Εκλογές – Τουρκία: Η πορεία του Ερντογάν από το 2002 ως το 2023 – Οι θέσεις AKP – Κιλιτσντάρογλου [γραφήματα]

«Το πολιτικό τοπίο είναι αγνώριστο. Στις γενικές εκλογές της Τουρκίας στις 3 Νοεμβρίου, για πρώτη φορά μετά από 15 χρόνια ένα κόμμα κατέλαβε την απόλυτη πλειοψηφία: Το συντηρητικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) υπό τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Και πρόκειται για ένα κόμμα το οποίο, αν και μη ισλαμιστικό, έχει σαφείς ισλαμικές ρίζες. Αλλά πάνω απ’ όλα θεωρήθηκε ως ένα καθαρό κόμμα. Ένα κύμα ελπίδας σάρωσε ένα έθνος που επί μακρόν ήταν όμηρος της οικονομικής κακοδιαχείρισης, των κατασταλτικών νόμων και των διεφθαρμένων πολιτικών.»

Εκλογές Τουρκία: Οι πρώτες λεπτομέρειες για τις 14 Μαΐου – Τι δείχνει νέα δημοσκόπηση

Με αυτά τα λόγια ξεκινούσε, στις 7 Νοεμβρίου 2002, δημοσίευμα του Economist για τον εκλογικό θρίαμβο του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις εκλογές που είχαν διεξαχθεί τέσσερις ημέρες νωρίτερα, στις 3 Νοεμβρίου. Από τότε, πέρασαν 21 ολόκληρα χρόνια. Και το «κύμα ελπίδας» που κατέκλυε τους Τούρκους ψηφοφόρους, οι οποίοι πίστεψαν ότι βρήκαν το αντίδοτο στην «οικονομική κακοδιαχείριση», τους «κατασταλτικούς νόμους» και τους «διεφθαρμένους πολιτικούς», σήμερα ενδέχεται να πνίξει αυτόν που ξεκίνησε από μια φτωχογειτονιά της Κωνσταντινούπολης για να μετατραπεί στον ισχυρότερο πολιτικό ηγέτη της Τουρκίας μετά τον Κεμάλ Ατατούρκ.

Οικονομική κατάρρευση

Μοιάζει με τραγική ειρωνεία, όμως οι ίδιοι λόγοι που ώθησαν τον Ερντογάν στη διακυβέρνηση της Τουρκίας το 2002, είναι αυτοί που ενδέχεται να οδηγήσουν σε δύση του πολιτικού του «άστρου»: Οικονομική κατάρρευση, ανελευθερία και καταστολή, και τρομακτική διαφθορά.

Όπως αναφέρει το Reuters, αν στις εκλογές της 14ης Μαΐου οι Τούρκοι αποφασίσουν να εκδιώξουν τον Ερντογάν, αυτό θα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην οικονομική κατάρρευση των τελευταίων ετών. Πράγματι, η υποστήριξη προς τον αρχηγό του AKP έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, καθώς μια σειρά από νομισματικές καταρρεύσεις και μια βαθύτερη κρίση κόστους ζωής οφείλονται, σε μεγάλο βαθμό, στην εμμονή του να διατηρεί τα επιτόκια σε χαμηλά επίπεδα παρά την εκτόξευση του πληθωρισμού.

Η καθοδική πορεία όμως είχε ξεκινήσει περίπου 10 χρόνια νωρίτερα, γύρω στο 2013, όταν μια δεκαετία υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και ευημερίας έδωσαν τη σειρά τους σε οικονομική στασιμότητα που συνοδεύτηκε από σκληρή καταστολή των πολιτικών ελευθεριών.

