Νόρμαν Φόστερ: Ο «πρύτανης» της αρχιτεκτονικής και εμπνευστής του Ελληνικού αποκαλύπτεται

Ο αρχιτέκτονας πίσω από τα ορόσημα όπως ο ουρανοξύστης Gherkin του Λονδίνου και αυτός που «υπογράφει» το masterplan του Ελληνικού καθώς και τον σχεδιασμό του πρώτου «πράσινου» Πύργου κατοικιών στη Μαρίνα του Αγίου Κοσμά, το Riviera Tower, κάνει την πρώτη του μεγάλη αναδρομική έκθεση στο Pompidou Center στο Παρίσι.

Ανεβαίνοντας τις μεγάλες κυλιόμενες σκάλες του Pompidou, το μεγαλύτερο κτήριο – ορόσημο του Ρίτσαρντ Ρότζερς, αντικρίζει κανείς το αποκορύφωμα του στυλ που είναι γνωστό ως High Tech, αυτό που χαρακτήριζε τη βρετανική αρχιτεκτονική στα τέλη του 20ου αιώνα. Οι μεγαλύτεροι υποστηρικτές του ήταν ο Ρότζερς (που πέθανε το 2021) και ο Φόστερ, που ξεκίνησαν στην πράξη μαζί στη δεκαετία του 1960 μετά τη συνάντησή τους στο Γέιλ.

Ένα πάρκο για 1.000 χρόνια το Μητροπολιτικό Πάρκο του Ελληνικού

Tο μέλλον θα είναι καλύτερο από το παρελθόν

Αυτή η εκδήλωση, λοιπόν, η πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση του Φόστερ και η μεγαλύτερη έκθεση αρχιτεκτονικής που έχει πραγματοποιηθεί ποτέ στο Pompidou, μοιάζει με αναδρομή στο παρελθόν. Όχι όμως για τον Φόστερ, ο οποίος αποκαλείεται και Μότσαρτ της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής. «Πάντα είχα αυτή την ιδέα ότι το μέλλον θα είναι καλύτερο από το παρελθόν», λέει, περπατώντας στη γκαλερί. Ακόμη; «Απολύτως!» απαντά με την πιο αδύναμη χροιά της προφοράς του Μάντσεστερ κατά τη συνέντευξη που παραχώρησε στους FT.

Ο Φόστερ, ήταν πάντα σαφές, πιστεύει πολύ στην τεχνολογία. Οι εμμονές της παιδικής ηλικίας είναι εδώ, ακριβώς στους τοίχους – ένα κόμικ για τον Eagle, ένα τμήμα ενός αεροπλάνου, αναμνήσεις από τα τρένα ατμού που περνούσαν πίσω από το σπίτι του. Είναι εκεί στα αυτοκίνητα: το Dymaxion του 1933 του Buckminster Fuller, το όμορφο Voisin C7 Lumineuse του 1926 του Le Corbusier. Και η τεχνολογία είναι εκεί ακριβώς στο τέλος της έκθεσης, σε μια αίθουσα αφιερωμένη στην οικοδόμηση στη Σελήνη και στον Άρη.

Ενδιάμεσα βρίσκονται μερικά από τα πιο υπέροχα κτίρια της σύγχρονης εποχής μαζί με έναν αρκετά μεγάλο αριθμό κατασκευών που φέρνουν σε αμφιβολία τον μάλλον κοινό υπότιτλο της έκθεσης, Sustainable Futures, συμπεριλαμβανομένων τεράστιων αεροδρομίων από την Ιορδανία μέχρι το Πεκίνο. Στο επίκεντρο της παράστασης βρίσκεται το παράδοξο ότι η φιγούρα που είναι αναμφίβολα ο πιο επιτυχημένος αρχιτέκτονας στον κόσμο διατηρεί αυτή την παιδική πίστη στην τεχνολογία για την επίλυση προβλημάτων που η ίδια προκαλεί.

Τα σκίτσα

Η έκθεση ανοίγει με τα σκίτσα του Φόστερ, ξεκινώντας από τις σημειώσεις του μαθητή του. Μια απίστευτη σειρά σχεδίων και ιδεών υπογραμμίζει τη δυνατότητα του αρχιτέκτονα για σαφήνεια, με κάθε σκίτσο να ενσωματώνει μια λύση σε ένα πρόβλημα που, μόλις το δεις, φαίνεται σαν η μόνη λογική απάντηση. Πάρτε τις κατασκευές του Sainsbury Center στο Νόριτς και τα κεντρικά γραφεία της HSBC του Χονγκ Κονγκ (τότε το πιο ακριβό κτίριο όλων των εποχών) ή ένα σχέδιο για ένα πολυλειτουργικό τραπέζι. Στον τοίχο είναι το πρώτο του φοιτητικό έργο, ένας ιστιοπλοϊκός όμιλος, με τη σφραγίδα «Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ». Λίγο πιο πέρα το μοντέλο του Monaco Yacht Club. Ήξερε πού πήγαινε.

