Προσδόκιμο ζωής και ηλικία συνταξιοδότησης

Το φαινόμενο της γήρανσης του πληθυσμού θεωρείται στις δυτικές χώρες και ειδικά στην Ευρώπη ως η αιτία που θα καταστήσει  τα συνταξιοδοτικά συστήματα μη βιώσιμα, με την έννοια ότι θα αυξηθούν οι συνταξιοδοτικές  δαπάνες  και  θα  πιεσθούν  δημοσιονομικά  οι κρατικοί προϋπολογισμοί των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Οργανισμού Οικονομικής  Συνεργασίας  και  Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).

Δημοσιονομική πειθαρχία και εργασιακή ευελιξία στην Ελλάδα

Στην κατεύθυνση  αυτή  προτείνεται από  διεθνείς  οργανισμούς η αύξηση των  θεσμοθετημένων ηλικιακών ορίων ή  η μείωση του ύψους των συντάξεων ως  μονομερή  και  αναγκαία  μέτρα  διατήρησης,  σε  δημοσιονομικούς και διόλου σε κοινωνικούς  όρους,  της  μακροχρόνιας  βιωσιμότητας  των  συνταξιοδοτικών  συστημάτων. Επιπλέον, προτείνεται ο περιορισμός της κοινωνικής ασφάλισης με την  αντικατάσταση των αναδιανεμητικών συστημάτων της αλληλεγγύης των γενεών από τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα  των  ατομικών λογαριασμών, μεταφέροντας έτσι την ευθύνη της γήρανσης του πληθυσμού από την πολιτικό – κοινωνική αντιμετώπιση στην ατομική, δηλαδή στους ίδιους τους εργαζόμενους και τους συνταξιούχους.

Από  την  άποψη  αυτή  είναι  ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (AWG 2021), το προσδόκιμο ζωής στην Ευρωπαϊκή  Ένωση τα τελευταία 60 έτη αυξήθηκε κατά 11 χρόνια τόσο στις γυναίκες, όσο και στους άνδρες (από 72 έτη σε 83 στις γυναίκες και από 66 έτη σε 77 στους άνδρες – βλ. Διάγραμμα 1).

Με  άλλα  λόγια,  τα τελευταία 60 έτη παρατηρήθηκε αύξηση του προσδόκιμου ζωής (σε άνδρες και γυναίκες) με ένα μέσο ρυθμό 1,83 έτη ανά δεκαετία. Όμως, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat (Europop2019) ο ρυθμός αύξησης του προσδόκιμου ζωής μειώνεται σημαντικά στην Ευρώπη τα επόμενα 50 έτη (2020 – 2070) όπως αποτυπώνεται στην Έκθεση του Ageing Working Group της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ειδικότερα, στους άνδρες το προσδόκιμο ζωής θα αυξηθεί κατά 7,4 έτη τα επόμενα 50 έτη και κατά 6,1 έτη θα αυξηθεί στις γυναίκες. Δηλαδή, ο μέσος ρυθμός αύξησης του προσδόκιμου ζωής τα επόμενα 50 έτη θα μειωθεί στα 1,48 έτη ανά δεκαετία από 1,83 έτη (δηλαδή μείωση κατά 19%) που ήταν στους άνδρες και στα 1,22 έτη στις γυναίκες ανά δεκαετία (δηλαδή μείωση κατά 33%).

Σε αυτό το περιβάλλον, το θεσμοθετημένο όριο ηλικίας συνταξιοδότησης στην Ελλάδα   αυξήθηκε από τα 65 έτη στα 67 έτη το 2015 και η πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης αυξήθηκε στους άνδρες από τα 60 έτη το 2015 στα 63 έτη το 2021 και στις γυναίκες από τα 57 έτη στα 62,9 έτη το 2021, φτάνοντας τον μέσο όρο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2, η χώρα μας το 2070 θα ξεπεράσει τον μέσο όρο ηλικίας συνταξιοδότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά 2 έτη μέχρι το 2070 και αυτό λόγω της Μνημονιακής  επιβολής (πρώτο Μνημόνιο) της σύνδεσης του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης με το προσδόκιμο ζωής.

Έτσι, η πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης θα είναι γενικά πιο χαμηλή από το θεσμοθετημένο όριο ηλικίας συνταξιοδότησης και αυτό θα οφείλεται στην συμπλήρωση των 40 ετών εργασίας, τις αναπηρίες και τους θανάτους των εργαζομένων, με  αποτέλεσμα η πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης θα είναι κατά μέσο όρο 4-5 έτη χαμηλότερη από το θεσμοθετημένο όριο ηλικίας συνταξιοδότησης (δηλαδή το θεσμοθετημένο όριο ηλικίας συνταξιοδότησης θα έχει φτάσει τα 71 με 72 έτη σύμφωνα με τις προβολές του Ageing Working Group).

