ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ: Καθόλου ενθαρρυντική η εικόνα σε αγορά εργασίας και δομή απασχόλησης για τους νέους

Η εικόνα της αγοράς εργασίας και της δομής της απασχόλησης δεν είναι ενθαρρυντική για τους νέους και τις νέες της χώρας μας. Αυτό είναι ένα από τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ με τίτλο «Απασχόληση και ανεργία των νέων στην Ελλάδα: υφιστάμενη κατάσταση και προοπτικές», η οποία επισημαίνει ότι ενώ τα ποσοστά ανεργίας τους δείχνουν να μειώνονται τα τελευταία χρόνια, η μείωση αυτή δεν οφείλεται στην αύξηση των θέσεων εργασίας αλλά κυρίως στη μείωση της συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό και εν μέρει στη μείωση του πληθυσμού (αποτέλεσμα και του brain drain) που σημαίνει ότι λιγότεροι νέοι άνθρωποι εργάζονται στη χώρα μας παρότι το ποσοστό ανεργίας έχει μειωθεί.

Όπως επισημαίνει το ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, η εξέλιξη αυτή δεν είναι ενθαρρυντική ούτε για τις νέες και τους νέους ούτε και για την ελληνική οικονομία στο σύνολο της. Έτσι, ενώ η εντύπωση που προκύπτει από την πτώση του ποσοστού ανεργίας είναι θετική, η πραγματικότητα έχει αρνητικό πρόσημο. Επιπροσθέτως, η αρχική εικόνα των γενικών ποσοστών ανεργίας της νεολαίας που φανερώνει, έτσι και αλλιώς, μία άσχημη εργασιακή κατάσταση, συνιστά μόνο τη μισή αλήθεια. Η ενδελεχής μελέτη των στοιχείων δείχνει ότι υπάρχει μία πολύ μεγάλη διαφορά μεταξύ της ανεργίας της Αθήνας και της υπόλοιπης Ελλάδας, ειδικά στην κρίσιμη για την μετάβαση από το σχολείο στην εργασία ηλικία των 20- 24 ετών.

Σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΓΣΕΒΕΕ, Γιώργο Καββαθά, η νέα γενιά στην Ελλάδα έχει το υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο συγκριτικά με όλες τις προηγούμενες γενιές (παρά την έντονη διαρροή «εγκεφάλων» προς το εξωτερικό) και ταυτόχρονα έχει τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας τόσο ως προς τις μεγαλύτερες ηλικίες όσο και ως προς άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από τη γενική αυτή εικόνα προκύπτει το συμπέρασμα ότι το νεαρής ηλικίας εργατικό δυναμικό είναι κατά κανόνα σε θέση να ικανοποιήσει την πλειονότητα των αναγκών μιας αγοράς εργασίας υψηλής ειδίκευσης, αλλά δυστυχώς το παραγωγικό και οικονομικό σύστημα της χώρας μας δεν προσφέρει ικανοποιητικό αριθμό θέσεων εργασίας υψηλών δεξιοτήτων ώστε να αξιοποιήσει παραγωγικά και να αναπτύξει περαιτέρω τα ταλέντα και τις γνώσεις των νέων.

Σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια της έρευνας είναι αυτό της σύγκρισης με δύο χώρες της ΕΕ, τη Γερμανία και την Πορτογαλία (με βάση στοιχεία του 2020) σχετικά με τη δομή της απασχόλησης αλλά και τα άλλα μεγέθη.

Παρατηρούμε στον Πίνακα 27 ότι το ποσοστό ανεργίας στην Γερμανία είναι ιδιαίτερα χαμηλό, σε σημείο που είναι ασυνήθιστο ιστορικά για Ευρωπαϊκή χώρα. Ωστόσο και το ποσοστό ανεργίας της Πορτογαλίας είναι πολύ χαμηλό, περίπου στο 40% του ελληνικού ποσοστού, παρά το ότι και αυτή εξήλθε πρόσφατα από την τελευταία οξεία κρίση. Και δεν εντοπίζεται μόνο σε αυτό το σημείο η υπεροχή της Πορτογαλίας. Το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό είναι ιδιαίτερα υψηλό, σχεδόν στο επίπεδο της Γερμανίας, ενώ για την Ελλάδα είναι πολύ πιο χαμηλό.

