Φυσικό αέριο: Παρελθόν το ενεργειακό όπλο του Πούτιν – Βαρύ το τίμημα για την Ευρώπη

Με ανάμνηση από το παρελθόν μοιάζει να αποτελεί για την Ευρώπη το άλλοτε «υπερόπλο» του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, η εργαλειοποίηση δηλαδή των ενεργειακών ροών προς τη γηραιά ήπειρο.

Δεκαπέντε και πλέον μήνες μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και έναν χρόνο από όταν ξεκινούσε η αλματώδης πορεία του φυσικού αερίου που κορυφώθηκε στα τέλη Αυγούστου, όταν ξεπέρασε τα 300 ευρώ ανά μεγαβατώρα, η Μόσχα φαίνεται πως δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει πλέον το όπλο του ενεργειακού στραγγαλισμού έναντι της Ευρώπης. Αντιθέτως, αυτή τη φορά είναι το Κρεμλίνο που πιέζεται να εξαγάγει τις παραγόμενες ποσότητες φυσικού αερίου, καθώς ο αναπροσανατολισμός των εξαγωγών από τη Δύση προς την Ανατολή απαιτεί ένα εύλογο χρονικό διάστημα.

BusinessEurope: Μανιφέστο ΣΕΒ και 39 ευρωπαίων βιομηχάνων προς Βρυξέλλες – Έτσι θα μπει φρένο στη φυγή των εργοστασίων

Η Ευρώπη στάθηκε τυχερή: Βασικός της σύμμαχος στην προσπάθεια να ανταπεξέλθει στον πιο δύσκολο, από άποψη ενεργειακής επάρκειας, χειμώνα των τελευταίων δεκαετιών, υπήρξαν οι αφύσικα υψηλές θερμοκρασίες που επικράτησαν στη γηραιά ήπειρο. Έτσι, ένα δυστοπικό κλιπ που είχε διαρρεύσει από τη Μόσχα στις αρχές του χειμώνα, που έδειχνε τις ευρωπαϊκές πόλεις παγωμένες χωρίς το ρωσικό αέριο, δεν επιβεβαιώθηκε.

«Οι αποθήκες μας βρίσκονται σε πολύ υψηλά επίπεδα, η ζήτηση έχει μειωθεί σημαντικά και έχει αναπτυχθεί νέα υποδομή για να υποστηρίξει τις προσπάθειες διαφοροποίησης», δήλωσε στο POLITICO η Ευρωπαίος Επίτροπος Ενέργειας Kadri Simson. «Καταφέραμε να απαλλαγούμε από την εξάρτησή μας από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα κυρίως με τη διαφοροποίηση σε αξιόπιστους εταίρους».

Το 2021, οι προμήθειες από τη Ρωσία αποτελούσαν περίπου το ήμισυ του συνόλου των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ με 150 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως. Μέχρι τον Νοέμβριο του 2022, αντιπροσώπευε λίγο λιγότερο από το 13 τοις εκατό – και αυτός ο αριθμός συνέχισε να μειώνεται.

Οι πλούσιες σε φυσικό αέριο χώρες όπως η Νορβηγία και το Αζερμπαϊτζάν έχουν αυξήσει τις εξαγωγές ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει υπογράψει μνημόνια κατανόησης με την Αίγυπτο και το Ισραήλ για τη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας. Η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η μείωση της ζήτησης και οι αυξημένες εισαγωγές από τις ΗΠΑ έχουν επίσης βοηθήσει. Τίποτα από αυτά δεν ήταν δεδομένο. Από νωρίς, πολλοί φοβόντουσαν ότι οι διαφωνίες μεταξύ των 27 χωρών του μπλοκ – ορισμένες από τις οποίες επιθυμούσαν να συνεχίσουν να εισάγουν ρωσικό φυσικό αέριο – θα μπορούσαν να εκτροχιάσουν τις προσπάθειες των Βρυξελλών. «Εγώ και οι συνάδελφοί μου, κάναμε εκτεταμένη επικοινωνία με τα κράτη μέλη μας και τους εκπροσώπους των ενδιαφερομένων μερών εξηγώντας τι είχαμε σκοπό να κάνουμε», είπε η Σίμσον, περιγράφοντας πώς επιτεύχθηκε συναίνεση.