Σε αντίθεση με τον Ρότζερς, ο οποίος είχε μια προνομιακή ανατροφή και του οποίου ο ξάδερφος του πατέρα του ήταν διάσημος αρχιτέκτονας στην Ιταλία, ο Φόστερ είχε λιγότερο βέβαιο ξεκίνημα. «Δεν μου πέρασε καν από το μυαλό ότι υπήρχε πιθανότητα να γίνω αρχιτέκτονας», λέει. «Δεν ήξερα αρχιτέκτονες. Αλλά διάβασα. Δανείστηκα το Toward a Architecture του Le Corbusier και βιβλία για τον Frank Lloyd Wright από την τοπική βιβλιοθήκη». Έχοντας εγκαταλείψει το σχολείο στα 16, ο Φόστερ εργαζόταν στο ταμείο στο Δημαρχείο του Μάντσεστερ, το τεράστιο γοτθικό κτίριο που σχεδιάστηκε από τον Άλφρεντ Γουότερχαουζ, το οποίο πιστώνει ότι ενίσχυσε την αγάπη του για την αρχιτεκτονική. «Επειδή είχα αφήσει το σχολείο», λέει, «δεν μπορούσα να μπω στο πανεπιστήμιο, αλλά μου επέτρεψαν να παρουσιάσω ένα χαρτοφυλάκιο σχεδίων και το [πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ] δημιούργησε ένα ειδικό δίπλωμα για μένα».

Ζωηρή φιγούρα 88 ετών

Ο Φόστερ είναι γνωστός ως ο πιο πολυταξιδεμένος αρχιτέκτονας, σχεδόν σε απάνθρωπο βαθμό. Το PR του λέει ότι αυτή είναι η πρώτη φορά που θυμάται πότε ήταν σε μια μόνο πόλη για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα – τρεις εβδομάδες. Διάσημος κάποτε επειδή πετούσε ο ίδιος σε συσκέψεις, συχνά κυριολεκτικά ξεσήκωνε τους ανταγωνιστές αρχιτέκτονες καθώς έφτανε με το δικό του ελικόπτερο. Μια «ζωηρή φιγούρα» που πλησιάζει 88 ετών.

Τώρα μένει στην Ελβετία και όχι στο Λονδίνο, όπου το γραφείο του έχει θέα στον Τάμεση. «Όσο μεγαλώνω», λέει, «τόσο περισσότερο συνειδητοποιώ ότι δεν αφορά το κτίριο αλλά την πόλη». Ωστόσο, αυτή η μεγαλύτερη ιστορία της πόλης φαίνεται λίγο απούσα εδώ ανάμεσα στα μοντέλα.

Όπως πάντα, όμως, ο Φόστερ ανυπομονεί. Ένα τεράστιο μοντέλο του νέου αρχηγείου για την JPMorgan Chase υψώνεται πάνω από την έκθεση, ένας τεράστιος ουρανοξύστης που επαναπροσδιορίζει τον ορίζοντα του Μανχάταν. Με το κλιμακωτό του προφίλ, γνέφει προς το ζενίθ της Art Deco της πόλης, μια περίεργη αναδρομή μετά την κατεδάφιση του Union Carbide Building που καταλάμβανε προηγουμένως την τοποθεσία, ένα σχέδιο της Natalie De Blois της SOM, μιας σπάνιας γυναίκας αρχιτέκτονα σε έναν κόσμο ανδρών του μεσοπολέμου. Ρωτάω αν έχει μετανιώσει γι’ αυτό. «Ήταν ένα υπέροχο κτίριο», απαντά, «ένα από τα αγαπημένα μου. Αλλά δεν ήταν δική μου απόφαση να το κατεδαφίσω».

Ακόμα χτίζει το μέλλον. Εκτίθενται μίνι πυρηνικοί αντιδραστήρες που θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν ένα αστικό τετράγωνο του Μανχάταν. Υπάρχουν κατοικίες στο φεγγάρι και αεροπλάνα δίπλα στο διαστημόπλοιό του στο Νέο Μεξικό. «Η κινητικότητα και η παγκοσμιοποίηση δεν πρόκειται απλώς να εξαφανιστούν. Αυτό είναι αφελές. . . Γνωρίζουμε ότι με αρκετή καθαρή ενέργεια μπορούμε να μετατρέψουμε το θαλασσινό νερό σε καύσιμο αεριωθουμένων και να απελευθερώσουμε τον άνθρακα από τους ωκεανούς. . . η προοπτική είναι ορατή». Λοιπόν, αν κάποιος μπορεί να σε πείσει για το μέλλον, αυτός μπορεί να είναι ο Φόστερ.