Φοροδιαφυγή: Η κανονικότητα μετά την πανδημία επιστρέφει και στο κυνήγι του (φορο)κλέφτη

Τα χρόνια της πανδημίας υπήρξε μια φορολογική χαλαρότητα. Μπροστά στις εκατόμβες των θυμάτων του φονικού ιού η προτεραιότητα των κυβερνήσεων δεν θα μπορούσε παρά να είναι η επιβίωση των ανθρώπων. Μεγάλη έμφαση δόθηκε ευλόγως και στην επιβίωση των επιχειρήσεων, διότι δίχως αυτές οι άνθρωποι και οι κοινωνίες δεν μπορούν να ζήσουν και να ευημερήσουν – δυνατότητα να ξαναγίνουν τροφοσυλλέκτες 8 δισεκατομμύρια άνθρωποι πάνω στον πλανήτη είναι προφανές ότι δεν υπάρχει.

Χρέη στην Εφορία: Αποστάσεις από τις ρυθμίσεις κρατούν οι φορολογούμενοι

Το κακό πέρασε όμως και επιτέλους η ζωή επιστρέφει στους κανονικούς της ρυθμούς. Οι κυβερνήσεις σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, από τις ΗΠΑ μέχρι τη Φινλανδία, σφίγγουν τον κλοιό των φορολογικών ελέγχων σηματοδοτώντας έτσι την επιστροφή (και) στη φορολογική κανονικότητα. Η γαλλική κυβέρνηση είναι η τελευταία που ανακοίνωσε μέτρα για την ενίσχυση των φοροσυλλεκτικών της δυνατοτήτων βάζοντας στο μικροσκόπιο αρχικά τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και τους πλέον ευκατάστατους πολίτες της, ενώ αυξάνει την πίεση και προς τις μεσαίες εισοδηματικές τάξεις προκειμένου να μην «ξεχνούν» ή αναβάλλουν τις φορολογικές τους υποχρεώσεις.

Έχοντας αναβάλει επί μακρόν (λόγω της ταραχώδους μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού) το «μεγάλο σχέδιο για την καταπολέμηση κάθε φορολογικής απάτης», ο καθ’ ύλην αρμόδιος υπουργός Δημοσίων Οικονομικών Γκαμπριέλ Ατάλ ανακοίνωσε μόλις την Τρίτη τα σχέδια της κυβέρνησης του Παρισιού. Το όλο σχέδιο προβλέπει δύο στάδια. Το πρώτο αφορά την μάχη κατά της φοροδιαφυγής και το δεύτερο την καταπολέμηση της κοινωνικής απάτης.

Οι «μεγάλες κληρονομιές»

Στο πλαίσιο του πρώτου σταδίου η κυβέρνηση της Ελιζαμπέτ Μπορν έχει βάλει ως στόχο «να πληρώσουν οι υπερ-πλούσιοι και οι πολυεθνικές επιχειρήσεις όσα τους αναλογούν και όσα χρωστούν στην κοινωνία». Το όλο σχέδιο, «που στηρίζει ο πρόεδρος της Δημοκρατίας και το οποίο στοχεύει στην ενίσχυση των πόρων και ιδιαίτερα του ανθρώπινου δυναμικού», όπως σημειώνει το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP) θα εφαρμοστεί έως το τέλος της πενταετούς θητείας του Εμανουέλ Μακρόν – έως το Μάιο του 2027 δηλαδή.

Το σχέδιο προβλέπει την αύξηση του προσωπικού που θα αφιερωθεί στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής κατά 1.500 άτομα ή κατά 15%, σύμφωνα με το γαλλικό υπουργείο Οικονομικών. Η αύξηση του προσωπικού αποσκοπεί στην εντατικοποίηση των ελέγχων κατά 25% στα πλουσιότερα νοικοκυριά (για «μεγάλες κληρονομιές» κάνει λόγο το υπουργείο) και επίσης στις μεγάλες επιχειρήσεις, στις οποίες πρόθεση του Παρισιού είναι να διενεργεί διεξοδικούς φορολογικούς ελέγχους κάθε διετία.

