Τουρκία: Η επομένη των εκλογών και η βραδυφλεγής βόμβα της οικονομίας

Την ώρα που ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν πανηγύριζει την επικράτησή του στο β’ γύρο των εκλογών στην Τουρκία οι αγορές συναλλάγματος έστειλαν τη δική τους αρνητική ψήφο. Η τουρκική  λίρα υποχώρησε προς ένα νέο χαμηλό ρεκόρ έναντι του δολαρίου. Το νόμισμα άνοιξε στα 20,05 ανά δολάριο καθώς ξεκίνησε η νέα εβδομάδα συναλλαγών, όχι πολύ μακριά από το χαμηλό ρεκόρ των 20,06 που σημειώθηκε την Παρασκευή.

Και πλέον με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται το άνοιγμα της αγοράς στην Τουρκία.

Γιατί μπορεί το αφήγημα της Μεγάλης Τουρκίας, η εθνικιστική και η μουσουλμανική ρητορική να έδωσαν τελικά το προβάδισμα στον «σουλτάνο» για μία ακόμα 5ετή θητεία ωστόσο, οι προκλήσεις της επόμενης ημέρας είναι πολλές και η απειλή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου κρέμεται και πάλι πάνω από τη χώρα.

Ο κλοιός γύρω από την οικονομία της Τουρκίας σφίγγει: η προεκλογική εκστρατεία και οι κυβερνητικές παροχές που τη συνόδευσαν προκάλεσαν ισχυρές πιέσεις από τις διεθνείς αγορές.

Η λίρα υποχώρησε κοντά σε ιστορικά χαμηλά έναντι του δολαρίου, οι τιμές των κρατικών ομολόγων σε δολάρια μειώνονται, ενώ το κόστος ασφάλισης του χρέους της χώρας αυξάνεται ξανά.

Εκλογές – Τουρκία: Ο πληθωρισμός, τα επιτόκια και το ενδεχόμενο αλλαγής πολιτικής από τον Ερντογάν

Διαβεβαιώσεις

Ο ίδιος έσπευσε να διασκεδάσει τις ανησυχίες΅χαρακτήρισε στην επινίκια ομιλία του τον πληθωρισμό το πιο επείγον ζήτημα για τη χώρα και υποσχέθηκε πως θα μειωθεί, όπως μειώθηκαν τα επιτόκια – τα οποία, κατόπιν δικής του απαίτησης, υποχώρησαν στο 8,5% από το 19% όπου βρίσκονταν πριν δύο χρόνια.

Ομάδα «διεθνούς φήμης»

«Σχεδιάζουμε μια οικονομία επικεντρωμένη στις επενδύσεις και στην απασχόληση, με μια ομάδα διαχείρισης διεθνούς φήμης», διαβεβαίωσε ο κ. Ερντογάν, απευθυνόμενος στους οπαδούς του στην Αγκυρα μετά την επικράτησή του στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών που διεξήχθη χθες Κυριακή στην Τουρκία.

Capital controls

Οι κάτοικοι της Τουρκίας στρέφονται παραδοσιακά σε αγορές χρυσού για να προστατέψουν τις αποταμιεύσεις τους από τον πληθωρισμό που καλπάζει, ενώ η Άγκυρα προσπαθεί να περιορίσει τις κινήσεις αυτές με πολλούς να φοβούνται ακόμη και την επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων (“capital controls”).

Ήδη στην πρώτη της απόφαση μετά τον πρώτο γύρο των εκλογών η κεντρική τράπεζα της χώρας προσπάθησε να περιορίσει τις αγορές χρυσού από πολίτες αλλά και το δανεισμό με αναλήψεις από πιστωτικές κάρτες που είναι φθηνότερος από τα κανονικά δάνεια.

Και αρκετοί πλέον φοβούνται επανάληψη αυτού του σεναρίου

Δεν είναι τυχαίο, ότι αναλυτές που μίλησαν στο Reuters χαρακτηρίζουν ολόκληρο το 2023 ως χαμένη χρονιά για την οικονομία της Τουρκίας ανεξάρτητα από το νικητή. Το κόμμα του Ερντογάν έχει υποσχεθεί ότι θα συνεχίσει την πολιτική χαμηλών επιτοκίων και υψηλής ανάπτυξης παρά το ράλι του πληθωρισμού που τρέχει με 44% σε ετήσια βάση, αλλά και τα χαμηλά συναλλαγματικά αποθέματα μετά από χρόνια παρεμβάσεων για τη στήριξη του εθνικού νομίσματος.

Τα νέα προβλήματα

Η οικονομία της Τουρκίας έχει αρχίσει να επιβραδύνει ήδη από το δεύτερο εξάμηνο του 2022 λόγω της μεγάλης μείωσης στη ζήτηση από το εσωτερικό και το εξωτερικό της χώρας, εν μέρει λόγω των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι εμπορικοί εταίροι της χώρας από τον πόλεμο στην Ουκρανία, κάτι που βλάπτει καίρια τις εξαγωγές. Υπάρχουν όμως και σημαντικά εσωτερικά προβλήματα, με κύριο τον πολύ υψηλό πληθωρισμό και τη σημαντική υποχώρηση της λίρας η οποία χάνει 5% από τις αρχές του έτους και 60% τα τελευταία δύο χρόνια έναντι του δολαρίου. Το ένα αμερικανικό δολάριο αγοράζει πάνω από 19,5 λίρες Τουρκίας.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα η Τουρκία είναι η 19η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο.  Η τουρκική οικονομική κρίση της τελευταίας πενταετίας συνοδεύτηκε από προσπάθειες στήριξης της οικονομικής ανάπτυξης «με πιστωτική έκρηξη και τόνωση της ζήτησης». Οικονομολόγοι από το Bloomberg εκτιμούν ότι η τουρκική κεντρική τράπεζα έχει ξοδέψει περισσότερα από 177 δισ. δολάρια για τη στήριξη της λίρας από τον Δεκέμβριο του 2021.

Μεταφέροντας τα προβλήματα

Ο αμερικανικός οίκος αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας Fitch Ratings επεσήμανε τη συρρίκνωση των συναλλαγματικών αποθεμάτων της Τουρκίας που προκαλείται από τις προσπάθειες σταθεροποίησης της λίρας, προβλέποντας δυσκολίες για την επόμενη κυβέρνηση.

«Η επόμενη κυβέρνηση θα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει ένα προκλητικό οικονομικό σκηνικό που θα χαρακτηρίζεται από κλειστή ζήτηση συναλλάγματος και πίεση στη λίρα, μεγάλο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, μείωση των διεθνών αποθεμάτων και υψηλό πληθωρισμό», ανέφερε.

Η μεγάλη φυγή

Ξεκινώντας το 2013, οι ξένοι επενδυτές άρχισαν να εγκαταλείπουν τα τουρκικά περιουσιακά στοιχεία, αφήνοντας τελικά τις αγορές συναλλάγματος, πιστώσεων και χρέους υπό βαριά κρατική διαχείριση στην αναδυόμενη οικονομία της αγοράς που κάποτε ήταν πρωταγωνιστής μεταξύ των δυτικών διαχειριστών κεφαλαίων.

Η κυβέρνηση λέει ότι οι μειώσεις των επιτοκίων της ενίσχυσαν τις εξαγωγές και τις επενδύσεις ως μέρος ενός προγράμματος που ενθάρρυνε τις συμμετοχές σε λίρες. Διπλασίασε τον κατώτατο μισθό τους τελευταίους 18 μήνες και ξόδεψε επίπεδα ρεκόρ σε κοινωνική βοήθεια, συμβάλλοντας στη διατήρηση ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης πάνω από το 5% πέρυσι.

Το κίνητρο αυτό βοήθησε την ανεργία να πέσει στο 10% από σχεδόν 14% τα τελευταία δύο χρόνια.
Αλλά μειώνοντας το επιτόκιο πολιτικής στο 8,5% από 19% από το 2021, οι αρχές εκτόξευσαν τον πληθωρισμό στο υψηλότερο επίπεδο υπό την επιτήρηση του Ερντογάν σε πάνω από 85% πέρυσι.

Η τελευταία φορά που ο ετήσιος πληθωρισμός άγγιξε τον επίσημο στόχο του 5% ήταν το 2011.

Η δεξαμενή σκέψης Legantum Institute που εδρεύει στο Ηνωμένο Βασίλειο κατατάσσει την Τουρκία στην 95η θέση παγκοσμίως στον δείκτη ευημερίας της, σημειώνοντας πτώση 23 θέσεων από το 2011 λόγω της μείωσης της διακυβέρνησης και της προσωπικής ελευθερίας.

Διαφωνίες στην κυβέρνηση

Το βέβαιο είναι ότι το προσεχές διάστημα αναμένεται να με ιδιαίτερο ενδιαφέρον: ήδη από την περασμένη εβδομάδα άρχισαν να διαφαίνονται κάποιες ρωγμές στο περιβάλλον Ερντογάν και διαφωνίες αναφορικά με το οικονομικό πρόγραμμα, το οποίο αρκετοί χαρακτηρίζουν ως μη βιώσιμο.

Σύμφωνα με πηγές που επικαλείται το Reuters, μια άτυπη ομάδα μελών του κυβερνώντος κόμματος συγκεντρώθηκε τις τελευταίες εβδομάδες για να συζητήσει πώς θα μπορούσε να υιοθετήσει μια νέα πολιτική σταδιακής αύξησης των επιτοκίων και ενός προγράμματος στοχευμένου δανεισμού.

Ο Ερντογάν δεν εμπλέκεται άμεσα στις συνομιλίες, στις οποίες περιλαμβάνονται ορισμένα μέλη του ΑΚ Κόμματος που είναι εκτός της κυβέρνηση αλλά κατείχαν ανώτερες θέσεις στο παρελθόν.