Βαρύ το τίμημα

Το ότι η Ευρώπη επιβίωσε, όμως δεν σημαίνει ότι δεν πλήρωσε ακριβά το τίμημα: Οι διαδοχικές εβδομάδες κατά τις οποίες η Μόσχα ανοιγόκλεινε τη στρόφιγγα του Nord Stream 1, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2022, άλλοτε επικαλούμενη εργασίες συντήρησης και άλλοτε την έλλειψη ενός αεριοστρόβιλου της Siemens που είχε σταλεί για συντήρηση στον Καναδά, σε συνδυασμό με το κερδοσκοπικό «πάρτι» στο ολανδικό χρηματιστήριο ενέργειας (TTF), οδήγησαν – όπως προαναφέρθηκε – σε εκτόξευση των τιμών του αερίου, που παρέμειναν σε εξωφρενικά υψηλά επίπεδα για πολλές εβδομάδες.

Η υψηλή τιμή του φυσικού αερίου, λόγω του τρόπου τιμολόγησης του ρεύματος (target model) και της επίμονης άρνησης της Κομισιόν να αποσυνδέσει την τιμή της ενέργειας από αυτή του αερίου, εκτόξευσε συνολικά την τιμή του ηλεκτρισμού. Αυτό ανάγκασε τους καταναλωτές να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη, συμπιέζοντας περεταίρω τα εισοδήματα κυρίως των πιο ευάλωτων κοινωνικών στρωμάτων. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να δαπανήσουν πολλά εκατομμύρια για τη στήριξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων, ενώ η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε – με πολλές επιχειρήσεις να «καλοβλέπουν» την μεταφορά της παραγωγής τους στις ΗΠΑ, λόγω και των επιδοτήσεων που προσφέρει η κυβέρνηση Μπάιντεν.

Σύμφωνα με το POLITICO, το ενεργειακό όπλο του Πούτιν χάθηκε οριστικά, με θεαματικό τρόπο, με την ανατίναξη των αγωγών Nord Stream 1 και 2 τον Σεπτέμβριο του 2022. Η απώλεια του βασικού μοχλού άσκησης πίεσης στην Ευρώπη από τη Μόσχα, αποτέλεσε το βασικό επιχείρημα όσων υποστηρίζουν ότι πίσω από το σαμποτάζ (που προκάλεσε και σοβαρή οικολογική καταστροφή) κρύβονται οι ΗΠΑ – κάτι που υποστήριξε και ο Αμερικανός βραβευμένος ερευνητής δημοσιογράφος Σέιμουρ Χερς. Οι ΗΠΑ πάντως απορρίπτουν κατηγορηματικά τις κατηγορίες της Μόσχας.

Στο «γήπεδο» του Πούτιν

Ο ήπιος χειμώνας, η μείωση της κατανάλωσης, η πλήρωση των δεξαμενών αποθήκευσης αερίου λόγω της μαζικής προσέλκυσης φορτίων LNG εξαιτίας των εξαιρετικά υψηλών τιμών και, αργότερα, η επιβολή πλαφόν, οδήγησαν σε αποκλιμάκωση της τιμής του αερίου.

Πλέον, η Ευρώπη μπορεί να ανασάνει καθώς την προηγούμενη εβδομάδα οι τιμές του αερίου έκλεισαν στα 24,84 ευρώ ανά μεγαβατώρα, σε χαμηλό επίπεδο διετίας. Οι κίνδυνοι βεβαίως παραμονεύουν, καθώς ένα ιδιαιτέρως θερμό καλοκαίρι, ένας πολύ ψυχρός χειμώνας ή μια απρόσμενη αύξηση της ζήτησης από τον βιομηχανικό τομέα, θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα οι τιμές να πάρουν ξανά την ανιούσα.  Προς το παρόν, πάντως, η «μπάλα» παραμένει στο «γήπεδο» της Ρωσίας, η οποία εστιάζει σε πρότζεκτ όπως ο αγωγός φυσικού αερίου Power of Siberia, προς την Κίνα.

Το πόσο γρήγορα το Κρεμλίνο θα καταφέρει να αναπροσαρμόσει τις εξαγωγές του, στηρίζοντας τη ρωσική οικονομία – και τον πόλεμο στην Ουκρανία, εξαρτάται κυρίως από την ταχύτητα με την οποίαν θα «τρέξουν» τα απαραίτητα έργα υποδομής.