον κίνδυνο, κάνοντας αυτό που κάνουν οι πιλότοι των αεροπορικών εταιρειών: «προετοιμάζονται για μελλοντικούς κινδύνους μελετώντας παλαιότερα ατυχήματα ή καταστροφές».

Και από τις παρατηρήσεις για τα κραχ στο Τόκιο, το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, υπάρχουν πέντε βασικά μαθήματα που πρέπει να συλλογιστούμε.

1. Καμία τράπεζα δεν είναι νησί

Το πρώτο μάθημα είναι ότι όταν μια τράπεζα κάνει το «μπαμ», αυτό είναι σχεδόν πάντα σύμπτωμα —όχι αιτία— κάτι κακού στον ευρύτερο χρηματοοικονομικό κόσμο, που επηρεάζει και άλλα ιδρύματα. Οι επενδυτές σπάνια θέλουν να το παραδεχτούν αυτό.

Η SVB δεν ήταν εντελώς μόνη. «Και αλλες τράπεζες έχουν σημαντικές μη αναγνωρισμένες ζημίες από επενδύσεις και υψηλά επίπεδα ανασφάλιστων καταθέσεων. Μετά από 15 χρόνια εξαιρετικά χαλαρής νομισματικής πολιτικής, πολλά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν στρατηγικές που έχουν σχεδιαστεί για έναν κόσμο χαμηλών επιτοκίων και δεν είναι καλά προετοιμασμένα για υψηλότερα επιτόκια.

2. Μην πολεμάτε τον τελευταίο πόλεμο

Το δεύτερο μάθημα είναι ότι οι επενδυτές και οι ρυθμιστικές αρχές συχνά χάνουν αυτά τα μεγαλύτερα δομικά ελαττώματα επειδή – όπως οι παροιμιώδεις στρατηγοί – παραμένουν επικεντρωμένοι στον τελευταίο πόλεμο.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση ήταν παρόμοια: «όταν ρώτησα τραπεζίτες σε οντότητες όπως η UBS στα τέλη του 2008 γιατί είχαν αμελήσει τους κινδύνους αθέτησης στεγαστικών δανείων τα προηγούμενα χρόνια, μου είπαν ότι οι διαχειριστές ήταν πολύ απασχολημένοι ανησυχώντας για τα hedge funds και τα εταιρικά δάνεια.

3. Η ασφάλεια είναι κάτι το έωλο

Ένα τρίτο, σχετικό, μάθημα είναι ότι τα αντικείμενα που θεωρούνται «ασφαλή» μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα επειδή φαίνεται εύκολο να τα αγνοήσουμε. «Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, Ιάπωνες τραπεζίτες μου είπαν ότι έδιναν στεγαστικά δάνεια επειδή αυτό φαινόταν “ασφαλέστερο” από τα εταιρικά δάνεια. Ομοίως, τραπεζίτες της UBS, της Citi και της Merrill Lynch μου είπαν το 2008 ότι ένας λόγος για τον οποίο αγνοήθηκαν οι κίνδυνοι σχετικά με τα ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου ήταν ότι αυτά τα μέσα είχαν υποτιθέμενα ασφαλείς αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας, επομένως οι διαχειριστές κινδύνου έδωσαν ελάχιστη προσοχή».

Το ίδιο και με την SVB: η αχίλλειος πτέρνα της ήταν το χαρτοφυλάκιο μακροπρόθεσμων ομολόγων του Δημοσίου που υποτίθεται ότι είναι το ασφαλέστερο περιουσιακό στοιχείο. Τόσο πολύ που οι ρυθμιστικές αρχές ενθάρρυναν τις τράπεζες να τα αγοράσουν.

4. Προσοχή στα τυφλά σημεία

Οι τραπεζίτες πρέπει να αναγνωρίσουν ότι τα πολιτισμικά πρότυπα έχουν σημασία. Συχνά το αγνοούν επειδή είναι εκπαιδευμένοι να επικεντρώνονται σε σκληρούς αριθμούς. Αλλά είχε τεράστια σημασία με την SVB. Η κουλτούρα της μιμήθηκε τη βάση πελατών της, η οποία προερχόταν κυρίως από τον κόσμο της τεχνολογίας και των νεοφυών επιχειρήσεων, οι οποίοι τείνουν να έχουν μια «λοξή» αντίληψη για το ρίσκο: είναι πρόθυμοι να λάβουν τολμηρά στοιχήματα, γνωρίζοντας ότι υπάρχει μια μικρή πιθανότητα τζακ ποτ. Αυτό, όπως σημειώνει ο συμπεριφορικός οικονομολόγος Colin Camerer, είναι διαφορετικό από το χρηματοοικονομικό κομμάτι. «Η κουλτούρα διαχείρισης κινδύνων, όπως συνήθως εφαρμόζεται [στις τράπεζες], είναι αντίθετη με την κουλτούρα της Silicon Valley».

5. Μην στοιχηματίζετε ενάντια σε προγράμματα διάσωσης

Το πέμπτο μάθημα είναι ότι οι τράπεζες δεν είναι ποτέ «απλώς» επιχειρήσεις. Σε ήρεμους καιρούς, οι τραπεζίτες ντύνονται με ρούχα ελεύθερης αγοράς και μιλούν για τα κέρδη και τα επιχειρηματικά τους σχέδια σαν να πουλούσαν χάμπουργκερ, φορητούς υπολογιστές ή διακοπές. Αλλά αυτό το κάρμα της ελεύθερης αγοράς εξαφανίζεται όταν ξεσπά ο πανικός, καθώς οι κυβερνήσεις σχεδόν πάντα παρεμβαίνουν για να προστατεύσουν ορισμένους καταθέτες, να αγοράσουν κακά περιουσιακά στοιχεία ή ακόμη και να εθνικοποιήσουν ολόκληρες τράπεζες. Αυτό συνέβη τη δεκαετία του 1990 στην Ιαπωνία και σε όλο τον κόσμο κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Το ίδιο και τον περασμένο μήνα: αν και η ασφάλιση καταθέσεων υποτίθεται ότι κάλυπτε μόνο τα πρώτα 250.000 δολάρια των λογαριασμών SVB και Signature, η κυβέρνηση τους προστάτεψε όλους, με κόστος άνω των 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Και οι ελβετικές ρυθμιστικές αρχές όχι μόνο προστάτευσαν τους καταθέτες όταν η Credit Suisse κατέρρευσε, αλλά – αμφιλεγόμενα – έδωσαν κάποια (πολύ μικρή) αξία και στους μετόχους.

Οι κυβερνήσεις το κάνουν αυτό εν μέρει επειδή η τραπεζική είναι απαραίτητη για την ευρύτερη οικονομία. Αλλά και λόγω των φόβων μετάδοσης.

Ίσως οι κυβερνήσεις μπορούν να περιορίσουν τέτοιους κινδύνους. Σε τελική ανάλυση, η «τρέλα του Μαρτίου» —όπως την αποκαλούν τώρα ορισμένοι δημοσιογράφοι — έχει σβήσει και οι απώλειες ήταν σχετικά μικρές σε σύγκριση με τα προηγούμενα τραπεζικά σοκ.

«Βέβαια, η υπόθεση της SVB μπορεί να έχει μπει στα βιβλία της ιστορίας. Δυστυχώς, όμως, η ιστορία των τραπεζικών κραχ είναι απίθανο να τελειώσει εδώ», καταλήγει η Τετ.