Στη Γαλλία το προσδόκιμο ζωής στους άνδρες αυξάνεται κατά 6,6 έτη (από 80,1 έτη το 2019 σε 86,7 έτη το 2070) και στις γυναίκες κατά 5,1 έτη (από 86,3 έτη το 2019 σε 91,4  έτη το 2070) και η πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης στους άνδρες από τα 62,3 έτη που είναι το 2021, αυξάνεται στα 64,4 έτη το 2070 και στις γυναίκες από 62,2 έτη το 2021 σε 64,3 το 2070. Η αύξηση αυτή οφείλεται στην αύξηση των ετών εργασίας στα 40 έτη που  θεσμοθετήθηκε  το 2016. Επίσης, η Γαλλία έχει το υψηλότερο δείκτη γονιμότητας ο οποίος διατηρείται  σταθερός  κατά  την περίοδο 2020 – 2070 στα 1,85 παιδιά ανά γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία και η συνταξιοδοτική δαπάνη σύμφωνα με την Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από 14,8% του ΑΕΠ το 2019, θα μειωθεί στο 12,6% του ΑΕΠ το 2070 (πριν  την αύξηση του θεσμοθετημένου   ελάχιστου ορίου συνταξιοδότησης από τα 62 έτη στα 64 έτη ηλικίας).

Κατά συνέπεια, σύμφωνα με την ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το γαλλικό συνταξιοδοτικό σύστημα όχι μόνο είναι βιώσιμο μέχρι το 2070, αλλά η συνταξιοδοτική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ μειώνεται κατά 2,2 ποσοστιαίες μονάδες. Γι’ αυτό ακριβώς  η  πρόσφατη συνταξιοδοτική  παρέμβαση της  κυβέρνησης  του E. Macron, σύμφωνα με ειδικούς ερευνητές και πανεπιστημιακούς, δεν έχει σχέση με την βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος αλλά με την εξοικονόμηση 30 δις ευρώ μέχρι το 2030 προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για την μείωση της φορολογίας των εταιρικών κερδών.

Με  άλλα  λόγια,  σύμφωνα  με  την  διεθνή  και την ευρωπαϊκή  έρευνα,  η αύξηση  του προσδόκιμου ζωής και της γήρανσης του πληθυσμού ως άλλοθι για την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης ή για  τη μείωση του  επιπέδου  των συντάξεων και γενικά τον περιορισμό της κοινωνικής ασφάλισης δεν αποτελεί μονόδρομο για την βιωσιμότητα των κοινωνικο-ασφαλιστικών συστημάτων. Κι΄αυτό  επειδή  ο ρυθμός γήρανσης του πληθυσμού είναι περιορισμένος  και μπορεί να καλυφθεί είτε από την ανάπτυξη της οικονομίας, είτε  από  την  εξεύρεση νέων πόρων χρηματοδότησης  των  συνταξιοδοτικών  συστημάτων.

Αντίθετα, αυτό  το  οποίο  απαιτείται  να γίνει κατανοητό είναι ότι η γήρανση του πληθυσμού συνοδεύεται και  από  την  μείωση του πληθυσμού μακροπρόθεσμα,  γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τις μελέτες της Eurostat και της Παγκόσμιας Τράπεζας,  δεδομένου  ότι  ο πληθυσμός της χώρας μας λόγω της γήρανσης του πληθυσμού θα μειωθεί στα 8,6 εκ. άτομα το 2070 και της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μειωθεί από 447,2 εκ. άτομα το 2019 σε 424 εκ. άτομα το 2070. Επίσης, σύμφωνα με τη Παγκόσμια Τράπεζα, ο συνολικός πληθυσμός της Γης θα αυξηθεί μέχρι τα 11 δις άτομα μέχρι το 2090 (8 δις παγκόσμιος πληθυσμός το 2023) και μετά θα αρχίσει να μειώνεται λόγω της γήρανσης του πληθυσμού.

Στην  προοπτική  αυτή  αναδεικνύεται  με  τον πιο εύληπτο  τρόπο  ότι  το  στρατηγικό  δημογραφικό  διακύβευμα  σε  διεθνές, ευρωπαϊκό  και εθνικό  επίπεδο  δεν  είναι η   επιλογή   της  αναποτελεσματικής  και  αδιέξοδης   πολιτικής  της αύξησης  των  ορίων  ηλικίας  συνταξιοδότησης  λόγω της  αύξησης  του  προσδόκιμου  ζωής  και  της  γήρανσης  του  πληθυσμού.

Αντίθετα, επιβάλλεται  εκ των ουκ άνευ  ο  σχεδιασμός και η  υλοποίηση  μίας  ολοκληρωμένης και  συστηματικής  μακροχρόνια  δημογραφικής  πολιτικής,  η  οποία  ως  κεντρικό  στόχο  και  αναμενόμενο  μετρήσιμο  αποτέλεσμα  θα έχει  την πρόδρομη  και  ουσιαστική  επιλογή  της  αποτροπής  της  μείωσης του  πληθυσμού  και  στην  συνέχεια  της  αύξησης  του  πληθυσμού.

* Σάββας Γ. Ρομπόλης, Ομότ. Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου – Βασίλειος Γ. Μπέτσης, Δρ. Παντείου Πανεπιστημίου