Καταχρήσεις από την αναστολή εργασίας

Σημειωτέον ότι η γαλλική κυβέρνηση έχει ξεκινήσει προτού ακόμα τη λήξη του πανδημικού συναγερμού ελέγχους στις επιχειρήσεις που επωφελήθηκαν από τις αναστολές εργασίας (καθεστώς «μερικής ανεργίας» το έχουν ονομάσει οι Γάλλοι) κατά τη διάρκεια της δύσκολης διετίας 2020-2021. Διενεργήθηκαν 89.000 έλεγχοι σε επιχειρήσεις και από τις καταχρηστικές εφαρμογές του μέτρου που εντοπίστηκαν το κράτος ανέκτησε επιδοτήσεις περίπου 217 εκατ. ευρώ που είχε χορηγήσει – τα στοιχεία ανακοίνωσε την Τρίτη το γαλλικό υπουργείο Εργασίας.

Τα 217 εκατ. είναι χρήματα που επιστράφηκαν από τις επιχειρήσεις στο γαλλικό κράτος από ελέγχους που διενεργήθηκαν εκ των υστέρων. «Οι επιτόπιες έρευνες των κρατικών υπηρεσιών και της Υπηρεσίας Πληρωμών (ASP) μπλόκαραν ή απέρριψαν την εκταμίευση περισσοτέρων από 329 εκατ. ευρώ σε επιχειρήσεις που προσπάθησαν παράνομα και καταχρηστικά να επωφεληθούν από την επείγουσα κρατική αρωγή που χορηγήθηκε κατά την πρόσφατη υγειονομική κρίση», αναφέρει χαρακτηριστικά το υπουργείο Εργασίας του Παρισιού.

Έτσι κάνουν όλοι

Έρευνες όμως στις φορολογικές καταχρήσεις των επιτήδειων κατά τον καιρό της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης διενεργούν όμως πολλές δυτικές κυβερνήσεις. Οι ΗΠΑ για παράδειγμα – και ίσως δεν είναι τυχαίο που ο γάλλος υπουργός Γκαμπριέλ Ατάλ είχε κάνει ένα πολυήμερο ταξίδι εκεί για να συζητήσει φορολογικά θέματα – έχουν εφαρμόσει αυστηρά μέτρα ελέγχων για τον εντοπισμό των μεγάλων φοροφυγάδων και έχουν εμπλουτίσει το οπλοστάσιό τους για την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης.

Για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής των φυσικών προσώπων οι ΗΠΑ βασίζονται στο FBAR. Πρόκειται για την Αναφορά Ξένων Τραπεζικών και Χρηματοοικονομικών Λογαριασμών, που εισήχθη το 2011. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι Αμερικανοί διαθέτουν σε τράπεζα ή επενδυτικό θεσμό άλλης χώρας λογαριασμό με συνολικό θετικό υπόλοιπο άνω των 10.000 δολαρίων κατά τη διάρκεια ενός έτους πρέπει να τον δηλώσουν στο υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ εγκαίρως για να μην τιμωρηθούν με πρόστιμα που μπορούν να φθάσουν έως και το 50% των συνολικών περιουσιακών στοιχείων που διαθέτουν στην αμερικανική επικράτεια.

Whistleblowers και «φορολογικοί σύμβουλοι»

Υπό την προεδρία του Μπαράκ Ομπάμα, το 2010, οι Ηνωμένες Πολιτείες εφάρμοσαν επίσης την FATCA (Foreign Account Tax Compliance Act). Πρόκειται μια νομοθεσία που υποχρεώνει όλες τις τράπεζες ή τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να δηλώνουν στις αρμόδιες αρχές όλες τις κινήσεις των λογαριασμών Αμερικανών πελατών τους ή όσων κατοικούν μονίμως στις ΗΠΑ, όταν το υπόλοιπο του λογαριασμού ξεπερνά τις 50.000 δολάρια.

Επίσης από το 2011 (μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης δηλαδή) οι κανόνες για το οικονομικό έγκλημα επιτρέπουν στους πληροφοριοδότες (τους whistleblowers, εκείνους που «σφυρίζουν» δηλαδή στο αφτί του εφόρου μια φορολογική απάτη ή παράβαση) να λαμβάνουν από 10% έως 30% του ποσού του προστίμου που επιβάλλεται σε μια παρανομούσα επιχείρηση, όταν το πρόστιμο υπερβαίνει το 1 εκατ. δολάρια.

Η Γαλλία αντέγραψε το μέτρο αυτό και εισήγαγε από το 2017 το θεσμό του «φορολογικού συμβούλου» (του «καρφιού» της Εφορίας δηλαδή), σε περιπτώσεις που η απάτη ξεπερνά τα 100.000 ευρώ. Η αμοιβή των Γάλλων που κερδίζουν οι Γάλλοι «σύμβουλοι» είναι, ωστόσο, σημαντικά μικρότερα από αυτά των Αμερικανών «whistleblowers».

Οι πληρωμές με μετρητά

Η Ιταλία θεωρείται πρωταθλήτρια της φοροδιαφυγής στην Ευρώπη – η Κεντρική Τράπεζα της χώρας υπολογίζει τη ζημιά που υφίστανται τα δημόσια ταμεία στα 100 δισ. ευρώ ετησίως. Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Ανάκαμψης, η κυβέρνηση της Ρώμης είχε δεσμευτεί έναντι της ΕΕ να καταπολεμήσει τη φοροδιαφυγή περιορίζοντας τις πληρωμές με μετρητά καθώς, σύμφωνα με στοιχεία του 2019, οι Ιταλοί πραγματοποιούν το 82% των συναλλαγών τους τοις μετρητοίς έναντι ποσοστού 73% που είναι ο μέσος ευρωπαϊκός όρος.

Για να καταπολεμήσει την τεράστια παραοικονομία η κυβέρνηση του Μάριο Ντράγκι είχε απαγορεύσει κάθε συναλλαγή με μετρητά για ποσά άνω των 1.000 ευρώ, ενώ είχε υποχρεώσει τους εμπόρους να δέχονται ηλεκτρονικές πληρωμές και για ποσά κάτω των 60 ευρώ. Οι παραβάτες απειλούνταν με πρόστιμο 30 ευρώ επιπλέον προσαύξησης 4% στην αξία της συναλλαγής. Η ιταλική κυβέρνηση επίσης διοργανώνει κληρώσεις αποδείξεων συναλλαγών που πραγματοποιήθηκαν με τραπεζικές κάρτες, ενώ επιστρέφει στους καταναλωτές και μέρος των συνολικών αγορών με κάρτες.

Η κυβέρνηση της Τζόρτζια Μελόνι χαλάρωσε τη νομοθεσία Ντράγκι ανεβάζοντας το όριο για πληρωμή με μετρητά από τα 1.000 στα 5.000 ευρώ, «αγνοώντας τις επιφυλάξεις που είχε εκφράσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή», όπως γράφει ο «Figaro».

Έτη φωτός πίσω η Γερμανία

Ίσως να φαίνεται παράξενο, αλλά η Γερμανία βρίσκεται πολύ πίσω από τους Ευρωπαίους εταίρους της σε ό,τι αφορά τη διαφάνεια των εμπορικών συναλλαγών. Οι Γερμανοί φέρονται να διαθέτουν υψηλή αίσθηση του κοινωνικού καθήκοντος και των υποχρεώσεών τους έναντι του κράτους και των αρχών, αλλά έχουν και μια μεγάλη αγάπη (έως και εξάρτηση) για τα μετρητά. Ακόμα και αυτοκίνητο αγοράζουν τοις μετρητοίς.

Εντυπωσιακό είναι επίσης το γεγονός ότι μόλις την 1η Ιανουαρίου 2020 θεσπίστηκε η υποχρέωση στους εμπόρους να εκδίδουν και να παραδίδουν στους πελάτες τους απλή απόδειξη για κάθε συναλλαγή. Έως τότε ο πελάτης έπρεπε να ζητήσει απόδειξη για να τη λάβει. Μπορεί να έχουν τη φήμη του νομοταγούς οι Γερμανοί πολίτες, αλλά το γερμανικό Ελεγκτικό Συνέδριο ανακοίνωσε ότι η υποχρεωτική έκδοση απόδειξεων πληρωμών από εστιατόρια και άλλες μικρές επιχειρήσεις φέρνει στα δημόσια ταμεία του κράτους 10 δισ. ευρώ ετησίως – τόσο ήταν προφανώς το έλλειμμα ευσυνειδησίας στη γερμανική λιανική αγορά.

