Ακμάζει το εμπόριο απολιθωμάτων

Κάποιοι βγάζουν χρήματα ψάχνοντας και βρίσκοντας απολιθωμένα οστά δεινοσαύρων. Τα τελευταία χρόνια μια ακμάζουσα αγορά για απολιθώματα δεινοσαύρων τροφοδοτείται από πλούσιους ιδιώτες συλλέκτες.

Η έκρηξη αυτού του εμπορίου ξεκίνησε το 2018 όταν ο Aguttes, ένας γαλλικός οίκος δημοπρασιών, πούλησε τον σχεδόν ολοκληρωμένο σκελετό ενός σαρκοφάγου δεινοσαύρου (που πιστεύεται ότι είναι συγγενής του Allosaurus fragilis) για 2,4 εκατομμύρια δολάρια

Η αγορά για τέτοια είδη απογειώθηκε ακόμη περισσότερο όταν ο οίκος Christie’s, πούλησε τον “Stan” – ένα από τα πιο ολοκληρωμένα απολιθώματα του Τυραννόσαυρου που βρέθηκαν ποτέ – για το ποσό ρεκόρ των 31,8 εκατομμύριων δολαρίων το 2020.

Η Κασάνδρα Χάτον, επικεφαλής φυσικής ιστορίας στον οίκο δημοπρασιών Sotheby’s, της Νέας Υόρκης ανέφερε στον Economist ότι μετά την πώληση του “Stan” υπήρξε σοβαρή άνοδος στη ζήτηση για δείγματα δεινοσαύρων.

Τα τελευταία δύο χρόνια, τουλάχιστον έξι δείγματα έχουν πουληθεί για 6 εκατομμύρια δολάρια ή περισσότερο, συμπεριλαμβανομένων των «μονομαχούντων δεινοσαύρων», πλήρεις σκελετούς ενός Triceratops horridus και ενός Tyrannosaurus rex που θάφτηκαν ζωντανοί από κατολίσθηση ενώ ήταν κλειδωμένοι σε μοιραίο εναγκαλισμό και ανακαλύφθηκαν το 2006.

Η επόμενη μεγάλη πώληση είναι πιθανό να πραγματοποιηθεί στα τέλη Ιουλίου, όταν ο οίκος Sotheby’s πρόκειται να δημοπρατήσει ένα άλλο σχεδόν πλήρη σκελετό, να και δεν υπάρχουν περισσότερες λεπτομέρειες.

Για κάποιους επιστήμονες όλα αυτά είναι μια παρωδία. Οι ιδιότητες που καθιστούν τα απολιθώματα ελκυστικά για τους συλλέκτες—σπανιότητα, μοναδικότητα και πληρότητα—είναι επίσης αυτές που τα καθιστούν επιστημονικά πολύτιμα. Αυτό έχει οδηγήσει σε αναταραχές στο πεδίο, με ορισμένους να ανησυχούν ότι η εισροή ιδιωτών αγοραστών είναι κακό για την επιστήμη.

Ο φόβος είναι ότι μουσεία και άλλοι δημόσιοι οργανισμοί με περιορισμένο προϋπολογισμό θα αποκλειστούν από την πρόσβαση σε πολύτιμα δείγματα. Σε μια ανοιχτή επιστολή προς τον Christie’s το 2020, ο αμερικανικός επιστημονικός οργανισμός Εταιρεία Παλαιοντολογίας Σπονδυλωτών (SVP προειδοποίησε ότι «τα απολιθωμένα δείγματα που πωλούνται σε ιδιώτες χάνονται δυνητικά για την επιστήμη».

Απωλιθώματα στο σφυρί

Αυτή ήταν σίγουρα η μοίρα ορισμένων απολιθωμάτων. Ο δεινόσαυρος που δημοπρατήθηκε από την Aguttes το 2018, ο οποίος μπορεί να ήταν νέο είδος, πουλήθηκε σε έναν ανώνυμο Γάλλο συλλέκτη έργων τέχνης και έκτοτε εξαφανίστηκε. Για αυτόν τον λόγο, πολλά επιστημονικά περιοδικά —συμπεριλαμβανομένων των Palaeontology και Journal of Vertebrate Paleontology— αρνούνται να δημοσιεύσουν μελέτες για ιδιωτικά απολιθώματα. Η SVP θα ήθελε τα περιοδικά να προχωρήσουν περισσότερο και να αποκλείσουν ιδιωτικά δείγματα που έχουν δοθεί σε μουσεία με μακροπρόθεσμο δανεισμό.

Δεν συμφωνούν όλοι οι παλαιοντολόγοι. Οι διαφωνούντες επισημαίνουν ότι τα στοιχεία ότι οι ιδιώτες συλλέκτες πραγματικά υπερθεματίζουν τα μουσεία είναι μικτά. Ο μυστικοπαθής αγοραστής που αγόρασε το “Stan” στον οίκο Christie’s το 2020 -εν μέσω πολλών κακουχιών- αποκαλύφθηκε το 2022 ότι ήταν το Τμήμα Πολιτισμού και Τουρισμού του Άμπου Ντάμπι. Που το αγόρασε ως κεντρικό στοιχείο για το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Εμιράτου. Ομοίως, οι “μονομαχούντες” θα γίνουν, μέχρι το τέλος του έτους, το κύριο αξιοθέατο στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών της Βόρειας Καρολίνας . Και τα δύο δείγματα θα είναι διαθέσιμα για μελέτη των επιστημόνων καθώς και για θαυμασμό του κοινού.

