ΙΟΒΕ: Τα χαρακτηριστικά στο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών

Έντονες μνήμες της ελληνικής προμνημονιακής περιόδου φέρνει η εκτόξευση του ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών κοντά στο 10% του ΑΕΠ το 2022, με ορισμένους οικονομολόγους να ανησυχούν για την πορεία των εξελίξεων, αναφορικά με την ελληνική οικονομία. Το βασικό ερώτημα που τίθεται είναι η σημερινή συνθήκη προσομοιάζει σε εκείνη του 2008, οπότε και υπήρξε αντίστοιχη εκτίναξη των εισαγωγών. Το ΙΟΒΕ προχώρησε σε μια ανάλυση της κατάστασης προκειμένου να εξάγει συμπεράσματα. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Όπως καταγράφεται στην ανάλυση, μετά το 1994 και την απελευθέρωση στην κίνηση κεφαλαίων, τη σταδιακή άνοδο της παγκοσμιοποίησης και την υποχώρηση της ανταγωνιστικότητας, η ελληνική οικονομία παρουσίασε σημαντική διόγκωση του ελλείμματος στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, το οποίο κορυφώθηκε το 2008 στα €36,5 δισεκ., σε τρέχουσες τιμές (15,1% του ΑΕΠ). Το έλλειμμα αυτό τροφοδοτήθηκε κυρίως από το ισοζύγιο αγαθών, με έλλειμμα €44 δισεκ. το 2008, στο 18,3% του ΑΕΠ. Μετά την υποχώρηση που ακολούθησε τα επόμενα έτη, το 2022 το έλλειμμα στο Ισοζύγιο αγαθών επανήλθε στο ίδιο επίπεδο ως ποσοστό του ΑΕΠ, στο 18,4% (€38,4 δισεκ.). Σε απόλυτα μεγέθη, οι εξαγωγές αγαθών είχαν διαμορφωθεί στα €21,2 δισεκ. το 2008, έναντι €65,5 δισεκ. σε εισαγωγές αγαθών, ενώ το 2022 τα αντίστοιχα ποσά ήταν €54,7 δισεκ. και €93,0 δισεκ. αντίστοιχα.

Η περίοδος 2008-2022

Η ελληνική οικονομία αντιμετώπισε σημαντικές προκλήσεις στη διάρκεια αυτής της περιόδου (2008- 2022), αρχικά λόγω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, αλλά και πρόσφατα λόγω της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης που ακολούθησε. Ωστόσο, η σημαντικότερη αλλαγή στην ελληνική οικονομία προήλθε από την εφαρμογή των προγραμμάτων προσαρμογής μετά το 2010, σε μια προσπάθεια συρρίκνωσης των δίδυμων ελλειμμάτων (δημοσιονομικό και εμπορικό), βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας και αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου ανάπτυξης.

Εθνική τράπεζα: Πού οφείλεται το μεγάλο έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών

Η επαναφορά του ελλείμματος στα επίπεδα του 2008 γεννά το ερώτημα κατά πόσο η Ελλάδα έχει μετεξελιχθεί στη διάρκεια των προηγούμενων ετών, κατά πόσο έχει αλλάξει παραγωγικό μοντέλο, και αν η επαναφορά του ελλείμματος είναι συγκυριακό ή δομικό φαινόμενο.
Τα στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών αγαθών ανά ευρεία κατηγορία16 δηλαδή καταναλωτικά, κεφαλαιουχικά και ενδιάμεσα μπορούν να αποδώσουν τη διάρθρωση των εμπορικών ροών ανά έτος.

Τι συνέβη πριν τα μνημόνια

Η ανάλυση αφορά το έτος 2008, δηλαδή το έτος κορύφωσης του εξωτερικού ελλείμματος πριν την ελληνική κρίση, το 2019, ως ένα έτος μετά τα προγράμματα προσαρμογής και πριν την επίδραση της πανδημίας, καθώς και το 2022, ώστε να αναδειχθούν ενδεχόμενες αλλαγές που έχουν επιφέρει η πανδημία και η ενεργειακή κρίση.

Μεταξύ 2008 και 2019 καταγράφεται σταθερό μερίδιο στην κατηγορία των καταναλωτικών αγαθών, κοντά στο 28% των συνολικών εισαγωγών, με πτώση όμως μέχρι το 2022, κοντά στο 22%. Η μείωση αυτή προέρχεται κυρίως από τα μη διαρκή αλλά και τα ημι-διαρκή καταναλωτικά αγαθά, όπως και από τρόφιμα και ποτά.

