Πόλεμος στην Ουκρανία: Γιατί ο Πούτιν επανέλαβε το λάθος του Ναπολέοντα – Η αξία της στρατηγικής

Με τη στρατηγική «στο τιμόνι» καλούνται να κινηθούν, σε έναν κόσμο πολλαπλών προκλήσεων, οι ηγέτες, τα κράτη και οι διακρατικοί σχηματισμοί. Αυτό είναι το βασικό δίδαγμα από τους 15 μήνες του πολέμου στην Ουκρανία που, παρά τα εδαφικά οφέλη και δεδομένο τον τεράστιο φόρο αίματος και από τις δύο πλευρές, έχουν αφήσει τη Ρωσία κολλημένη στις λασπώδεις στέπες της ανατολικής Ουκρανίας.

Πόλεμος στην Ουκρανία: Ο ΙΑΕΑ προειδοποιεί για πυρηνικό ατύχημα στην Ζαπορίζια

Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα αρθρογράφου του Bloomberg για τα διδάγματα από τον πόλεμο του Πούτιν στην Ουκρανία, υπό τον εύγλωττο τίτλο «ο Πούτιν επαναλαμβάνει το λάθος του Ναπολέοντα: Η στρατηγική κερδίζει, όχι η ισχύς».

Ο Hal Brands τονίζει ότι δεν υπάρχει υποκατάστατο της στρατηγικής, καθώς η στρατηγική είναι «αυτό που επιτρέπει στα έθνη να ενεργούν με σκοπό σε έναν χαοτικό κόσμο». «Χωρίς στρατηγική, η δράση είναι τυχαία και χωρίς κατεύθυνση- η δύναμη και το πλεονέκτημα σπαταλώνται αντί να αξιοποιούνται για καλό σκοπό. Οι μεγαλύτερες αυτοκρατορίες μπορεί να επιβιώσουν για λίγο αν δεν έχουν καλή στρατηγική, αλλά καμία δεν μπορεί να ευδοκιμήσει για πολύ χωρίς αυτήν.»

Υποστηρίζει ότι παρά τις κοσμογονικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο πέρασμα των αιώνων, οι βασικές αρχές της στρατηγικής παραμένουν ίδιες με την εποχή των Θουκυδίδη, Μακιαβέλι και Κλαούζεβιτς – και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το αποδεικνύει.

Τα τέσσερα διδάγματα

Δίδαγμα πρώτο: Η στρατηγική δεν είναι (μόνο) για τους στρατηγούς

Ο πόλεμος στην Ουκρανία, σημειώνει ο Hal Brands, επαναφέρει στην επικαιρότητα τέσσερα διδάγματα που ίσως έμοιαζαν παρωχυμένα στην μεταψυχροπολεμική εποχή.

Το πρώτο από αυτά, είναι ότι η στρατηγική είναι πολύ σημαντική για να αφεθεί στους στρατηγούς. Αν και συνδέεται με τη χρήση (στρατιωτικής) βίας, η στρατηγική περιλαμβάνει συνυπολογισμό πολύ περισσότερων παραγόντων. «Η αποθέωση της στρατηγικής είναι η συνέργεια: Ο συνδυασμός πολλαπλών εργαλείων, είτε πρόκειται για όπλα, χρήματα, διπλωματία ή ακόμη και λόγια, για την επίτευξη των σκοπών μας».

Όπως σημειώνει, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο μέσος Γερμανός στρατιώτης ήταν καλύτερος από τον Αμερικανό, τον Βρετανό ή τον Σοβιετικό αντίπαλό του. Όμως «αυτό που επέτρεψε στη Μεγάλη Συμμαχία να επικρατήσει δεν ήταν απλώς οι ανώτεροι πόροι, αλλά η υπεροχή στην αντιμετώπιση των πολλών καθηκόντων – κινητοποίηση των οικονομιών, διαχείριση ενός εύθραυστου συνασπισμού, κατανομή του περιορισμένου ανθρώπινου δυναμικού και υλικού σε πολλαπλά θέατρα – που απαιτούσαν τη νίκη σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο σε ένα παγκόσμιο πεδίο μάχης». Γι’ αυτό και «οι μεγαλύτεροι στρατηγικοί ηγέτες σε αυτόν τον πόλεμο δεν ήταν στρατηγοί και ναύαρχοι, όσο ταλαντούχοι και αν ήταν», αλλά πολίτες.

