Αθήνα: «Λίφτινγκ» στην παλαιά πόλη

Δεκαετίες ’20 και ’30. Στην Αθήνα, η αρχιτεκτονική γνωρίζει άνθηση. Αλέξανδρος Νικολούδης, Κώστας Κιτσίκης, Ανδρέας Κριεζής, Γιώργος Κοντολέων, Λεωνίδας Μπόνης… Μια περίοδος ανασυγκρότησης: πνευματικής, οικονομικής, υλικής. Την περίοδο του Μεσοπολέμου κατασκευάστηκαν στην Αθήνα μερικά από τα πιο εμβληματικά κτίρια της πόλης. Και μεταξύ αυτών, κατοικίες που διατηρούν ακόμη και σήμερα την αίγλη τους.

Botanical Athens: Οι Σαμάνοι της Αθήνας – Εργα της εικαστικού Ράνιας Καπελιάρη

«Οπως τότε που ήμουν παιδί»

Μία τέτοια είναι και η κατοικία του Κωνσταντίνου Φλεριανού, στην οδό Πρεβέζης στον λόφο Σκουζέ, η οποία κατασκευάστηκε το 1934. Δύο χρόνια αργότερα, τον Αύγουστο του 1936, οι πρώτοι που θα μπουν στο σπίτι είναι οι γονείς του. Εκεί, όπως λέει στο «Βήμα», γεννήθηκε, μεγάλωσε, σε αυτή την κατοικία γεννήθηκαν τα δικά του παιδιά. «Οταν πια φύγαμε από το κέντρο της πόλης, το πατρικό μου σπίτι παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αχρηστία. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μαραζώνει αισθητικά». Με τα χρόνια, γίνονταν αποσπασματικά οι απαραίτητες επισκευές, κυρίως στο εσωτερικό του σπιτιού. Το σπίτι του τελικά εντάχθηκε στο πρόγραμμα «Πρόσοψη», το οποίο υλοποιεί ο Δήμος Αθηναίων, η Ανάπλαση Αθήνας ΑΕ και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας και το οποίο επιχειρεί να κάνει «λίφτινγκ» στις προσόψεις των κτιρίων για την αισθητική αναβάθμιση της πόλης και την ανάδειξη του κτιριακού πλούτου της Αθήνας.

Οι ζημιές αποκαταστάθηκαν, τα μάρμαρα στα μπαλκόνια τρίφτηκαν και βάφτηκαν τα παντζούρια και η πόρτα. «Δεν σας κρύβω πως με την ολοκλήρωση των εργασιών αισθάνθηκα όπως τότε που ήμουν παιδί. Το χρώμα όπως τότε, η πόρτα, τα παράθυρα και τα εξωτερικά κουφώματα είναι τα ίδια».

Μέχρι σήμερα έχουν ήδη ολοκληρωθεί 157 κτίρια, όπως επισημαίνει στο «Βήμα» ο διευθύνων σύμβουλος της Ανάπλαση Αθήνας ΑΕ Χρόνης Ακριτίδης – ανάμεσα σε αυτά είναι 87 μονοκατοικίες και 94 διατηρητέα κτίρια.

Στους 10 μήνες που το πρόγραμμα βρίσκεται στον αέρα, εκτός από τη συντήρηση και τον χρωματισμό των προσόψεων των κτιρίων στην Αθήνα, αυτό που παρατηρείται είναι και μια αισθητική αναβίωση των γειτονιών της πόλης, έτσι όπως ήταν πριν από δεκαετίες. Κτίρια των δεκαετιών ’30 και ’40 εντάχθηκαν στο πρόγραμμα, ωστόσο έχουν μπει και σε μία ακόμη λίστα. Το προπολεμικό σπίτι του κ. Φλεριανού, στην οδό Πρεβέζης στον λόφο Σκουζέ, είναι ένα από τα 11.500 κτίρια της περιόδου 1830-1940 που κατέγραψε η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία για την προστασία της φυσικής και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς Ελλάδας και Κύπρου, Monumenta. Το πρόγραμμα «Καταγραφή και Ανάδειξη κτιρίων 19ου και 20ού αιώνα στην Αθήνα», με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, ξεκίνησε το 2013 και επί έξι χρόνια ερευνούσε και κατέγραφε όλα τα κτίρια της περιόδου 1830-1940 και στα επτά δημοτικά διαμερίσματα της πόλης, με σκοπό τη μελέτη αλλά και την προστασία και ανάδειξή τους.