Δηλαδή, η καλύτερη κατάσταση στην αγορά εργασίας φαίνεται να έχει ενθαρρύνει μεγάλο τμήμα του πληθυσμού να ενταχθεί στην αγορά εργασίας και να εργαστεί, σε αντίθεση με την Ελλάδα όπου συμβαίνει η αντίθετη διαδικασία, της αποθάρρυνσης των δυνάμει εργαζομένων. Λόγω της γενικότερης ομοιότητας της χώρας μας με την Πορτογαλία δεν προκύπτει ότι υπάρχουν άλλου είδους πολιτιστικές διαφορές που επιδρούν στην συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό. Και επίσης, ούτε η ηλικιακή κατανομή είναι η αιτία για την καλύτερη επίδοση της Πορτογαλίας, αφού το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής σε σχέση με την Ελλάδα παρατηρείται για κάθε ηλικιακή ομάδα (Πίνακας 29).

Αυτό σημαίνει ότι το πραγματικό ποσοστό ανεργίας στην Πορτογαλία (όπως και στην Γερμανία φυσικά) είναι πολύ κοντά στο μετρούμενο, με μειωμένη την κρυμμένη ανεργία, κάτι που δε συμβαίνει στην Ελλάδα. Συνυπολογίζοντας το ποσοστό ανεργίας και το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό συμπεραίνουμε ότι η κατάσταση στην Ελληνική αγορά εργασίας είναι κατά πολύ χειρότερη συγκριτικά όχι μόνο με την Γερμανία (κάτι αναμενόμενο λόγω του ρόλου της Γερμανίας στην τελευταία οικονομική κρίση) αλλά και με την Πορτογαλία. Αυτό εξάλλου αποτυπώνεται και από τη μεγάλη διαφορά στα ποσοστά απασχόλησης. Η Πορτογαλία επομένως, σύμφωνα με την γενική αυτή εικόνα είναι πολύ πιο κοντά στην Γερμανία από ότι είναι η Ελλάδα στην Πορτογαλία. Είναι κάτι που θα πρέπει να μας ανησυχήσει αρκετά.

Στον Πίνακα 28 παρουσιάζεται το είδος της βασικής εργασιακής σχέσης υπό την οποία εργάζεται το εργατικό δυναμικό. Παρατηρούμε το πολύ μικρό ποσοστό αυτοαπασχολούμενων στην Γερμανία, μία καθαρά βιομηχανική χώρα, αλλά ακόμη και στην Πορτογαλία το ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων είναι πολύ μικρότερο από αυτό της Ελλάδας. Αντίστοιχα πολύ μικρό είναι και στις δύο άλλες χώρες το μερίδιο των οικογενειακών εργατών. Η εικόνα αυτή αντανακλά την κατάσταση που υπάρχει στην Ελληνική οικονομία, η οποία κρύβει μεγάλο μέρος της υποαπασχόλησης του εργατικού δυναμικού κάτω από τη μορφή της αυτοαπασχόλησης, είτε του αγροτικού τομέα είτε γενικότερα. Αυτό κατά τη γνώμη μας (Ιωαννίδης, 2013; Ioannides, 2022) αποτελεί ένα ακόμη αδύνατο σημείο της ελληνικής δομής της απασχόλησης, το οποίο συγκαλύπτει την υποαπασχόληση που υπάρχει στην Ελλάδα. Και αυτό συμβαίνει γιατί ένα σημαντικό ποσοστό της αυτοαπασχόλησης στην γεωργία, όσο και σε κάποια άλλα επαγγέλματα είναι μία αναγκαστική και όχι εθελοντική επιλογή για τους αυτοαπασχολούμενους, με στόχο να αποφύγουν την πλήρη ανεργία. Τα παραπάνω σημαίνουν ότι η υποαπασχόληση του εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα είναι μεγαλύτερη από ότι φανερώνουν οι δείκτες της ανεργίας που αναλύθηκαν στον προηγούμενο Πίνακα 27, τόσο σε σχέση με τις δύο χώρες της σύγκρισης αλλά προφανώς και γενικότερα, αφού η Πορτογαλία είναι η πιο «συγγενής» με την Ελλάδα χώρα ως προς αυτό το θέμα.

