Από την Αντουανέτα στον… Μακρόν: Πώς το ρολόι ενσαρκώνει τον αγώνα για την εξουσία

Λίγες ώρες αφότου η κυβέρνηση επιβίωσε από την πρόταση μομφής και η συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση υπερψηφίστηκε, και στο πλαίσιο συνέντευξής του σε τηλεοπτικό σταθμό, ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν «πιάστηκε» από τις κάμερες να απομακρύνει από το χέρι του ένα ρολόι προκαλώντας νέο γύρο αντιπαράθεσης καθώς θεωρήθηκε προκλητικό να βγαίνει δημοσίως με ένα πολυτελές αξεσουάρ την στιγμή που χιλιάδες συμπολίτες του ήταν εξοργισμένοι για το νέο νόμο για το συνταξιοδοτικό. Βέβαια αποδείχτηκε ότι το ρολόι του δεν ήταν τόσο ακριβό όσο αρχικά θεωρήθηκε από πολλούς…

Γυρνώντας πολύ πίσω στο χρόνο, πριν από περίπου δύο αιώνες, ένα άλλο ρολόι ενσάρκωνε τους αγώνες για την εξουσία στη Γαλλία. Ένας ανώνυμος θαυμαστής της Μαρίας Αντουανέτας ανέθεσε στον Breguet, τον βασιλικό ωρολογοποιό, να της κατασκευάσει ένα ρολόι με απεριόριστο κόστος, ένα αντικείμενο που θεωρείται εμβληματικό των υπερβολών του παλιού καθεστώτος της Γαλλίας. Ο Breguet ξέφυγε από τη γκιλοτίνα κατά τη διάρκεια του Τρόμου και εργάστηκε πάνω στο ρολόι για το υπόλοιπο της ζωής του. Το εργαστήριό του το τελείωσε τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό του — και 34 χρόνια αφότου η ιδιοκτήτρια του είχε χάσει το κεφάλι της.

Η μοίρα του ρολογιού της Μαρίας Αντουανέτας είναι μια από τις πολλές συναρπαστικές ιστορίες στο «Hands of Time» της Rebecca Struthers. Μια Βρετανίδα ιστορικός και ωρολογοποιός, εξιστορεί την ανάπτυξη συσκευών μέτρησης χρόνου από τα αρχαία αιγυπτιακά ρολόγια νερού μέχρι το Apple Watch. Η εγκυκλοπαίδεια του Denis Diderot του 18ου αιώνα ανέφερε ότι η γνώση της ωρολογοποιίας απαιτούσε «τη θεωρία της επιστήμης, την ικανότητα της χειροτεχνίας και το ταλέντο στο σχέδιο». Το «Hands of Time» είναι δεόντως μια ιστορία καινοτομίας και αισθητικής. Οι ελκυστικές σελίδες του είναι γεμάτες μηχανικούς και τεχνίτες, καθώς και βασιλιάδες, επαναστάτες, απατεώνες και εξερευνητές που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της ιστορίας του ρολογιού.

Το κεντρικό επιχείρημά του είναι ότι η μεταβαλλόμενη φύση του ρολογιού «αντανακλά και έχει αναπτύξει τη σχέση μας με τον χρόνο». Στη μεσαιωνική εποχή, και για λίγο μετά, τα ρολόγια βρίσκονταν σχεδόν αποκλειστικά σε πύργους εκκλησιών. Ο χρόνος ήταν δημόσιος, όχι ιδιωτικός, και διαμοιράζονταν στον κόσμο από ψηλά. Καθώς αναπτύχθηκαν τα ρολόγια, η φορητή χρονομέτρηση ήταν αρχικά προνόμιο των πλουσίων. Όλο και πιο περίτεχνα σχέδια σηματοδοτούσαν το στάτους των ανθρώπων που τα φόραγαν. Στο ημερολόγιό του το 1665, ο Samuel Pepys περιέγραψε το νέο του ρολόι με παιδική χαρά: «Δεν μπορώ να αντέχω να κρατάω το ρολόι μου στο χέρι… και να βλέπω τι ώρα είναι εκατό φορές».