Η αντίσταση της Ουκρανίας υπενθυμίζει την αξία της στρατηγικής, καθώς το Κίεβο επιβίωσε όχι τόσο λόγω της στρατιωτικής του ικανότητας, αλλά με επιδέξια διπλωματία που εξασφάλισε τη διεθνή αλληλεγγύη και την έξυπνη χρήση της πληροφορίας για να συσπειρώσει τον πληθυσμό. Και ο Ζελένσκι αποδείχθηκε βιρτουόζος σε αυτό το καθήκον.

Από την άλλη, το λάθος του Πούτιν να εμπλακεί σε αυτόν τον πόλεμο «έδωσε στους δυτικούς εχθρούς του την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν οικονομικές κυρώσεις, ελέγχους εξαγωγών, ανταλλαγή πληροφοριών, στρατιωτική βοήθεια και άλλα εργαλεία για να κάνουν το κόστος του πολέμου της Ρωσίας όσο το δυνατόν υψηλότερο. Εκμηδένισε σε μεγάλο βαθμό τις μορφές μόχλευσης, δηλαδή τις εξαγωγές ενέργειας, που η Μόσχα είχε χρησιμοποιήσει προηγουμένως για να υποτάξει την Ευρώπη- καταδίκασε τη χώρα του σε οικονομική και τεχνολογική υποτέλεια στο Πεκίνο.» Έτσι, οι κινήσεις του Ρώσου προέδρου τον ανέδειξαν σε παράδειγμα προς αποφυγή.

Δίδαγμα δεύτερο: Η σημασία των έξυπνων κινήσεων

Μια δεύτερη αλήθεια, είναι ότι η στρατηγική αποτελεί μια «βαθιά διανοητική πειθαρχία: Απαιτεί τη μελέτη πολύπλοκων καταστάσεων και την εξεύρεση κάποιου κρίσιμου σημείου μόχλευσης». Αυτό σημαίνει ότι οι έξυπνες κινήσεις είναι πολλές φορές πολύ πιο σημαντικές από τους μεγάλους και ισχυρούς στρατούς – αλλιώς η Ουκρανία «δεν θα έπρεπε να υπάρχει σήμερα». «Ωστόσο, η ουκρανική στρατηγική βρήκε δύναμη σε απροσδόκητα σημεία. Η δέσμευση του πληθυσμού της επέτρεψε μια άμυνα όλης της κοινωνίας που οι δυνάμεις του Πούτιν δεν περίμεναν. Η δημιουργική χρήση του εδάφους, οι τακτικές hit-and-run και οι σχετικά φθηνές τεχνολογίες, όπως τα εμπορικά drones, επέτρεψαν επίσης στην Ουκρανία να αμβλύνει τη ρωσική προέλαση.»

Από την άλλη, η Ρωσία διασκόρπισε λίγα στρατεύματα σε πολλές γραμμές προέλασης, απέτυχε να δημιουργήσει έναν καλοκουρδισμένο διοικητικό μηχανισμό και πόνταρε τα πάντα στην ηθική κατάρρευση της Ουκρανίας, που δεν επήλθε ποτέ.

Δίδαγμα τρίτο: Ο ρόλος της πολιτικής

Ο λόγος για τα λάθη αυτά της Ρωσίας εντοπίζεται – κατά τον Brands – στην τρίτη αλήθεια, ότι δηλαδή η στρατηγική είναι διαποτισμένη από την πολιτική. «Οι προκλήσεις της στρατηγικής μπορεί να είναι παγκόσμιες, αλλά το περιεχόμενο της στρατηγικής δεν μπορεί ποτέ να διαχωριστεί από το πολιτικό σύστημα που την παράγει».

Η στρατηγική είναι δηλαδή μια δοκιμασία των πολιτικών συστημάτων, τόσο όσο και των μεμονωμένων ηγετών τους. Οι δημοκρατικές κοινωνίες λειτουργούν συνήθως καλύτερα γιατί η διάχυση της εξουσίας δημιουργεί ισχυρότερα κοινωνικά περιβάλλοντα, που συμβάλλουν στη λήψη πιο ψύχραιμων αποφάσεων.