Ήταν η χρονιά της παντουρκικής «εξέγερσης του Πάρκου Γκεζί», όπως έμεινε γνωστός ο κύκλος κινητοποιήσεων που ξεκίνησε από την καταστολή διαδηλωτών ενάντια στην καταστροφή του ιστορικού πάρκου στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης, και εξαπλώθηκε σαν πυρκαγιά σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας. Την ώρα που η τουρκική αστυνομία κατέστειλε βίαια τις διαδηλώσεις, αφήνωντας τουλάχιστον 22 νεκρούς και χιλιάδες τραυματίες, μια παγκόσμια αναστροφή της ρευστότητας των αγορών άφηνε την Τουρκία και άλλες αναδυόμενες αγορές να διψούν για ρευστότητα: Οι ξένοι επενδυτές άρχισαν να εγκαταλείπουν τα τουρκικά περιουσιακά στοιχεία, αφήνοντας τελικά τις αγορές συναλλάγματος, πιστώσεων και χρέους σε μεγάλο βαθμό υπό κρατική διαχείριση.

«Ανάσες» και βαρίδια

Δέκα χρόνια μετά, και παρά την καθοδική πορεία σε επίπεδο οικονομίας, ελευθεριών και δικαιοσύνης, ο Ερντογάν – σύμφωνα με το Reuters – εξακολουθεί να διατηρεί ισχυρή υποστήριξη μεταξύ των εθνικιστών της υπαίθρου και των συντηρητικών εργατών.

Η κυβέρνησή του, άλλωστε, υποστηρίζει ότι οι μειώσεις των επιτοκίων της τόνωσαν τις εξαγωγές και τις επενδύσεις ως μέρος ενός προγράμματος που ενθάρρυνε την κατοχή λιρών. Το AKP διπλασίασε τον κατώτατο μισθό τους τελευταίους 18 μήνες και δαπάνησε ποσά ρεκόρ για κοινωνική βοήθεια, συμβάλλοντας στη διατήρηση της οικονομικής ανάπτυξης σε υψηλά επίπεδα άνω του 5% πέρυσι.

Τα κίνητρα βοήθησαν την ανεργία να μειωθεί στο 10% από σχεδόν 14% τα τελευταία δύο χρόνια. Όμως, μειώνοντας το επιτόκιο πολιτικής στο 8,5% από 19% από το 2021, οι αρχές εκτόξευσαν τον πληθωρισμό στο εξωπραγματικό 85% το 2022. Η φτώχεια όξυνε περαιτέρω τις κοινωνικές ανισότητες – και ενώ η ψαλίδα μεταξύ πλούσιων και φτωχών διευρυνόταν ήδη από το 2011, εξανεμίζοντας τα κέρδη των προηγούμενων ετών.

Από τα καλά χρόνια, στην κρίση

Ο Ερντογάν ανέλαβε την διακυβέρνηση της Τουρκίας την περίοδο που το πρόγραμμα σκληρής λιτότητας το οποίο είχε επιβάλει το ΔΝΤ έφτανε στη λήξη του. Ο ίδιος αξιοποίησε την ανάκαμψη αυτή και τη διπλωματική στροφή προς τη Δύση για να φέρει μια δεκαετία ευημερίας.

Η φτώχεια και η ανεργία μειώθηκαν, ενώ ο πληθωρισμός – που μια δεκαετία νωρίτερα κινούταν σε τριψήφια νούμερα – υποχώρησε, ενισχύοντας την ελκυστικότητα της τουρκικής λίρας. Οι δυτικές πολιτικές εύκολου χρήματος στον απόηχο της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008-09 έφεραν ένα κύμα φθηνών ξένων πιστώσεων και τροφοδότησαν μια οικοδομική έκρηξη – η ποιότητα της οποίας, πάντως, φάνηκε στους σεισμούς του Φεβρουαρίου…

Τα χρόνια εκείνα, ο Ερντογάν φαινόταν ανέγγιχτος. Αλλά τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν το 2013, όταν οι διαδηλώσεις με επίκεντρο το πάρκο Γκεζί της Κωνσταντινούπολης σάρωσαν τη χώρα, προκαλώντας εκτεταμένες συγκρούσεις, συλλήψεις και φυλακίσεις.

Την ίδια στιγμή, το δυτικό εύκολο χρήμα στέρεψε, προκαλώντας έξοδο κεφαλαίων από την Τουρκία και ανακόπτοντας τη φθηνή πιστωτική της έκρηξη.