Ελεγχος των ανθρώπων μέσω του χρόνου

Το να έχεις πρόσβαση στον χρόνο σήμαινε να μπορείς να τον ελέγχεις για άλλους ανθρώπους, μια δύναμη που εκμεταλλεύτηκαν οι βιομήχανοι του 19ου αιώνα που επέκτειναν τις εργάσιμες ημέρες πέρα από τις καθορισμένες ώρες. Ωστόσο, οι τεχνολογικές εξελίξεις —και οι πλαστογραφίες— έκαναν την ωρολογοποιία φθηνότερη, και «εκδημοκράτισαν» τον χρόνο. Με το γύρισμα του 20ου αιώνα μπορούσε κάποιος να αγοράσει ένα ρολόι έναντι μόλις ενός δολαρίου. Η χρονομέτρηση ήταν επιτέλους προσιτή στον απλό λαό.

Η ιστορία των ρολογιών είναι στενά συνυφασμένη με σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Η Ελβετία μπορεί εν μέρει να ευχαριστήσει τους φυγάδες Γάλλους Ουγενότους για τη βιομηχανία ρολογιών της. Οι βελτιώσεις στα ναυτικά ρολόγια επέτρεψαν τη μέτρηση του γεωγραφικού μήκους με ακρίβεια, σώζοντας αμέτρητες ζωές στη θάλασσα. Αλλά τέτοιες πρόοδοι στη ναυσιπλοΐα ήταν επίσης ευλογία για το υπερατλαντικό δουλεμπόριο και τους «αρχιτέκτονες» των αυτοκρατοριών. Τα ανδρικά ρολόγια χειρός, αντί για τα ρολόγια τσέπης, έγιναν δημοφιλή κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, όταν η άμεση πρόσβαση στον χρόνο θα μπορούσε να είναι σωτήρια.

Οι εξελίξεις στη μηχανική ρολογιών που περιγράφει η κα Struthers στην εκτεταμένη μελέτη της θα είναι λιγότερο συναρπαστικές για τους μη ειδικούς αναγνώστες παρά για τους λάτρεις. Αλλά οι ζωηρές λεπτομέρειες αντισταθμίζουν τις πιο «στεγνές» στιγμές. Οι ωρολογοποιοί του παλιού χρόνου βρήκαν μερικές φορές μια επιπλέον χρήση για την επιδεξιότητά τους, προσφέροντας την οδοντιατρική ως πλεονέκτημα. Το παλαιότερο γνωστό ρολόι στον κόσμο πωλήθηκε για 10 £ (16 $) σε μια υπαίθρια αγορά στο Λονδίνο τη δεκαετία του 1980. Αλλά αποδείχθηκε ότι αξίζει δεκάδες εκατομμύρια λίρες. Εξερευνώντας το έργο ωρολογοποιίας της ίδιας της συγγραφέα, το βιβλίο προσφέρει μια γεύση της τέχνης μέσα από τα μάτια ενός δασκάλου. Είναι μια ωδή σε μια παραδοσιακή και (στη Βρετανία) φθίνουσα βιομηχανία.

Κινούμενη επιδέξια ανάμεσα στον μικροσκοπικό κόσμο της ωρολογοποιίας και το ξεδίπλωμα της ιστορίας, το «Hands of Time» είναι μια διαφωτιστική μελέτη της «πιο στενής σχέσης που είχαμε με μια μηχανή» πριν από την εμφάνιση των κινητών τηλεφώνων. Χαρακτηρίζει τη μεταβαλλόμενη σχέση της ανθρωπότητας με το χρόνο, ενώ δείχνει ότι τα ρολόγια ανέκαθεν υποδήλωναν κάτι περισσότερο από την αφήγηση του χρόνου—όπως απέδειξε το… faux πάθος του προέδρου Μακρόν.