Τα φαντάσματα του παρελθόντος

Από το 2021 το ομοσπονδιακό κρατίδιο της Βάδης-Βυρτεμβέργης έχει θέσει σε εφαρμογή μια ηλεκτρονική πλατφόρμα ανώνυμων καταγγελιών φορολογικής απάτης. Το συμμετέχον στον κυβερνητικό σχηματισμό Κόμμα των Πρασίνων προτείνει την εφαρμογή σε ολόκληρη τη χώρα του μέτρου της καταγγελίας των φοροφυγάδων. Το θέμα ωστόσο έχει πυροδοτήσει έντονες αντιπαραθέσεις στη χώρα.

Οι σπιούνοι ουδέποτε και πουθενά στον κόσμο δεν ήσαν αγαπητοί. Ακόμα και στην αμερικανική Άγρια Δύση του 19ου αιώνα οι κυνηγοί επικηρυγμένων εγκληματιών συχνά δεν σερβίρονταν το ουίσκι τους σε ποτήρι αλλά χυμένο πάνω στον πάγκο του σαλούν.

Οι Αμερικανοί «ψιθυριστές» της Εφορίας πίνουν σήμερα σε ποτήρια το ποτό τους παρά το ότι «καρφώνουν» και καταδιώκουν αυτουργούς σαφώς μικρότερων εγκλημάτων από αυτά που διέπρατταν οι επικηρυγμένοι του Φαρ Ουέστ. Στη Γερμανία, όμως, η καταγγελία πολίτη από πολίτη παραμένει ένα μείζον θέμα ταμπού. Διότι επί ναζιστικού καθεστώτος ακόμα και οι αδελφοί κατέδιδαν τους αδελφούς τους αν δεν ενστερνίζονταν την πολιτική και τα ιδανικά του Φύρερ.

Οι φοροφυγάδες στα μανταλάκια

Η μάχη κατά της φοροδιαφυγής προϋποθέτει αποκαλύψεις για την ιδιωτική ζωή των πολιτών που δεν συνάδουν με τις αυξημένες ευαισθησίες των τελευταίων δεκαετιών της παγκόσμιας νομοθεσίας και της κοινής γνώμης για την προστασία των λεγόμενων «προσωπικών δεδομένων». Και όμως, στη Φινλανδία, όπου η κοινωνία είναι αναμφίβολα δημοκρατική και ανεκτική και προστατευτική της προσωπικότητας των πολιτών ασφαλώς, οι αρχές κρεμούν τους φοροφυγάδες στα μανταλάκια!

Την 1η Νοεμβρίου κάθε έτους δημοσιοποιούν τα φορολογικά στοιχεία όλων των φορολογουμένων στη χώρα, φυσικών και νομικών προσώπων. Η κυβέρνηση του Ελσίνκι θεωρεί ότι η πλήρης διαφάνεια της οικονομικής κατάστασης όλων των πολιτών και των επιχειρήσεων στη χώρα είναι ένας καλός τρόπος για να παραδοθούν οι φοροφυγάδες, φυσικά πρόσωπα και εταιρείες στη δημόσια έκθεση και ηθική καταδίκη.

«Έτσι μπορούν όλοι να κουνήσουν το δάχτυλο στους φορολογικούς απατεώνες ή ακόμα σε όσους μεταφέρουν τη φορολογική τους έδρα από τη χώρα για να αποφύγουν τις συμβατικές υποχρεώσεις τους ως πολίτες ή επιχειρήσεις», γράφει ο «Figaro».

Η παριζιάνικη εφημερίδα σημειώνει ότι ανάλογη δημόσια έκθεση ιδιωτών φοροφυγάδων δεν προβλέπει ο γαλλικός νόμος. Αλλά η αρχή του «name and shame», του να ξεμπροστιάσεις κάποιον για να τον κάνεις να ντραπεί δηλαδή, κερδίζει έδαφος και στη Γαλλία. Ήδη από το 2019 οι φορολογικές αρχές της χώρας έχουν τη δικαιοδοσία, αφού εξασφαλίσουν τη σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής Φορολογικών Αδικημάτων, να δημοσιοποιούν τις καταδικαστικές αποφάσεις που έχουν εκδοθεί εις βάρος επιχειρήσεων για φοροδιαφυγή.