Περνάμε στη συνέχεια στη μελέτη της κατάστασης απασχόλησης ανά ηλικιακή ομάδα, εστιάζοντας περισσότερο στις νεανικές ηλικίες που είναι ο κύριος στόχος της έρευνας (Πίνακας 29). Εξετάζοντας τα ποσοστά ανεργίας προκύπτει αρχικά το αναμενόμενο, ότι τα ποσοστά αυτά είναι πολύ χαμηλότερα σε κάθε ηλικιακή ομάδα στη Γερμανία και στην Πορτογαλία συγκριτικά με την Ελλάδα. Ωστόσο παρατηρούμε ότι όχι μόνο τα ποσοστά αλλά και η διαφορά μεταξύ των ηλικιών είναι καλύτερη για την Γερμανία. Δηλαδή οι νέοι/ες είναι σε συγκριτικά καλύτερη θέση ως προς τους μεγαλύτερους σε ηλικία στην Γερμανία συγκριτικά με την Ελλάδα. Για την Πορτογαλία δε συμβαίνει το ίδιο. Η σχετική θέση των νέων συγκριτικά με τους μεγαλύτερους είναι παρόμοια στην Πορτογαλία και στην Ελλάδα.

Φυσικά, το σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας της Πορτογαλίας αποκλιμακώνει γρήγορα το ποσοστό ανεργίας όσο μεγαλώνει η ηλικία, κάνοντάς την πολύ πιο ανεκτή από ό,τι στη χώρα μας. Παρατηρούμε επίσης ότι υπάρχουν πολύ υψηλά ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό της Πορτογαλίας σε κάθε ηλικιακή ομάδα, κάτι που μπορεί να αποδοθεί στις καλύτερες συνθήκες στην αγορά εργασίας συγκριτικά με την Ελλάδα, η οποία παρουσιάζει, όπως αναφέρθηκε και πριν, παρόμοια πολιτιστικά χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να επηρεάζουν το ποσοστό συμμετοχής.

Τελευταίος δείκτης που εξετάζεται είναι αυτός του σχετικού εισοδήματος, όπως εκφράζεται από το δεκατημόριο στο οποίο ανήκει το κάθε άτομο. Οι μέσες τιμές ανά ηλικιακή ομάδα φαίνονται στον Πίνακα 36. Θα πρέπει να σημειωθεί βέβαια ότι οι τιμές αυτές δεν αντανακλούν πλήρως τις εισοδηματικές διαφορές. Κυρίως εμφανίζουν απώλεια πληροφορίας για τα πολύ υψηλά εισοδήματα τα οποία συγκεντρώνονται όλα στο δέκατο δεκατημόριο, ανεξάρτητα του πόσο υψηλά μπορεί να είναι. Ωστόσο η Ε.Ε.Δ. δεν παρέχει περισσότερες πληροφορίες για το εισόδημα των εργαζομένων και μάλιστα αναφέρεται μόνο στο εισόδημα των μισθωτών. Επίσης, οι τιμές αυτές δε μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη σύγκριση των μισθών μεταξύ διαφορετικών κρατών, αφού κάθε κράτος έχει δέκα δεκατημόρια ανεξαρτήτως του ύψους των αποδοχών σε αυτό. Επιτρέπουν όμως τη σύγκριση της κατανομής των μισθών σε κάθε χώρα μεταξύ ανδρών και γυναικών και ηλικιακών κατηγοριών.

Όπως φαίνεται, οι μισθοί είναι γενικά μεγαλύτεροι για τους άνδρες σε κάθε χώρα, αλλά η διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι μεγαλύτερη στην Γερμανία από ότι στην Ελλάδα ή στην Πορτογαλία, που είναι παρόμοια. Φυσικά αυτό δεν είναι απόδειξη για άνιση μισθολογική μεταχείριση και πιθανές μισθολογικές διακρίσεις στη Γερμανία γιατί μπορεί να οφείλεται και στα ατομικά χαρακτηριστικά των ανδρών και των γυναικών (επίπεδο εκπαίδευσης κλπ), ωστόσο αποτελεί σίγουρα μία ισχυρή ένδειξη. Αυτό που επίσης προκύπτει, είναι ότι σε όλες τις χώρες οι νέοι (ειδικά για τις κατηγορίες 20-24 και 25-29 ετών όπου το δείγμα είναι αρκετά μεγάλο) αμείβονται λιγότερο, συγκριτικά με τους μεγαλύτερους. Ωστόσο στην Ελλάδα αυτή η διαφορά είναι σημαντικά μεγαλύτερη σε σύγκριση τόσο με τη Γερμανία όσο και με την Πορτογαλία. Ως προς και αυτό τον δείκτη επομένως, η θέση των νέων είναι χειρότερη στην Ελλάδα συγκριτικά και με τις δύο άλλες χώρες της σύγκρισης.