Δίνοντας προσοχή στους αριθμούς μπορεί να ξεκλειδώσει νοήματα στα βιβλία

Τον Νοέμβριο του 1960, τα μέλη του Oulipo—μια συντομογραφία του ouvroir de littérature potentielle, ή «εργαστήριο πιθανής λογοτεχνίας»— συγκεντρώθηκαν σε ένα καφέ στο Παρίσι. Η πρωτοποριακή ομάδα αναζητούσε νέους τρόπους να αφηγηθεί ιστορίες. Ενθουσιάζονταν αυτοπεριοριζόμενοι. Το 1947 ο Ραϊμόν Κινό, ο συνιδρυτής της συλλογικότητας, είχε φανταστεί ένα μόνο διήγημα με 99 διαφορετικούς τρόπους στις «Ασκήσεις τεχνοτροπίας». Το 1969 ο Ζορζ Περές έγραψε ένα μυθιστόρημα που παρέλειπε το γράμμα “e”. Τρία χρόνια αργότερα δημιούργησε μια νουβέλα στην οποία το “e” ήταν το μόνο φωνήεν που χρησιμοποιήθηκε.

Η Σάρα Χαρτ περιγράφει το έργο του Oulipo στο «Once Upon a Prime» [σ.σ. Μια φορά και ένας πρώτος αριθμός, λογοπαίγνιο στο Once upon a time φράση με την οποία αρχίζουν τα παραμύθια τσην Αγγλική]  ως μέρος μιας ευρείας ανάλυσης των δεσμών μεταξύ μαθηματικών και λογοτεχνίας. Η συγγραφέας —η οποία το 2020 έγινε η πρώτη γυναίκα που κατέλαβε την έδρα Γκρέσαμ Καθηγήτριας Γεωμετρίας, που θεωρείται η παλαιότερη έδρα μαθηματικών στη Βρετανία— επιδιώκει να αποδείξει ότι οι κλάδοι είναι βαθιά αλληλένδετοι. «Το αντιληπτό όριο μεταξύ τους είναι μια πολύ πρόσφατη ιδέα», λέει.

Η καθηγήτρια Χαρτ υποστηρίζει, με πειστικά επιχειρήματα, ότι η προσοχή στους αριθμούς μπορεί να ξεκλειδώσει νοήματα σε μυθιστορήματα και ποιήματα. Η ίδια εξερευνά τον ρόλο που παίζουν τα μαθηματικά σε λογοτεχνικά έργα όπως το «Jurassic Park», «Life of Pi» και «Moby Dick». Οι μαθηματικές νύξεις μπορούν επίσης να παρέχουν μια εικόνα για την ψυχή ενός συγγραφέα. Στο «Πόλεμος και Ειρήνη» ο Τολστόι «χρησιμοποιεί τον λογισμό ως μεταφορά για την κατανόηση ολόκληρης της ανθρώπινης ιστορίας».

Μερικοί μυθιστοριογράφοι κάνουν τα μαθηματικά το θέμα της δουλειάς τους. Ο Λούις Κάρολ, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, συνδύασε φανταστικές αποδράσεις με αναφορές σε παζλ, αθροίσματα και αριθμητικά παιχνίδια στο «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων». Η Αλίκη χρησιμοποιεί μια «απόδειξη μέσω αντίφασης» για να αποκαλύψει τα ψέματα του χαρακτήρα Mock Turtle σχετικά με τη μελέτη της αριθμητικής. Το θέμα του «Through the Looking-Glass», η συνέχεια της «Αλίκης», ήταν το σκάκι. Ο Κάρολ περιελάμβανε περιγραφική σημειογραφία ως μέρος του κυρίως θέματος. Το διαρκές ενδιαφέρον του ήταν για «τη δύναμη και τις δυνατότητες της λογικής», γράφει η καθηγήτρια Χαρτ.

Ο Αμόρ Τάουλς, τραπεζίτης που έγινε συγγραφέας μπεστ σέλερ, έδωσε στο μυθιστόρημά του «Ένας κύριος στη Μόσχα» μια μοναδική δομή «σαν ακορντεόν» εμπνευσμένη από τη δύναμη των δύο. Το βιβλίο καλύπτει μια περίοδο 32 ετών. Η ιστορία ξεκινά κατά τη διάρκεια θερινού ηλιοστάσιου – το μέσο ενός έτους – και επιστρέφει στους χαρακτήρες σε περίπου διπλασιαζόμενα χρονικά διαστήματα (μία μέρα μετά, δύο ημέρες, πέντε ημέρες, δέκα ημέρες, και ούτω καθεξής) μέχρι το μέσο της ιστορίας. Από εκεί, τα χρονικά πλαίσια μειώνονται και πάλι: από οκτώ χρόνια σε τέσσερα χρόνια, δύο χρόνια και ούτω καθεξής. Το αποτέλεσμα, υποστηρίζει η καθηγήτρια Χαρτ, είναι να μιμείται «τον τρόπο που λειτουργεί η ανθρώπινη μνήμη και πώς βιώνουμε το πέρασμα του χρόνου».

Το βιβλίο της Χαρτ «Once Upon a Prime» αναλύει τη «μέτρηση, το επαναλαμβανόμενο μοτίβο και επομένως τα μαθηματικά» που εμπλέκονται σε σχήματα ομοιοκαταληξίας και επισημαίνει την αγάπη των συγγραφέων για τους πρώτους αριθμούς. (Σκεφτείτε τις τρεις μάγισσες στο «Μάκβεθ» και τους επτά νάνους της Χιονάτης.) Το βιβλίο δείχνει πώς οι φαινομενικά τυχαίες ημερομηνίες ή αριθμοί μπορούν να περιέχουν κρυφές ενδείξεις για τον αναγνώστη ή να υπονοούν το θέμα μιας ιστορίας. Η συγγραφέας δημιουργεί διαφωτιστική πεζογραφία και ο αναγνώστης μπορεί να αισθάνεται καλύτερα εξοπλισμένος για να αντιμετωπίσει κατόπιν τα βιβλία που έχει στο κομοδίνο του.

Το βιβλίο της καθηγήτριας Χαρτ είναι επίσης διασκεδαστικό, γραμμένο με ανάλαφρο και προσιτό ύφος. H συγγραφέας εξηγεί γιατί γιγάντιες αράχνες όπως ο Άραγκογκ στο «Χάρι Πότερ» δεν μπορούν να υπάρχουν και γιατί οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2008 άνοιξαν στις οκτώ και οκτώ λεπτά την όγδοη ημέρα του όγδοου μήνα του έτους. Παρέχει στον αναγνώστη της ασυναγώνιστες συμβουλές σχετικά με το πώς να σπάσει το ρεκόρ για τη σύνταξη των περισσότερων λίμερικ [σ.σ. σκωπτικά τετράστιχα], πώς να βελτιστοποιήσει μια ιστορία περιπέτειας και πώς να αποκρυπτογραφήσει κρυπτογραφημένα μηνύματα.

Το βιβλίο προσφέρει απαντήσεις και σε ορισμένα δημιουργικά αινίγματα. Είναι το 42 η απάντηση σε όλα, όπως πρότεινε το “Γυρίζοντας τον γαλαξία με οτοστόπ”; Πόσο μεγάλη θα έπρεπε να είναι η βιβλιοθήκη του Χόρχε Λουίς Μπόρχες για να περιέχει κάθε πιθανό βιβλίο στη Γη; Η καθηγήτρια Χαρτ αντιμετωπίζει αυτά τα ερωτήματα με την αυστηρότητα μαθηματικού – και την εξυπνάδα και τη δημιουργικότητα συγγραφέα.