Εκλογές 2023: λαός και λαϊκισμός

Ο λαός μίλησε με την ψήφο του και είπε στην κεντροαριστερά να «μαζέψει τα χάλια» της. Δεν ψήφισαν ξαφνικά όλοι Νέα Δημοκρατία. Το ποσοστό του 2023 είναι στο 40,8% (με άλλο εκλογικό σύστημα) και εκείνο του 2019 ήταν 39,8%.  ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ έχουν το 2023 συνολικά 138 έδρες και το ποσοστό των κομμάτων εκτός βουλής έφτασε στο υψηλό 16%.

Δεν θέλει καμία ιδιαίτερη ανάλυση για να φανεί το αυτονόητο ότι ένα σημαντικό ποσοστό των ψηφοφόρων νιώθει ορφανό. Νιώθει μόνος του ο κεντρώος, ο Αριστερός, ο σοσιαλδημοκράτης και γενικώς δεν μπορεί κανείς να μιλήσει για μία ωραία ατμόσφαιρα.

Από την άλλη, οι αναλύσεις που μιλούν για τερματισμό του λαϊκισμού, ενδεχομένως, να ακούγονται στα αυτιά αρκετών Ελλήνων ως «σαχλαμάρες». Ο λεγόμενος λαϊκισμός για να ηττηθεί – όπως και όλοι οι «εχθροί» στη ζωή- θα πρέπει πρωτίστως να αναγνωριστούν.

Τι είναι λοιπόν λαϊκισμός στην Ελλάδα; Ποιος είναι ο «λαϊκιστής»; Στην Ελλάδα αυτή η λέξη ταυτίστηκε με το προεκλογικό «ΘΑ» και την μετέπειτα ματαίωση. Καθώς δεν γινόταν πράξη η υπόσχεση που έδωσε η κάθε κυβέρνηση στον λαό.

Είναι λάθος να χρησιμοποιείται αρνητικά αυτός ο όρος, εκπροσωπώντας μόνον έναν συγκεκριμένο πολιτικό χώρο. Ο λαϊκισμός έχει να κάνει με τα πρόσωπα. Η λέξη λαϊκιστής μπορεί να προέρχεται από τη λέξη λαός, όμως, ο όρος χρησιμοποιείται συχνά υποτιμητικά για να επικρίνει έναν πολιτικό που εκμεταλλεύεται το φόβο και τον ενθουσιασμό ενός λαού.

Στις διεθνείς βιβλιογραφίες αναφέρεται ότι ανάλογα με την άποψη του καθενός για τον λαϊκισμό, ένα λαϊκιστικό οικονομικό πρόγραμμα μπορεί να σημαίνει: είτε μια πλατφόρμα που προωθεί τα συμφέροντα των απλών πολιτών και της χώρας στο σύνολό της, είτε μια πλατφόρμα που επιδιώκει την αναδιανομή του πλούτου για να κερδίσει δημοτικότητα, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις συνέπειες για τη χώρα, όπως ο πληθωρισμός ή το χρέος.

Μπορεί η Ελλάδα να έχει ξεπεράσει τις γκρίζες σελίδες των ευρω-διλημμάτων. Όπως επίσης ο μέσος ψηφοφόρος να έχει ξεφύγει από τις εποχές που επικρατούσε το «κομματικό κοπάδι», όμως, είναι έντονο το υπαρξιακό  ζήτημα. Τι είναι κέντρο; Ποια είναι Αριστερά; Τι είναι λαϊκισμός; Τι είναι υπόσχεση, τι είναι όραμα και ούτω κάθε εξής.

Τα λαϊκά αιτήματα, έχουν μετατραπεί σε  «λαϊκά» τραύματα

Τα βιώματα μάς- δηλαδή το σοκ του ΔΝΤ, τα Μνημόνια και το ενδεχόμενο από το 2009 να επιστρέψουμε στη δραχμή- έχουν μετατρέψει μάλλον τα λαϊκά αιτήματα, σε «λαϊκά» τραύματα. Και οι ψηφοφόροι μπορεί να ξέρουμε τι θέλουμε, αλλά δεν είναι πάντα καθαρό ποιος θα το προσφέρει.

Υπερισχύει ο φόβος για το «τάμα», ελλείψει οράματος. Και το όραμα και ο ρεαλισμός στην Ελλάδα δεν είναι θέσφατο ότι προέρχεται από μόνον έναν και μοναδικό χώρο. Και ο λαϊκισμός δεν είναι ταυτόσημος με έναν χώρο.