Από την άλλη πλευρά είναι αξιωματούχοι και μέλη του υπουργικού συμβουλίου που δηλώνουν δημόσια ότι θέλουν να παραμείνουν στο τρέχον πρόγραμμα ενίσχυσης των εξαγωγών και της οικονομικής ανάπτυξης μέσω περικοπών επιτοκίων και βαρέως διαχειριζόμενων αγορών συναλλάγματος, πιστώσεων και χρέους.

Με τα συναλλαγματικά αποθέματα να πέφτουν, ορισμένοι αναλυτές λένε ότι η Τουρκία θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ένα νέο οικονομικό, που θα εκτοξεύσει ξανά τον πληθωρισμό στα ύψη και θα επιβαρύνει το ισοζύγιο πληρωμών της – εκτός εάν η κυβέρνηση αλλάξει πορεία.

«Μελετούν ένα νέο οικονομικό μοντέλο… αφού το υπάρχον μοντέλο δεν μπορεί να διατηρηθεί», δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος, και πρόσθεσε: «Βασικά, θα αυξήσει σταδιακά το επιτόκιο και θα τερματίσει τη δομή της χρήσης πολλαπλών επιτοκίων».

Τι θα κάνει με τα επιτόκια

Ο Ερντογάν δεσμεύτηκε στην προεκλογική του εκστρατεία ότι τα επιτόκια θα συνεχίσουν να μειώνονται όσο είναι στην εξουσία και ο πληθωρισμός θα τεθεί υπό έλεγχο.

Οι πληροφορίες ωστόσο λένε, ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι ο Ερντογάν έχει πάρει μια απόφαση .

Επιθετική σύσφιγξη

Η άτυπη ομάδα που εργάζεται σε ένα νέο σχέδιο δεν εξετάζει το ενδεχόμενο επιθετικής νομισματικής σύσφιξης, αλλά μάλλον μια πιο σταδιακή πορεία που δίνει και πάλι έμφαση στο επιτόκιο πολιτικής στις αγορές δανεισμού, ανέφεραν τέσσερις από τις πηγές. Μια άλλη επιλογή είναι η χρήση δημόσιου ιδρύματος και κρατικών επιδοτήσεων για την παροχή επιλεκτικής πίστωσης, πρόσθεσαν.

Τα «ισχυρά χαρτιά» της τουρκικής οικονομίας

Σε κάθε περίπτωση, παρά την καταβαράθρωση του επιπέδου ζωής των οικονομικά ευάλωτων Τούρκων, η τουρκική έχει αποδεχτεί, όπως υπογραμμίζουν οι FT, «μια αρκετά ισχυρή εμπορική οικονομία για να αντέξει την ζημιά».

Με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ να έχει αυξηθεί περίπου στο διπλάσιο από αυτό της Βραζιλίας, η γειτονική χώρα «διαθέτει έναν ιδιαίτερα αποτελεσματικό μεταποιητικό τομέα, ο οποίος ενισχύεται από τις ισχυρές εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων. Οι εταιρείες της πωλούν στις πλούσιες καταναλωτικές αγορές της ΕΕ, με την οποία συνδέεται με τελωνειακή ένωση για βιομηχανικά προϊόντα.»

Έτσι – όπως σημειώνει το βρετανικό έντυπο – παρά την εκκεντρική νομισματική πολιτική, η τουρκική οικονομία έχει επιτύχει καλή ανάπτυξη, με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της να αυξάνεται από κάτω από το 40% του μέσου όρου του ΟΟΣΑ στα μέσα της δεκαετίας του 2000 σε πάνω από 60%.

Η Τουρκία είναι τυχερή ως προς τη γεωγραφική της θέση αφού βρίσκεται δίπλα στην ΕΕ, η οποία, μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο, απορροφά περίπου το ήμισυ των εξαγωγών της. Βρίσκεται όμως κοντά και στις χώρες του Κόλπου, οι κυβερνήσεις των οποίων βοήθησαν στην ενίσχυση των συναλλαγματικών αποθεμάτων της.

Τα πλεονεκτήματα όμως δεν αρκούν για να αντισταθμίσουν τα «πειράματα» της διακυβέρνησης Ερντογάν: Σύμφωνα με τους FT, ο ασταθής πληθωρισμός και συναλλαγματικές ισοτιμίες, και οι ρυθμιστικές παρεμβάσεις αποθαρρύνουν τις εγχώριες και διεθνείς εταιρείες. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις έχουν υποχωρήσει τα τελευταία χρόνια και η σύγκλιση της οικονομίας με άλλες χώρες του ΟΟΣΑ έχει σταματήσει από το 2015 περίπου.

Αναλυτές σημειώνουν ότι η υποκείμενη ισχύς της οικονομίας σημαίνει ότι η Τουρκία θα μπορούσε να ξεπεράσει τη χρηματοπιστωτική κρίση και να αρχίσει να αναπτύσσεται σχετικά γρήγορα. Αλλά η επανέναρξη του ταξιδιού της χώρας προς την ευημερία θα σημαίνει ότι ο Ερντογάν «θα υποχωρήσει από τις οικονομικές και νομισματικές ατασθαλίες του. Αυτό απέχει πολύ από το να είναι ένα ασφαλές στοίχημα.»