Από την ίδια χρονιά η ισχύς της τουρκικής λίρας άρχισε να υποχωρεί, χάνοντας το 80% της αξίας της έναντι του δολαρίου.

Καταστολή και αυταρχισμός

Όσον αφορά τις πολιτικές ελευθερίες, η άγρια καταστολή των διαδηλώσεων για το Πάρκο Γκεζί αποτελούσαν το πρελούδιο όσων θα ακολουθούσαν. Η απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 από τμήματα του στρατού, για την οποία η Άγκυρα επέρριψε την ευθύνη στον ιερωμένο Φετουλάχ Γκιουλέν με έδρα τις ΗΠΑ, προκάλεσε στη συνέχεια μια σκληρή κατάσταση έκτακτης ανάγκης που επισημοποίησε την προσωποπαγή διακυβέρνηση του Ερντογάν – ο οποίος περιστοιχιζόταν πλέον από έναν στενό κύκλο συμβούλων πιστών στο πρόσωπό του.

Πάντως, παρά την καθοδική πορεία της τελευταία δεκαετίας, σε μια σειρά τομείς όπως την υγειονομική περίθαλψη και τις υποδομές σημειώθηκε πρόοδος – και αυτό εξηγεί εν μέρει το ισχυρό έρεισμα που εξακολουθεί να διατηρεί ο Ερντογάν, ακόμα και μετά τις εκατόμβες των σεισμών.

Όπως σημειώνουν αναλυτές, πριν ο Ερντογάν έρθει στην εξουσία το ποσοστό παιδικής θνησιμότητας στην Τουρκία ήταν συγκρίσιμο με αυτό της προπολεμικής Συρίας και τώρα είναι παρόμοιο με αυτό της Ισπανίας.

Αλλά τα κέρδη αυτά δεν είναι αρκετά για να αντιστρέψουν τη δυσαρέσκεια που προκαλεί ο διχαστικός λόγος και στάση του Τούρκου προέδρου, η συμμαχία του με τους εθνικιστές, η υπερσυγκέντρωση εξουσίας γύρω από το παλάτι του στην Άγκυρα. Έτσι, πολλοί πλέον θεωρούν ότι ενδεχόμενη νίκη του Ερντογάν στις εκλογές θα αποτελέσει «ταφόπλακα» για την Τουρκία.

Το πρόγραμμα των αντιπάλων

Στις εκλογές της 14ης Μαΐου, απέναντι στη «Λαϊκή Συμμαχία», τον συνασπισμό γύρω από το AKP του Ερντογάν, ορθώνεται η πολυκομματική «Εθνική Συμμαχία» της αντιπολίτευσης υπό τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ηγέτη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP). Στις εκλογές συμμετέχει και η «Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας», υπό το φιλοκουρδικό HDP.

Σε ανάλυσή του το Al Jazeera παρουσιάζει συνοπτικά τις βασικές θέσεις των δύο συνασπισμών σε μια σειρά από ζητήματα, από την ανακούφιση των σεισμόπληκτων και την οικονομία έως τα δικαιώματα και την εξωτερική πολιτική.

Οι θέσεις της Λαϊκής Συμμαχίας

Η συμμαχία, της οποίας ηγείται το κόμμα AK του νυν πρωθυπουργού Ερντογάν, περιλαμβάνει επίσης το εθνικιστικό Κόμμα Εθνικού Κινήματος και το Κόμμα Μεγάλης Ενότητας, καθώς και το υπερσυντηρητικό Κόμμα Νέας Ευημερίας (YRP).

Ανακούφιση από το σεισμό: Ο Ερντογάν δήλωσε ότι η κυβέρνησή του θα κατασκευάσει συνολικά 650.000 νέα διαμερίσματα στη νοτιοανατολική Τουρκία, όπου σημειώθηκαν οι διπλές δονήσεις, και υποσχέθηκε να παραδώσει 319.000 από αυτά μέσα σε ένα χρόνο.