Μήπως είναι λαϊκισμός να βλέπεις τους πολιτικούς αρχηγούς -από τη δεξιά έως την αριστερά- να τσακώνονται για το ποιος έκοψε, για παράδειγμα, λιγότερο τις συντάξεις επί των κυβερνήσεων τους; ή να υπόσχεσαι ότι οι δικοί μου πλειστηριασμοί σπιτιών είναι «καλύτεροι»;

Ο όρος populism

Απλώς, ο λαϊκισμός έχει γίνει συνώνυμο του ψέματος. Και δεν είναι καινούργιο ότι στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα έχουν εκφραστεί απόψεις ως προς αυτό. Διότι είναι σαν χαρακτηρίζεις αρνητικό ένα λαϊκό αίτημα και να ακυρώνεται αυτό, όταν το αίτημα δεν είναι στη σφαίρα του εφικτού. Και τελικά ο ρόλος της πολιτικής δεν είναι να υπηρετεί ένα όραμα που εκείνη τη δεδομένη στιγμή φαίνεται ως ανέφικτο; Η διαφορά είναι ότι το όραμα θα πρέπει να είναι προς όφελος των πολιτών.

Και επειδή, αυτό το κείμενο πλησιάζει να χαρακτηριστεί ως λαϊκίστικο, παραθέτω τον όρο που δίνει η Βritannica στο populism. Λαϊκισμός: πολιτικό πρόγραμμα ή κίνημα που υπερασπίζεται, ή ισχυρίζεται ότι υπερασπίζεται, τον απλό άνθρωπο, συνήθως σε αντίθεση με μια πραγματική ή θεωρούμενη ελίτ ή ένα κατεστημένο. Ο λαϊκισμός συνήθως συνδυάζει στοιχεία της αριστεράς και της δεξιάς, αντιτιθέμενος στις μεγάλες επιχειρήσεις και τα οικονομικά συμφέροντα. Ή είναι επίσης εχθρικός προς τα καθιερωμένα σοσιαλιστικά και εργατικά κόμματα.

Ο όρος λαϊκισμός μπορεί να χαρακτηρίζει είτε δημοκρατικά είτε αυταρχικά κινήματα. Ο λαϊκισμός ασκεί συνήθως κριτική στην πολιτική εκπροσώπηση και σε οτιδήποτε μεσολαβεί στη σχέση μεταξύ του λαού και του ηγέτη ή της κυβέρνησής του. Στην πιο δημοκρατική του μορφή, ο λαϊκισμός επιδιώκει να υπερασπιστεί τα συμφέροντα και να μεγιστοποιήσει τη δύναμη των απλών πολιτών, μέσω μεταρρυθμίσεων και όχι επαναστάσεων.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο όρος εφαρμόστηκε στο πρόγραμμα του Λαϊκιστικού Κινήματος, το οποίο οδήγησε στο Λαϊκιστικό ή Λαϊκό Κόμμα το 1892. Πολλά από τα αιτήματα του κόμματος υιοθετήθηκαν αργότερα ως νόμοι ή συνταγματικές τροποποιήσεις (π.χ. προοδευτικό φορολογικό σύστημα). Το αίτημα για άμεση δημοκρατία μέσω λαϊκών πρωτοβουλιών και δημοψηφισμάτων έγινε επίσης πραγματικότητα σε αρκετές πολιτείες των ΗΠΑ.

Στη σύγχρονη αντίληψη, ωστόσο, ο λαϊκισμός συνδέεται συχνότερα με μια αυταρχική μορφή πολιτικής. Οι λαϊκιστικές πολιτικές, σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, περιστρέφονται γύρω από χαρισματικούς ηγέτες που απευθύνονται και ισχυρίζονται ότι ενσαρκώνουν τη θέληση του λαού προκειμένου να εδραιώσουν τη δική τους εξουσία.

Σε αυτή την εξατομικευμένη μορφή πολιτικής, τα πολιτικά κόμματα χάνουν τη σημασία τους και οι εκλογές χρησιμεύουν για την επιβεβαίωση της εξουσίας του ηγέτη αντί να αντανακλούν τις διαφορετικές υποταγές του λαού. Ορισμένες μορφές αυταρχικού λαϊκισμού έχουν χαρακτηριστεί από ακραίο εθνικισμό, ρατσισμό, συνωμοσιολογία και αποδιοπομπαίο τράγο περιθωριοποιημένων ομάδων. Καθεμία από τις οποίες χρησίμευε για την εδραίωση της εξουσίας του ηγέτη, για την απόσπαση της προσοχής του κοινού από τις αποτυχίες του ηγέτη ή για την απόκρυψη από τον λαό της φύσης της διακυβέρνησης του ηγέτη ή των πραγματικών αιτιών των οικονομικών ή κοινωνικών προβλημάτων.