Τα Πανεπιστήμια αποτελούν έναν από τους πιο σημαντικούς θεσμούς κάθε σύγχρονης κοινωνίας. Στην Ελλάδα όμως, το δημόσιο Πανεπιστήμιο διαδραμάτισε και διαδραματίζει ακόμη πιο κομβικό ρόλο. Δεν είναι τυχαίο ότι το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), ιδρύθηκε το 1837 (τότε ως Οθώνειο Πανεπιστήμιο), δηλαδή σχεδόν ταυτόχρονα με τη συγκρότηση του νέου ελληνικού Κράτους.
Στη συνέχεια, τόσο το Πανεπιστήμιο Αθηνών όσο και τα υπόλοιπα Πανεπιστήμια που ιδρύθηκαν εν τω μεταξύ, δεν παρήγαγαν μόνον επιστήμονες, αλλά και συνδέθηκαν στενά με την ελληνική κοινωνία: Αποτέλεσαν τον βασικό μοχλό της «κοινωνικής κινητικότητας», πρόσφεραν υψηλού επιπέδου κοινωνικές υπηρεσίες (π.χ. υπηρεσίες υγείας στις πανεπιστημιακές κλινικές, μουσεία, ανοικτές επιστημονικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις), υλοποίησαν την ηθική και νομική επιταγή της κοινωνικής αλληλεγγύης σε κρίσιμες περιόδους και πρωταγωνίστησαν στις κορυφαίες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας μας, από τους αγώνες για το Κυπριακό και την υπεράσπιση του Συντάγματος (114) έως την αντίσταση κατά της δικτατορίας (Πολυτεχνείο και κατάληψη της Νομικής). Έτσι, εξηγείται, μεταξύ άλλων, η σημασία του Πανεπιστημίου για την ελληνική κοινωνία.
Στην πάροδο του χρόνου, το δημόσιο Πανεπιστήμιο αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε, προσαρμοζόμενο στις σύγχρονες απαιτήσεις. Έτσι, το ΕΚΠΑ δεν προσφέρει μόνον προπτυχιακά αλλά και πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών, τα οποία καλύπτουν σχεδόν όλο το φάσμα των θετικών και ανθρωπιστικών επιστημών.
Ο διεθνής προσανατολισμός του Πανεπιστημίου μας είναι εντυπωσιακός: Πέρα από την ανταλλαγή φοιτητών με ξένα Πανεπιστήμια στο πλαίσιο του Erasmus, αυτή τη στιγμή λειτουργούν στο ΕΚΠΑ τριάντα τρία ξενόγλωσσα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών και δύο ξενόγλωσσα προπτυχιακά για αλλοδαπούς. Το διδακτικό προσωπικό του ΕΚΠΑ συμμετέχει στο διεθνές επιστημονικό γίγνεσθαι, με πολυάριθμες δημοσιεύσεις και εισηγήσεις-ανακοινώσεις σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια, η δε ευρωπαϊκή και παγκόσμια κατάταξη του ΕΚΠΑ είναι εντυπωσιακά υψηλή για τα δεδομένα της μικρής Χώρας μας και βαίνει συνεχώς βελτιούμενη.
Παρά τα ανωτέρω, το ελληνικό Πανεπιστήμιο αντιμετωπίζει πολύ σοβαρά προβλήματα: το διδακτικό προσωπικό έχει μειωθεί δραματικά, επειδή κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης τα πανεπιστήμια εισήλθαν στην αναλογία ένα προς πέντε (μια πρόσληψη για πέντε αποχωρήσεις), χωρίς ακόμα να έχει λυθεί το πρόβλημα της υποστελέχωσης που δυστυχώς έχει επεκταθεί και στο διοικητικό προσωπικό.
Η πανεπιστημιακή νομοθεσία αλλάζει διαρκώς και συγκυριακά, με αποτέλεσμα ούτε και εμείς οι νομικοί να τη γνωρίζουμε πλήρως.
Οι Ειδικοί Λογαριασμοί Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ), οι κυριότεροι χρηματοδότες της πανεπιστημιακής έρευνας, εξακολουθούν να υπόκεινται σε ένα ασφυκτικό γραφειοκρατικό πλαίσιο.
Γενικότερα, οι πανεπιστημιακές σχολές εξακολουθούν να υποχρηματοδοτούνται, παρά το σημαντικό ερευνητικό και διδακτικό έργο που παράγουν.
Ο αριθμός των εισακτέων καθορίζεται από την Πολιτεία, συχνά χωρίς ακαδημαϊκά κριτήρια και σε αντίθεση με τις εισηγήσεις των Σχολών. Δεν σπανίζουν δε οι περιπτώσεις, όπου οι απόφοιτοι των Πανεπιστημίων αντιμετωπίζουν προβλήματα με τα επαγγελματικά τους δικαιώματα.
Σημαντικά επίσης ζητήματα γεννώνται με τη λειτουργία των παραρτημάτων ξένων Πανεπιστημίων στη Χώρα μας και τις συνέπειες που έχει η λειτουργία αυτή στην αξία των πτυχίων των φοιτητών μας.
Περαιτέρω, οι μισθοί των πανεπιστημιακών λειτουργών έχουν μειωθεί δραματικά και υπολείπονται κατά πολύ των αντίστοιχων μισθών των συναδέλφων τους στα ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια, την ίδια στιγμή που η Πολιτεία συνεχίζει να αδιαφορεί για τη συμμόρφωσή της προς τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας που διαπίστωσε την αντισυνταγματικότητα των περικοπών στις αποδοχές των πανεπιστημιακών λειτουργών.