Ακόμη και όταν τα δείγματα καταλήγουν στα χέρια ιδιωτών συλλεκτών, οι ιδιοκτήτες τους είναι συχνά πρόθυμοι να υποστηρίξουν τους επιστήμονες. Ο Niels Nielsen, πρώην Δανός επενδυτικός τραπεζίτης, αγόρασε τον ολόμαυρο Τυραννόσαυρο “Tristan” το 2014 και στη συνέχεια τον πρόσφερε στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Βερολίνο με μακροπρόθεσμο δανεισμό, δωρεάν. Το «Tristan» εναλλάσσεται μεταξύ των Μουσείων Φυσικής Ιστορίας του Βερολίνου και της Κοπεγχάγης από τότε.

Μια παρόμοια διάταξη έχει ανακοινωθεί για το “Big John” – το μεγαλύτερο δείγμα Triceratops horridus που έχει βρεθεί ποτέ. Το 2021, το “Big John” πουλήθηκε για 7,7 εκατομμύρια δολάρια σε έναν αγοραστή που αργότερα αποκαλύφθηκε ότι ήταν ο Αμερικανός επιχειρηματίας Σιντάρτα Παγκιντιπάτι ο οποίος πρόκειται να το δανείσει μακροπρόθεσμα στο Παιδικό Μουσείο Glazer στην Τάμπα.

Δεν συμφωνούν όλοι με τις απαγορεύσεις έρευνας στα περιοδικά. Σχεδόν 50 μελετητές υπέγραψαν επιστολή που δημοσιεύτηκε στην Paläontologische Zeitschrift το 2020, στην οποία επικρίνουν τις προτάσεις του SVP. Η εξαίρεση απολιθωμάτων από την επιστημονική βιβλιογραφία απλώς και μόνο επειδή είναι ιδιωτικής ιδιοκτησίας φαίνεται αυθαίρετη για κάποιους μελετητές.

Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι επιστήμονες στον τομέα, παρά τα ευγενή τους κίνητρα, θα μπορούσαν να τύχουν κάποιας βοήθειας. Τον Δεκέμβριο του 2022 ο Sotheby’s πούλησε το “Maximus” – ένα εντυπωσιακά άθικτο κρανίο Τυραννόσαυρου – για 6,1 εκατομμύρια δολάρια. Το υπόλοιπο δείγμα, εκτός από μια πολύ διαβρωμένη κλείδα, είχε καταρρεύσει από την έκθεση στον πάγο, τον άνεμο και τη βροχή. Αν είχε βρεθεί νωρίτερα, λέει η κ. Χάτον, θα μπορούσε να είχε ανακτηθεί περισσότερος από τον σκελετό.

Μαύρη αγορά

Τα περισσότερα δημόσια ιδρύματα μόλις και μετά βίας έχουν το απαραίτητο προσωπικό και κεφάλαια για να διασφαλίσουν τις βασικές λειτουργίες τους και άρα οι ιδιώτες συλλέκτες μπορούν να παρέχουν χρήσιμη υποστήριξη στους δημόσιους οργανισμούς.

Σχεδόν όλα τα απολιθώματα που αγοράστηκαν σε δημοπρασίες τα τελευταία χρόνια ελήφθησαν από τον σχηματισμό Hell Creek, ένα γεωλογικό κοίτασμα που εκτείνεται σε μεγάλο μέρος της Μοντάνα, του Ουαϊόμινγκ και των δύο Ντακότα. Υπάρχει ένας καλός λόγος για αυτό: στην Αμερική, υπάρχει σαφές νομικό προηγούμενο που εγγυάται ότι τα απολιθώματα που ανακαλύφθηκαν σε ιδιωτική γη ανήκουν στον γαιοκτήμονα και μπορούν να διακινηθούν νόμιμα.

Αυτό είναι ασυνήθιστο. Εκτός από το Hell Creek, τα πιο σημαντικά απολιθώματα στον κόσμο βρίσκονται στο Qinjiang στην Κίνα, στην έρημο Gobi στη Μογγολία, στην Campanha στη Βραζιλία και στην Παταγονία της Αργεντινής. Και στις τέσσερις χώρες, τα απολιθώματα δεινοσαύρων θεωρούνται ιδιοκτησία του κράτους.

Αυτό δεν σταματά το εμπόριο, απλά το σπρώχνει στη μαύρη αγορά, όπου διακινείται από το οργανωμένο έγκλημα, οπότε τέτοια απολιθώματα είναι απίθανο να καταλήξουν ποτέ στα χέρια ενός επιστήμονα.

Οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές του ιδιωτικοποιημένου κυνηγιού απολιθωμάτων υποστηρίζουν ότι η αυξανόμενη νόμιμη αγορά θα μπορούσε να βοηθήσει να περιοριστεί η δυσάρεστη αγορά. Οι μεγάλοι οίκοι δημοπρασιών της Δύσης, που στηλιτεύονται επειδή επιτρέπουν πωλήσεις σε ανώνυμους δισεκατομμυριούχους, απαιτούν τις ίδιες διαβεβαιώσεις προέλευσης όπως κάνουν για καλλιτεχνήματα και αρχαιότητες. Η ελπίδα είναι ότι θα καταστήσει πιο δύσκολο για τους αδίστακτους αντιπροσώπους να περνούν τα παράνομα δείγματα ως νόμιμα. «Μπορεί να μην φαίνεται πάντα έτσι», υποστηρίζει η κα Χάτον, «αλλά είμαστε όλοι στην ίδια πλευρά».