Οικονομία: Ο Ερντογάν υποσχέθηκε να μειώσει τον πληθωρισμό στη χώρα στο 20% το 2023 και κάτω από το 10% το 2024, αλλά τόνισε επίσης ότι θα συνεχίσει να μειώνει τα επιτόκια.

Στέγαση: Ο πρόεδρος υποσχέθηκε να ανακοινώσει περισσότερους κανονισμούς για την προστασία των πολιτών από τις ακραίες αυξήσεις των ενοικίων και των τιμών πώλησης.

Πρόσφυγες: Ο Ερντογάν υποσχέθηκε περισσότερες «εθελοντικές» επιστροφές Σύρων προσφύγων στη χώρα τους, λόγω της βελτίωσης του διαλόγου μεταξύ Συρίας και Τουρκίας ως αποτέλεσμα των ρωσικών μεσολαβητικών προσπαθειών.

Εξωτερική πολιτική: Ερντογάν επιδιώκει να συνεχίσει την εξομάλυνση των δεσμών της Άγκυρας στην ευρύτερη περιοχή και στοχεύει στην οικοδόμηση ενός «άξονα» με επίκεντρο την Τουρκία. Δήλωσε ότι η Άγκυρα θα συνεχίσει να καταστέλλει τις «τρομοκρατικές» ομάδες, όπως το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) και το κίνημα Γκιουλέν.

Δικαιώματα LGBTQ+: Ο Ερντογάν δήλωσε ότι η κυβέρνησή του θα «καταπολεμήσει ενεργά αποκλίνουσες τάσεις όπως οι ΛΟΑΤ που απειλούν την οικογενειακή μας δομή». Έχει επίσης κατηγορήσει την αντιπολίτευση ότι είναι «υπέρ των ΛΟΑΤ».

Οι θέσεις της Εθνικής Συμμαχίας

Με επικεφαλής την αξιωματική αντιπολίτευση CHP και το δεξιό κόμμα Iyi, η συμμαχία καλύπτει ένα ευρύ φάσμα κομμάτων, συμπεριλαμβανομένου του φιλελεύθερου-δεξιού κόμματος Δημοκρατίας και Προόδου (DEVA) και του κεντροδεξιού κόμματος Gelecek, του οποίου ηγούνται δύο πρώην σύμμαχοι του Ερντογάν, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Αλί Μπαμπατζάν και ο πρώην πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου. Η συμμαχία περιλαμβάνει επίσης το μικρότερο υπερσυντηρητικό κόμμα Saadet και το δεξιό Δημοκρατικό Κόμμα.

Ο υποψήφιός τους Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου και η εκστρατεία της συμμαχίας υπόσχονται αλλαγή μετά από περισσότερα από 20 χρόνια διακυβέρνησης από το AKP. Υπόσχονται ακόμα να υποστηρίξουν τη δημοκρατία, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και το κράτος δικαίου.

Ανακούφιση από το σεισμό: Ο Κιλιτσντάρογλου έχει υποσχεθεί να χτίσει δωρεάν σπίτια για τους σεισμοπαθείς και να απαγορεύσει τις πωλήσεις ακινήτων σε ξένους μέχρι να επιλυθεί η κρίση στέγασης στην Τουρκία για τους πολίτες.

Οικονομία: Ο υποψήφιος πρόεδρος έχει δεσμευτεί να επαναφέρει πιο παραδοσιακές οικονομικές πολιτικές και να μειώσει τον πληθωρισμό, χτυπώντας την πολιτική χαμηλών επιτοκίων του Ερντογάν. Ο Κιλιτσντάρογλου δήλωσε ότι θα εργαστεί για να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών στην Τουρκία, καθώς θα τη μετατρέψει σε χώρα παραγωγής προϊόντων υψηλής αξίας.

Διακυβέρνηση: Η Εθνική Συμμαχία επιδιώκει επίσης να καταργήσει το εκτελεστικό προεδρικό σύστημα που εισήγαγε ο Ερντογάν μέσω δημοψηφίσματος το 2017 και να επαναφέρει ένα ισχυρό κοινοβουλευτικό σύστημα για τη διακυβέρνηση της Τουρκίας.