Και πέρα από τα οικονομικά: Η λειτουργία ενός Πανεπιστημίου στηρίζεται στην ακαδημαϊκή ελευθερία και στη δυνατότητα όλων των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους. Οι αντίθετες απόψεις ανήκουν στο DNA της επιστήμης. Η βία, πολύ απλά, δεν έχει καμία θέση στο Πανεπιστήμιο.
Στις 11 Μαΐου 2023, διεξάγονται οι εκλογές για το Συμβούλιο Διοίκησης του ΕΚΠΑ. Το Συμβούλιο Διοίκησης δεν εκλέγει μόνον τον Πρύτανη αλλά έχει και πληθώρα άλλων σημαντικών αρμοδιοτήτων, σύμφωνα με τον ν. 4957/2022. Δεν είναι λίγοι εκείνοι, οι οποίοι διατηρούν αμφιβολίες για τον νέο τρόπο διοίκησης του Πανεπιστημίου. Ωστόσο, τα Πανεπιστήμια πρέπει να λειτουργήσουν με το νομικό αυτό πλαίσιο και να αναδείξουν τα όργανα διοίκησής τους.
Το αυτοδιοίκητο των Πανεπιστημίων που κατοχυρώνεται στο άρθρο 16 του Συντάγματος δεν αποτελεί μόνο ιστορική κατάκτηση και συνταγματικό κεκτημένο, αλλά συνεπάγεται και ευθύνες για τους πανεπιστημιακούς λειτουργούς, οι οποίοι οφείλουν να συμμετέχουν στις διαδικασίες για την ανάδειξη των πανεπιστημιακών οργάνων διοίκησης.
Πάντως, οι εκλογικές διαδικασίες για την ανάδειξη των Συμβουλίων Διοίκησης θα είναι πετυχημένες, μόνον εάν οι πανεπιστημιακοί λειτουργοί συμφωνήσουν ότι την επομένη των εκλογών δεν θα υπάρξουν νικητές και ηττημένοι. Γιατί και την επομένη των εκλογών το Πανεπιστήμιο θα είναι το «σπίτι» μας και θα μοιραζόμαστε όλοι τα ίδια προβλήματα, για την επίλυση των οποίων δεν περισσεύει κανένας. Πανεπιστήμιο χωρίς συνέργειες και συνεργασίες δεν είναι Πανεπιστήμιο.
Και κάτι τελευταίο: Η άσκηση εξουσίας από τα πανεπιστημιακά όργανα πρέπει να στηρίζεται στις τρεις αρχές που είχε διατυπώσει ο αρχαίος τραγικός Αγάθων: «Τον άρχοντα τριών δει μέμνησθαι: Πρώτον ότι ανθρώπων άρχει. Δεύτερον ότι κατά τους νόμους άρχει. Τρίτον ότι ουκ αεί άρχει».
* Ο Σπύρος Βλαχόπουλος είναι Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
Latest News
Ημέρα Εθελοντισμού στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Το ΟΠΑ επιβραβεύει 115 φοιτήτριες και φοιτητές για την προσφορά τους
Grant Thornton και Οικονομικό Πανεπιστήμιο στηρίζουν τους μαθητές της ακριτικής Ελλάδας
Ο.Π.Α. και Grant Thornton υποδέχθηκαν τους μαθητές οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν για τον επαγγελματικό προσανατολισμό και τις δυνατότητες επαγγελματικής αποκατάστασης
Ανθεκτική η ελληνική οικονομία, αγκάθι η καταναλωτική εμπιστοσύνη
Είναι κρίσιμη η ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές παρεμβάσεις που θα ενισχύσουν τη ζήτηση, θα σταθεροποιήσουν την αγορά εργασίας και θα στηρίξουν τη βιομηχανική παραγωγή
Το ΕΚΠΑ συζητά για το Στρατηγικό Σχέδιό του – Ημερίδα της Μονάδας Στρατηγικού Σχεδιασμού
Μια πολύ ενδιαφέρουσα ημερίδα της Μονάδας Στρατηγικού Σχεδιασμού του ΕΚΠΑ για το Στρατηγικό Σχέδιο του ΕΚΠΑ
Τα τρία σενάρια για το παγκόσμιο ΑΕΠ μετά την εκλογή Τραμπ
Σύμφωνα με την Oxford Economics βραχυπρόθεσμα η νίκη του Ντόναλντ Τραμπ υποδηλώνει την πιθανότητα δημοσιονομικών κινήτρων που θα δώσουν μικρή ώθηση στο ΑΕΠ
Οι 5 προτεραιότητες του νέου οργανισμού του ΟΠΑ
Ο νέος Οργανισμός του ΟΠΑ έρχεται να αντικαταστήσει τον παλαιότερο που ίσχυε από το 1996
Φορολογικές Μεταρρυθμίσεις και Οικονομική Ανάπτυξη: Η καθιέρωση μια νέας Στρατηγικής
Η Ελλάδα αποτελεί ένα νέο παράδειγμα στο οποίο μελετάται η σχέση μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και φορολογικής πολιτικής
Στην 62η θέση παγκοσμίως στην ερευνητική δραστηριότητα το ΕΚΠΑ
Το ΕΚΠΑ ανέβηκε 30 θέσεις στη διεθνή ερευνητική κατάταξη Πανεπιστημίων AD Scientific Index World Top Universities Ranking 2024-2025
Τα αχνά σημάδια ανάκαμψης του δανεισμού – Οι εκτιμήσεις της Oxford Economics για τα επιτόκια
Αν η ΕΚΤ καθυστερήσει τον κύκλο χαλάρωσης η πιστωτική ανάπτυξη θα περιοριστεί, λέει η Oxford Economics