Η κάλπη και το φαινόμενο της πεταλούδας

Το «φαινόμενο της πεταλούδας», διατυπώνεται ως εξής: «αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει τυφώνα στην Κίνα». Αυτή είναι μια μεταφορική απόδοση της παρατήρησης ότι ακόμα και μια μικρή και ασήμαντη μεταβολή σε ένα σύστημα, μπορεί να φέρει σε μελλοντικό χρόνο και θεωρητικά ασύνδετο τόπο, μεγεθυμένα ή και καταστροφικά αποτελέσματα.

Η ποιητική αυτή φράση, έχει τη βάση της στην επιστήμη της θεωρίας του χάους. Η αρχή εν προκειμένω εδώ είναι, ότι έστω και μια απειροελάχιστη μεταβολή στις συνθήκες που επικρατούν σε ένα πολύπλοκο σύστημα («χαοτικό σύστημα»), μπορεί να επιφέρει απρόβλεπτες και συνήθως αρνητικές εξελίξεις. Οι εξελίξεις αυτές είναι εν προκειμένω τελείως διαφορετικές αν δε λάμβανε χώρα η συγκεκριμένη μεταβολή, και μπορεί να απειλήσει την ευστάθεια του συστήματος.

Η συγκεκριμένη παρατήρηση έγινε από τον Edward Norton Lorenz τη δεκαετία του ’60. Ο Lorenz ήταν μετεωρολόγος, και προσπαθούσε να κάνει μακροπρόθεσμες προβλέψεις. Εκείνη την εποχή είχαν μπει στο χώρο της επιστήμης οι υπολογιστές, και βεβαίως ο Lorenz έσπευσε να τους αξιοποιήσει. Σχεδίασε ένα μαθηματικό μοντέλο που προσομοίωνε τα καιρικά φαινόμενα μιας «ατμόσφαιρας». Εισήγαγε δεδομένα από μετρήσεις, και κατέγραφε τα αποτελέσματα. Τότε παρατήρησε με έκπληξή του, ότι όταν εισήγαγε στον υπολογιστή τις τιμές του προγράμματος από μια προηγούμενη εκτέλεση και «έτρεχε» ξανά αυτό το πρόγραμμα, τα αποτελέσματα απέκλιναν σημαντικά με την πάροδο του χρόνου από τα προηγούμενα.

Η εξήγηση αποδόθηκε στο γεγονός ότι ενώ το μοντέλο ήταν σχεδιασμένο να δέχεται έξι δεκαδικά ψηφία, εκείνος χάριν συντομίας, τροφοδοτούσε το σύστημα με τρία. Η διαφορά ήταν της τάξεως του εκατομμυριοστού της μονάδας. Διαφορά θεωρητικά αμελητέα, αλλά πρακτικά καθοριστική στο αποτέλεσμα!

Η θεωρία αυτή χρησιμοποιείται για να υπογραμμισθεί η αλληλεξάρτηση των συστημάτων, και η σημασία που έχει να δίνουμε προσοχή στις ενέργειές μας, όσο ασήμαντες και αν φαίνονται. Αυτό γιατί μπορούμε εν αγνοία μας ή -αν έτσι το θελήσουμε- εν γνώσει μας, να αλλάξουμε δραματικά μια κατάσταση.

Η κάλπη και η πεταλούδα

Σύντομα θα ασκήσουμε το εκλογικό μας δικαίωμα. Θα απομονωθούμε πίσω από την κουρτίνα, θα διαλέξουμε ό,τι ψηφοδέλτιο επιθυμούμε, και θα βρεθούμε μπροστά στο μαγικό διαφανές κουτί. Ο ήχος του φακέλου που πέφτει μέσα του είναι ανεπαίσθητος. Σχεδόν τόσος όσο εκείνου των φτερών της πεταλούδας. Όμως ο θόρυβος από το αποτέλεσμα της πράξης μας όταν αυτή δεν είναι συνειδητή, μπορεί να είναι εκκωφαντικός. Για καλό ή για κακό -όπως το βλέπει κανείς.

Και τι σημασία να έχει άραγε μία ψήφος ανάμεσα στα εκατομμύρια; Τόση όσο τα εκατομμυριοστά των δεκαδικών ψηφίων στο μοντέλο του Lorenz. Τόση όσο το πέταγμα της πεταλούδας του Αμαζονίου στην καταιγίδα που ξέσπασε στην Κίνα.

Μόνο που την καταιγίδα αυτή, θα την υποστούμε οι ίδιοι, αν δε δράσουμε συνειδητά…

*Ο Σταμάτης Παππάς, MEng/MBA, είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων