Επιτραπέζιες ελιές: Με φόρα στις εξαγωγές – Προβλέψεις για τη νέα σεζόν

Με έντονα εξωστρεφές προφίλ, ο κλάδος της επιτραπέζιας ελιάς κερδίζει συνεχώς έδαφος στις παγκόσμιες αγορές, ενώ τα τελευταία 10 χρόνια έχει καταφέρει να υπερδιπλασιάσει την αξία του προϊόντος στις εξαγωγές.

Σύμφωνα με προσωρινά στοιχεία, το 2022 οι εξαγωγές των επιτραπέζιων ελιών ξεπερνούν τους 225.000 χιλιάδες τόνους, με αξία πλέον των 650 εκατ. ευρώ.

Εξαγωγές: Κυριαρχούν οι ελληνικές επιτραπέζιες ελιές στην αγορά των ΗΠΑ

«Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι δεν θα υπήρχε κλάδος, αν δεν υπήρχαν οι εξαγωγές», λέει στον ΟΤ ο πρόεδρος της ΠΕΜΕΤΕ, Κώστας Ζούκας, μεταφέροντάς μας την πορεία της επιτραπέζιας ελιάς στις εξαγωγές, και την δυναμική που έχει αποκτήσει το εθνικό προϊόν.

Όμως, την τρέχουσα ελαιοκομική περίοδος 9/2022-8/2023, «διαπιστώνεται ότι η ζήτηση από τις αγορές τους εξωτερικού είναι μειωμένη, με την τιμή του προϊόντος να δέχεται ισχυρές πιέσεις, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ανάλογες συνθήκες και στον πρωτογενή τομέα. Παρατηρείται υποτονική απορρόφηση της πρωτογενούς παραγωγής από τις μεταποιητικές, τυποποιητικές, εξαγωγικές επιχειρήσεις, αλλά και πίεση σε επίπεδο τιμών από τον ελαιοπαραγωγό. Οι προαναφερόμενες συνθήκες, δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικές και δεν συνάδουν με την μέση τάση των εξαγωγικών επιδόσεων του προϊόντος την τελευταία 20ετία», επισημαίνει στον ΟΤ ο πρόεδρος της ΠΕΜΕΤΕ, Κ. Ζούκας.

Στην 2η θέση της παγκόσμιας παραγωγής

Σύμφωνα με τα στοιχεία, η Ελλάδα κατέχει την 2η θέση στην παγκόσμια κατάταξη παραγωγής επιτραπέζιων ελιών, με εξαγωγές σε περισσότερες από 100 χώρες, παράγοντας το 10% της παγκόσμιας παραγωγής επιτραπέζιων ελιών.

Μάλιστα, οι εξαγωγές του προϊόντος ξεπερνούν το 12% των εξαγωγών ελληνικών αγροτικών προϊόντων.

Παράλληλα, με την καλλιέργεια του προϊόντος απασχολούνται περίπου 50.000 ελαιοπαραγωγοί (πρωτογενής τομέας), ενώ λειτουργούν πλέον των 100 μεταποιητικών, τυποποιητικών, εξαγωγικών μονάδων επιτραπέζιων ελιών με χιλιάδες εργαζόμενους, χωρίς να συνυπολογίζονται οι άλλοι εμπλεκόμενοι κλάδοι (π.χ. μεταφορές).

Από το 1858 οι πρώτες εξαγωγές

Οι πρώτες εξαγωγές ελληνικών επιτραπέζιων ελιών –την ποικιλία Αμφίσσης/Κονσερβολιά- καταγράφονται το 1858 (200 τόνοι) και εμφανίζουν σταθερή αυξητική πορεία από τότε, ξεπερνώντας τους 1.000 τόνους το έτος 1875 και συνεχίζοντας συνεχόμενη αυξητική πορεία, με μηδενικές χρονικές περιόδους αυτές των δύο Παγκοσμίων Πολέμων.

Συγχρόνως, την τελευταία δεκαετία καταγράφεται  εκτόξευση των εξαγωγών με υπερδιπλασιασμό της αξίας τους:

Σήμερα οι εξαγωγές του προϊόντος σύμφωνα με προσωρινά στοιχεία, το 2022 ξεπερνούν τους 225.000 χιλιάδες τόνους, με αξία πλέον των 650 εκατ. ευρώ.

Οι προκλήσεις

Σε εξωγενείς αλλά και ενδογενείς παράγοντες, που έχουν συμβάλει στην σημερινή κατάσταση στον κλάδο, αναφέρεται ο κ. Ζούκας. «Μακριά από κάθε είδους αφορισμό και από κάθε είδους κατευθυνόμενη σε τρίτους εύκολη κριτική, πρέπει να εστιάζουμε πάντα στα πραγματικά αίτια που οδήγησαν την αγορά σε αυτές τις συνθήκες. Από την δυνατότητά μας να εντοπίζουμε με ρεαλισμό τις αιτίες αλλά και τα αντανακλαστικά μας για γρήγορη προσαρμογή στην νέα κατάσταση, θα εξαρτηθεί πόσο πιο εύκολα θα αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις και στο παρόν, αλλά και στο μέλλον».

Σύμφωνα με τον ίδιο,  μετά την μακροχρόνια υγειονομική κρίση, η ενεργειακή κρίση που προέρχεται από τον συνεχιζόμενο πόλεμο Ρωσίας Ουκρανίας, που έχει εκτοξεύσει το κόστος ενέργειας στον πρωτογενή τομέα (λιπάσματα, φυτοφάρμακα, κ.α.) και στον δευτερογενή/τριτογενή τομέα (κόστος ενέργειας, υλικά συσκευασίας, μεταφορικά, κ.α.), που σε συνδυασμό με την αύξηση του πληθωρισμού έχει περιορίσει το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών σε παγκόσμιο επίπεδο. «Ως αποτέλεσμα διαπιστώνουμε μικρότερη αγοραστική δυνατότητα και για τα τρόφιμα, ιδιαίτερα αυτών που δεν είναι πρώτης ανάγκης, όπως είναι οι ελιές. Η σταδιακή διαφαινόμενη αποκλιμάκωση του πληθωρισμού βέβαια, αποτελεί ενθαρρυντικό σημάδι για το μέλλον», επισημαίνει.

Την ίδια στιγμή, όπως μας εξηγεί, η φετινή εσοδεία ήταν μακράν η μεγαλύτερη σε όγκο διαχρονικά. Τόσο στις πράσινες ελιές (ποικιλίες «Χαλκιδική», «Αμφίσσης») που για την επιτραπέζια χρήση κατέληξαν πάνω από 250 χιλιάδες τόνους, με μέση εσοδεία τελευταίας 10ετίας τους 130 χιλιάδων τονων, όσο και για τις ελιές «Καλαμάτα» που για την επιτραπέζια χρήση συλλέχθηκαν πάνω από 150 χιλιάδες τόνοι, με μέση εσοδεία τελευταίας 10ετίας τους 70 χιλιάδες τόνους.

«Καλούμαστε να διαχειριστούμε όλοι μας συνθήκες υπερεσοδείας που έχουν οδηγήσει στην πτώση των τιμών, τόσο στην εξαγωγή, όσο και στον ελαιοπαραγωγό. Η ΠΕΜΕΤΕ έχει ως πρωταρχικό στόχο την στήριξη και προστασία των μελών της, ωστόσο στο πλαίσιο της σωστής αξιοποίησης και προβολής του προϊόντος η φιλοσοφία της δεν είναι μονοδιάστατη, αλλά συλλογική», μας λέει ο κ. Ζούκας.

Μεγάλο εύρος διακύμανσης της τιμής

Το μεγάλο εύρος διακύμανσης της τιμής σε όλες τις επιτραπέζιες ποικιλίες ελιάς, αποτελεί ένα ενδογενές και μακροχρόνιο χαρακτηριστικό του κλάδου, με αρνητική όμως επίπτωση στην διαχείριση του προϊόντος.

«Παρατηρούμε ότι σε περιόδους μεγάλης εσοδείας οι χαμηλές τιμές που διαμορφώνονται στις εξαγωγές και στο πρωτογενές προϊόν περιορίζουν το αγροτικό εισόδημα των ελαιοπαραγωγών, σε αντίθεση με περιόδους μικρής εσοδείας που οι ιδιαίτερα υψηλές τιμές που διαμορφώνονται περιορίζουν την ανταγωνιστικότητα του προϊόντος στην διεθνή αγορά και πλήττουν την χρηματοοικονομική θέση των μεταποιητικών/τυποποιητικών/ εξαγωγικών επιχειρήσεων», εξηγεί ο κ. Ζούκας.