«Εχουμε καταγράψει χωρίς κριτήρια ό,τι ήταν χτισμένο πριν το 1940. Επί τρία χρόνια ομάδες που αποτελούνταν από αρχιτέκτονες και αρχαιολόγους κατέγραφαν τα κτίρια, τα οποία είναι η ιστορία της πόλης μας. Εκτός, όμως από την επιτόπια καταγραφή και τη βιβλιογραφική και αρχειακή έρευνα, συγκεντρώνονται και φωτογραφίες, σχέδια και προφορικές μαρτυρίες για την ιστορία των κτιρίων της Αθήνας, ακόμα και όσων έχουν κατεδαφιστεί. Μέχρι σήμερα έχουμε περισσότερες από 350 μαρτυρίες τόσο από ιδιοκτήτες όσο και από μηχανικούς, που έχουν γνώση των κτιρίων» εξηγεί το ιδρυτικό μέλος και συντονίστρια της Monumenta, αρχαιολόγος Ειρήνη Γρατσία.

Το 80% έχει χαθεί

Μια βόλτα σε δρόμους της πόλης είναι αρκετή για να διαπιστώσει κανείς πως υπάρχουν κτίρια αλλά και ολόκληρες γειτονιές που θυμίζουν κάτι από το παρελθόν. Ενας τέτοιος μικρός δρόμος με χαρακτήρα και με καλά διατηρημένες κατοικίες του 1930 είναι η οδός Παμίσου, παράλληλη της Αχαρνών, όπου είναι σαν να περπατά κανείς στην εποχή του Μεσοπολέμου. Ακόμη και στην πολυσύχναστη Βασιλίσσης Σοφίας, όμως, μια πιο διεισδυτική ματιά θα εντοπίσει νεοκλασικά κτίρια και πολυκατοικίες του Μεσοπολέμου. Τέτοιες είναι οι οικοδομές Ταμπακόπουλου και Πρεζάνη, λίγο πριν το πάρκο του Ευαγγελισμού.

«Δυστυχώς, έχουμε πολύ μεγάλη απώλεια – που φτάνει το 80% – της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς. Γι’ αυτό και θα πρέπει να σώσουμε τα κτίρια. Η πολιτεία θα πρέπει να στηρίξει τους ιδιοκτήτες των κτιρίων γιατί και το κτιριακό απόθεμα κάθε πόλης – πόσο μάλλον της Αθήνας – είναι η ιστορία της» προσθέτει η κυρία Γρατσία.

• 11.500 κτίρια της περιόδου 1830-1940 κατέγραψε η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Monumenta.
• 4.000 περίπου από αυτά εντοπίζονται στο κέντρο της Αθήνας – Πλάκα, Εξάρχεια, Κολωνάκι, Ψυρρή, ενώ σχεδόν 700 στην 7η Δημοτική Κοινότητα.
• 505 αιτήσεις κατατέθηκαν στο πρόγραμμα Πρόσοψη του Δήμου Αθηναίων.
• Σε 2,5 εκατ. ευρώ ανέρχεται ο συνολικός προϋπολογισμός του προγράμματος.
• Εχουν ήδη ολοκληρωθεί 157 κτίρια, ανάμεσα σε αυτά είναι 87 μονοκατοικίες, 270 πολυκατοικίες και 94 διατηρητέα κτίρια.

Αγνωστες γωνιές

Γειτονιές που εξιστορούν το παρελθόν

Σύμφωνα με τον συγγραφέα Θανάση Γιοχάλα, ο οποίος επί πολλά χρόνια συγκεντρώνει υλικό για την ιστορία της πόλης των Αθηνών, δυστυχώς δεν είναι γνωστή σε μεγάλο μέρος των πολιτών η ιστορία της γειτονιάς, περιοχών της πόλης. Ποιος γνωρίζει ότι στην Πλάκα, μεταξύ Αέρηδων και Θησείου, υπήρχε μια ολόκληρη συνοικία με εκκλησίες, σπίτια, δρομάκια, η οποία εξαφανίστηκε όταν έγιναν οι ανασκαφές στην αρχαία Αγορά;

Οπως άλλωστε αναφέρεται στο βιβλίο «Αθήνα – Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία» των Θ. Γιοχάλα και Τ. Καφετζάκη (εκδ. Εστία), ήταν η συνοικία Βρυσάκι, που αποτελούνταν από τρεις γειτονιές: των Αγίων Αποστόλων, της Βλασσαρούς και του Αγίου Φιλίππου. Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα η περιοχή του Μεταξουργείου θεωρούνταν μία από τις μεσοαστικές συνοικίες της Αθήνας.

Ηταν αρχικά γνωστή ως «Νέα Σφαίρα» και όπως περιγράφει και ο κ. Γιοχάλας στο βιβλίο του, το Μεταξουργείο ήταν από τις πρώτες περιοχές – μαζί με τη Νεάπολη – εκτός ιστορικού κέντρου που άρχισαν να αναπτύσσονται. «Θα ήταν ιδιαιτέρως χρήσιμο εάν τοποθετούνταν πινακίδες, στις οποίες να αναφέρονται στοιχεία για την ιστορία αυτής της πόλης, για να μάθουν πρωτίστως οι ίδιοι οι κάτοικοι για την πόλη τους, τη γειτονιά τους αλλά και οι επισκέπτες» σημειώνει ο κ. Γιοχάλας.

Πηγή: Έντυπη έκδοση ΤΟ ΒΗΜΑ