Στέγαση: Ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης δήλωσε ότι η κυβέρνησή του θα τετραπλασιάσει το απόθεμα κοινωνικών κατοικιών σε πέντε χρόνια και το κόστος μίσθωσης κοινωνικών κατοικιών θα περιοριστεί στο 20% του κατώτατου μισθού.

Πρόσφυγες: Ο Κιλιτσντάρογλου δήλωσε ότι θα εργαστεί για την επιστροφή των Σύρων προσφύγων στη χώρα τους σε συντονισμό με τη συριακή κυβέρνηση.

Εξωτερική πολιτική: Ο Κιλιτσντάρογλου δήλωσε ότι θέλει να συνομιλήσει με όλους τους διεθνείς παράγοντες και να διορθώσει τις σχέσεις της χώρας με τη Δύση. Ο Κιλιτσντάρογλου δήλωσε ότι οι Τούρκοι θα μπορούν να ταξιδεύουν στη ζώνη Σένγκεν της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς βίζα εντός μηνών από την ανάληψη της εξουσίας από τον ίδιο.

Οι θέσεις της Συμμαχίας Εργασίας και Ελευθερίας

Πέραν των συμμαχικών σχηματισμών των δύο βασικών διεκδικητών της προεδρίας, στις εκλογές κατέρχεται και η αριστερή «Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας», της οποίας ηγείται το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα της Τουρκίας, το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP), τα μέλη του οποίου θα κατέλθουν στις βουλευτικές εκλογές υπό τη σημαία του Κόμματος της Πράσινης Αριστεράς, λόγω δικαστικής δίωξης του κόμματός τους.

Το Εργατικό Κόμμα της Τουρκίας είναι το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα της συμμαχίας, στην οποία συμμετέχουν και μικρότερες αριστερές ομάδες.

Η συμμαχία έχει υποστηρίξει τον Κιλιτσντάρογλου στις προεδρικές εκλογές. Στο μανιφέστο της, η ομάδα ανέφερε ότι ο κύριος στόχος της είναι «να σταματήσει την καταστροφή που προκαλεί η κυριαρχία του ενός ανδρός» στην Τουρκία.

Ανακούφιση από το σεισμό: Η Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας θέλει να αξιοποιήσει όλο το κενό στεγαστικό απόθεμα και τις δημόσιες κοινωνικές εγκαταστάσεις της χώρας για να καλύψει επειγόντως τις ανάγκες των ανθρώπων που επλήγησαν από τους σεισμούς.

Οικονομία: Η συμμαχία υποστηρίζει αριστερές οικονομικές πολιτικές, ιδίως εκείνες που επικεντρώνονται στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης της εργατικής τάξης και στην παροχή δωρεάν και υψηλής ποιότητας υπηρεσιών υγείας, μεταφορών και εκπαίδευσης.

Διακυβέρνηση: Η ομάδα δηλώνει ότι επιδιώκει να αναλάβει ηγετικό ρόλο στον δημοκρατικό μετασχηματισμό της Τουρκίας και υποστηρίζει την επιστροφή στο κοινοβουλευτικό σύστημα.

Κούρδοι: Η συμμαχία επιθυμεί την ειρηνική επίλυση του κουρδικού ζητήματος στη χώρα μέσω του τουρκικού κοινοβουλίου. Επιδιώκουν επίσης να τερματιστεί η πρακτική της απομάκρυνσης των εκλεγμένων δημάρχων του HDP και της αντικατάστασής τους με διορισμένους από την κυβέρνηση διαχειριστές.

ΛΟΑΤΚΙ+: Η συμμαχία στοχεύει στην άρση όλων των πολιτικών, διοικητικών, οικονομικών και πολιτιστικών εμποδίων για την κοινωνική ισότητα των φύλων για τις γυναίκες και την κοινότητα LGBTQ.