Στην περίπτωση της Ρωσίας, στη λανθασμένη απόφαση του Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία ενδέχεται να συνέβαλε η αίσθηση του αήττητου μετά από μια σειρά νικών σε Γεωργία, Ουκρανία και Συρία. Αλλά και η υπερσυγκέντρωση εξουσίας στο πρόσωπό του, που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός κύκλου συμβούλων γύρω του οι οποίοι φοβούνταν να έρθουν σε σύγκρουση μαζί του.

Δίδαγμα τέταρτο: Η αξία της ευελιξίας

Μια τέταρτη αλήθεια, κατά των αρθρογράφο του Bloomberg, είναι ότι η ακολουθούμενη στρατηγική πρέπει να ελέγχεται και να επανεξετάζεται ξανά και ξανά. Απαιτείται ευελιξία και καλή κρίση. Η περίπτωση του Ναπολέοντα είναι ενδεικτική: Το επαναστατικό στυλ πολέμου του παραλίγο να του δώσει την κυριαρχία στην Ευρώπη, «μέχρι που οι αντίπαλοί του έβαλαν μυαλό και άλλαξαν τις δικές τους μεθόδους»

«Μέχρι στιγμής, η Ουκρανία -με τη δυτική υποστήριξη- κερδίζει τη μάχη της προσαρμογής. Το Κίεβο βρήκε τρόπους να εξουδετερώνει τα αρχικά πλεονεκτήματα της Ρωσίας: Στα μέσα του 2022, χρησιμοποίησε πυραυλικά συστήματα πυραύλων υψηλής κινητικότητας που προμήθευαν οι Αμερικανοί και άλλες δυνατότητες για να στοχεύσει τις αποθήκες πυρομαχικών και τους κόμβους εφοδιασμού του Πούτιν, αποκρούοντας έτσι μια ρωσική επίθεση πυροβολικού που απειλούσε να διασπάσει τις ουκρανικές δυνάμεις στα ανατολικά. Στη συνέχεια, η Ουκρανία γύρισε το τραπέζι στις υπερεκτεταμένες ρωσικές δυνάμεις, με επιθέσεις που ανακατέλαβαν μεγάλα κομμάτια γης γύρω από το Χάρκοβο και τη Χερσώνα.»

Όμως ο Hal Brands είναι σαφής: Η μάχη προσαρμογής δεν θα τελειώσει μέχρι να τελειώσει η σύγκρουση. Και από αυτή την άποψη, οι πιο κρίσιμες δοκιμασίες του πολέμου βρίσκονται μπροστά μας.

Μια νέα εποχή

Η σημασία της στρατηγικής αυξάνεται, όσο πιο σημαντικά είναι αυτά που διακυβεύονται. Τα πράγματα είναι πάντοτε ρευστά: «Ένα πιο έξυπνο σχέδιο επίθεσης από τον Πούτιν, μια λιγότερο επίμονη ουκρανική άμυνα ή μια πιο διστακτική αμερικανική στάση θα μπορούσαν εύκολα να είχαν οδηγήσει σε μια ρωσική νίκη που θα είχε αναδιατάξει την Ανατολική Ευρώπη και θα είχε αντίκτυπο σε όλο τον κόσμο. Η Ουκρανία, ή μεγάλα κομμάτια της, θα μπορούσαν να είχαν ενσωματωθεί σε ένα “ενιαίο κράτος” με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία.»

Ακόμη και τώρα, το αποτέλεσμα δεν είναι καθόλου βέβαιο. «Οι επιλογές που θα γίνουν στη Μόσχα, το Κίεβο, την Ουάσιγκτον και το Πεκίνο θα καθορίσουν πότε και πώς θα τελειώσει η σύγκρουση και αν θα ενισχύσει ή θα κλονίσει μια διεθνή τάξη που βρίσκεται υπό αυξανόμενη πίεση».

«Οι σοβαροί άνθρωποι δεν μπορούν πλέον να πιστεύουν, όπως υποστηριζόταν μερικές φορές πριν από μια γενιά, ότι οι συγκρούσεις και ίσως η ίδια η στρατηγική έχουν γίνει πασέ σε μια εποχή ειρήνης μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. (…) Καλώς ήρθατε λοιπόν σε έναν κόσμο στον οποίο η πριμοδότηση της καλής στρατηγικής – και της γνώσης της ιστορίας που την καθιστά δυνατή – είναι πράγματι υψηλή», καταλήγει το άρθρο του Hal Brands στο Bloomberg.