Σημαντικό μερίδιο στις εισαγωγές καταλαμβάνουν τα ενδιάμεσα αγαθά, που περιλαμβάνουν βιομηχανικές προμήθειες, εξαρτήματα και καύσιμα, με το σχετικό μερίδιο το 2008 να είναι στο 54,5%, δηλαδή πάνω από τις μισές εισαγωγές σε αξία, ενώ άνοδος καταγράφεται μέχρι το 2019 στο 61,2% και ένα αντίστοιχο ακόμα άλμα μέχρι το 2022 στο 68,4%. Ώθηση από το 2008 μέχρι το 2019 έδωσε η υποκατηγορία των καυσίμων και των βιομηχανικών προμηθειών, ενώ μέχρι το 2022 αυξήθηκε περαιτέρω μόνο το μερίδιο των καυσίμων, με μικρή πτώση στο μερίδιο των προμηθειών.

Στα κεφαλαιουχικά αγαθά το σχετικό μερίδιο σε αξία εισαγωγών μειώθηκε από το 16,6% το 2008 στο 10,5% το 2019, με περαιτέρω εξασθένιση το 2022 στο 9,6%. Η μείωση μεταξύ 2008 και 2019 προήλθε από τη μεγάλη υποχώρηση του μεταφορικού εξοπλισμού για τη βιομηχανία αλλά και τη μείωση του μεριδίου των κεφαλαιουχικών αγαθών (μηχανήματα, κ.ά.). Η υποχώρηση του μεριδίου εισαγωγών στα μηχανήματα συνεχίστηκε μέχρι και το 2022, ενώ αντίθετα, αύξηση παρατηρήθηκε στον μεταφορικό εξοπλισμό.

Εξαιρέσεις

Σε όλα τα παραπάνω θα πρέπει να προσμετρηθεί το γεγονός ότι δεν περιλαμβάνεται η κατηγορία των επιβατικών αυτοκινήτων, με ισχυρή παρουσία στις εισαγωγές και αντίστοιχα σημαντική πτώση την περίοδο αυτή, καθώς δεν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε επιβατικά για καταναλωτικούς ή άλλους
σκοπούς.

Χωρίς την κατηγορία καυσίμων που περιλαμβάνονται στα ενδιάμεσα αγαθά, μεταξύ 2008-2019 τα καταναλωτικά αγαθά καταγράφουν αύξηση μεριδίου, λόγω τροφίμων και ημι-διαρκών αγαθών, με σημαντική πτώση όμως μέχρι το 2022, λόγω όλων των κατηγοριών και κυρίως των μη-διαρκών καταναλωτικών αγαθών. Σημαντική άνοδος καταγράφεται στα ενδιάμεσα αγαθά μέχρι το 2019, εξαιτίας της ενίσχυσης των βιομηχανικών προμηθειών, ενώ καταγράφεται περαιτέρω ενίσχυση μέχρι το 2022 από την ίδια κατηγορία και την αύξηση μεριδίου στα εξαρτήματα μηχανημάτων.

Στα κεφαλαιουχικά αγαθά σημειώνεται ισχυρή πτώση μεριδίου μέχρι το 2019 στον μεταφορικό εξοπλισμό για τη βιομηχανία, με μικρή πτώση τα κεφαλαιουχικά, ενώ μέχρι το 2022 αυξάνεται το μερίδιο στην κατηγορία μεταφορικού εξοπλισμού, με αποτέλεσμα την άνοδο συνολικά της κατηγορίας, στο 15,1%.

Στο σκέλος των εξαγωγών το μερίδιο των καταναλωτικών αγαθών παρέμεινε σταθερό μεταξύ 2008 και 2019, υποχωρώντας όμως το 2022 στο 28,5%. Η πτώση προήλθε από τα μη διαρκή αγαθά κατά κύριο λόγο, ενώ μείωση καταγράφηκε και στα ημι-διαρκή αγαθά και στα τρόφιμα.

Στα ενδιάμεσα αγαθά, καταγράφεται αύξηση μεριδίου μέχρι το 2022, κυρίως λόγω καυσίμων. Μεταξύ 2008 και 2019 το μερίδιο παρέμεινε σχεδόν σταθερό, με εσωτερική όμως ανακατάταξη των επιμέρους κατηγοριών, καθώς καταγράφηκε σημαντική πτώση μεριδίου στην κατηγορία των εξαγωγών των βιομηχανικών προμηθειών, η οποία αντισταθμίστηκε από την αύξηση στην κατηγορία των διυλισμένων καυσίμων.

Η περαιτέρω αύξηση μέχρι το 2022 οφείλεται στα ακατέργαστα καύσιμα. Πτώση μεριδίου καταγράφεται στις εξαγωγές κεφαλαιουχικών αγαθών από το 2008, στο 6,3% το 2019 και περαιτέρω μείωση το 2022 στο 5,6%. Μέχρι το 2019, μείωση καταγράφηκε στο μερίδιο των εξαγωγών μεταφορικού εξοπλισμού για τη βιομηχανία, η οποία εν μέρει αντισταθμίστηκε από την αύξηση μεριδίου στα κεφαλαιουχικά αγαθά, ενώ μέχρι το 2022 μικρή πτώση καταγράφεται και στις δύο κατηγορίες.

Η εικόνα χωρίς τα καύσιμα

Χωρίς τα καύσιμα, τα οποία αλλοιώνουν σε ένα βαθμό τα σχετικά μερίδια λόγω των ευμετάβλητων τιμών τους, καθώς τα μεγέθη καταγράφονται σε αξία, το μερίδιο των καταναλωτικών αγαθών είναι σαφώς υψηλότερο, στο 42,4% το 2022, με πτώση σε σύγκριση με το 2019, έπειτα από την άνοδο μεταξύ 2008-2019. Η άνοδος μέχρι το 2019 οφειλόταν σε ενίσχυση των μη διαρκών αγαθών και των τροφίμων, ενώ η αποδυνάμωση μέχρι το 2022 προήλθε κυρίως από τα μη διαρκή και ημι-διαρκή αγαθά, με περαιτέρω αύξηση στα τρόφιμα.

Στα ενδιάμεσα αγαθά, σημειώθηκε πτώση μέχρι το 2019 με επαναφορά το 2022 κοντά στα επίπεδα του 2008. Η αρχική πτώση προήλθε από τη μείωση του μεριδίου στις εξαγωγές βιομηχανικών προμηθειών, ενώ μέχρι το 2022 μικρή ή μεγάλη αύξηση καταγράφεται σε όλες σχεδόν τις υποκατηγορίες και κυρίως στις βιομηχανικές προμήθειες. Τέλος, τα κεφαλαιουχικά αγαθά σημειώνουν σταδιακή υποχώρηση με μείωση μεριδίου του μεταφορικού εξοπλισμού και εν μέρει αντιστάθμιση από τα λοιπά, ενώ μέχρι το 2022 οριακή μείωση καταγράφεται και στις δύο κατηγορίες.

Συμπέρασμα

Η δομή της ελληνικής οικονομίας αλλά και το μέγεθός της οδηγούν στο συμπέρασμα ότι εξακολουθεί να εισαγάγει ένα μεγάλο μέρος αγαθών, και για καταναλωτικούς σκοπούς αλλά και για τη λειτουργία της εγχώριας δραστηριότητας, ενώ παραμένει το ερώτημα το κατά πόσο αλλάζει διαχρονικά το μείγμα των αγαθών αυτών.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω αποτελέσματα, παρατηρείται πτώση του μεριδίου εισαγωγών καταναλωτικών αγαθών από το 2008 μέχρι και σήμερα, αλλά και του μεριδίου των κεφαλαιουχικών, με αντίστοιχη αύξηση στην κατηγορία των ενδιάμεσων, ενώ εξαιρώντας τα καύσιμα καταγράφεται ανάκαμψη του μεριδίου κεφαλαιουχικών αγαθών μετά το 2019.

Στο σκέλος των εξαγωγών καταγράφεται πτώση του μεριδίου καταναλωτικών αγαθών και ενίσχυση των ενδιάμεσων αγαθών, η οποία ωστόσο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα καύσιμα. Στις εξαγωγές χωρίς να περιλαμβάνονται τα καύσιμα, τα μερίδια το 2022 μοιάζουν με αυτά του 2008, σε συνέχεια αύξησης του μεριδίου εξαγωγών καταναλωτικών αγαθών (ειδικά μη διαρκών αγαθών και τροφίμων) κατά τη διάρκεια των προγραμμάτων προσαρμογής.

Εν κατακλείδι, η ελληνική οικονομία την τελευταία 15ετία, περιόρισε τα μερίδια εμπορικών ροών καταναλωτικών και κεφαλαιουχικών αγαθών ειδικά σε εισαγωγές, ενισχύοντας παράλληλα το μερίδιο εμπορικών ροών στα ενδιάμεσα αγαθά. Ενδεχομένως, οι τάσεις αυτές να αντανακλούν μια σταδιακά ισχυρότερη παρουσία στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας, εισάγοντας και παράγοντας ενδιάμεσα αγαθά, με την προοπτική η ελληνική οικονομία να αυξήσει την προστιθέμενη αξία της σε αυτή τη διαδικασία.