Την τρέχουσα περίοδο (2022/23) οι μεταποιητές κλήθηκαν να  διαχειριστούν μια κατάσταση υπερεσοδείας, με την συνολική παραγωγή να ξεπερνά τους 400.000 τόνους. «Αν αναλογιστούμε ότι η ζήτηση για το προϊόν στην εξαγωγή δεν ξεπερνά τους 250.000 τόνους και στο εσωτερικό να καταναλώνονται 15.000-20.000 τόνοι, αντιλαμβανόμαστε ότι με βάση τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης οι τιμές του προϊόντος δέχονται μεγάλη πίεση τόσο σε επίπεδο ελαιοπαραγωγού, όσο και  σε επίπεδο εξαγωγών. Αν στην εξίσωση προσθέσουμε και το γεγονός ότι λόγω της ενεργειακής κρίσης η ζήτηση για το προϊόν φαίνεται να περιορίζεται, τουλάχιστον για το τρέχον έτος, οι συνθήκες στην διεθνή αγορά γίνονται ακόμη πιο δυσμενείς για την τιμή του προϊόντος. Σαφώς και οι τιμές που έχουν διαμορφωθεί δεν είναι αυτές που ανταποκρίνονται στην πραγματική τιμή του προϊόντος και στις ανάγκες των ελαιοπαραγωγών», τονίζει.

Σύμφωνα με τον ίδιο, μια έξυπνη πολιτική διαχείρισης των αποθεμάτων θα μπορούσε να αποτελέσει τον μόνο τρόπο επέμβασης, μετακυλώντας την πώληση μέρους των ποσοτήτων στο μέλλον ώστε να στηριχθούν οι τιμές τόσο σε επίπεδο μεταποιητικών, τυποποιητικών, εξαγωγικών επιχειρήσεων, αλλά περισσότερο σε επίπεδο ελαιοπαραγωγών. «Με αυτό τον τρόπο θα μειώσουμε το σκέλος της προσφοράς στην εξίσωση της τιμής του προϊόντος, τουλάχιστον στην τρέχουσα περίοδο», επισημαίνει.

Οι προβλέψεις για τη νέα σεζόν 2023/24

Η επόμενη εσοδεία αναμένεται να είναι μειωμένη σε σχέση με την τρέχουσα περίοδο. Ωστόσο το αν θα είναι μειωμένη λιγότερο ή περισσότερο θα εξαρτηθεί από τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν μέχρι τον επόμενο Δεκέμβριο του 2023.

Σύμφωνα με τον κ. Ζούκα, η διαφαινόμενη μικρού όγκου νέα εσοδεία στις πράσινες ελιές αναμένεται να επαναφέρει την ισορροπία στην αγορά των πράσινων ελιών, ωστόσο για τις ελιές Καλαμάτα η έκβαση της νέας εσοδείας δεν είναι ακόμη ξεκάθαρη. «Η διαχείριση της τρέχουσας κατάστασης της αγοράς ειδικά για τις ελιές Καλαμάτα δεν είναι εύκολη. Απαιτείται υπομονή και ορθολογική διαχείριση των αποθεμάτων, με μετακύλιση των πωλήσεων σε μετέπειτα χρόνο ώστε να μην πιέζονται οι τιμές. Η υψηλή τιμή του ελαιόλαδου αναμένεται να παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του κατώτερου επιπέδου τιμής ιδιαίτερα για τις ελιές Καλαμάτα, σε συνδυασμό με την παραγωγή ελαιολάδου που εκτιμάται ότι θα αποτελέσει εναλλακτική διέξοδο αποσυμφόρησης της πρωτογενούς παραγωγής, σε περιπτώσεις υπερεσοδείας», τονίζει.

Έλλειψη εργατικών χεριών

Ένα ακόμα σοβαρό πρόβλημα που απασχολεί τους ελαιοπαραγωγούς, αλλά και γενικότερα τον κλάδο της ελιάς είναι η έλλειψη εργατικού δυναμικού, δηλαδή μετακλητών εργατών γης.

Το πρόβλημα ξεκίνησε το 2020 με την εμφάνιση της πανδημίας Covid-19 και το απρόσμενο κλείσιμο των συνόρων των χωρών ώστε να αντιμετωπισθεί η εξάπλωση της.

Σε συνάντηση του ΔΣ της Εθνικής ΔΟΕΠΕΛ με παράγοντες του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου επισημάνθηκε ότι η ολιγωρία της Διοίκησης οδήγησε την ελαιοκομική περίοδο 2022/23 και μόνο για τις πράσινες ελιές σε απώλεια μεγαλύτερη των 2 εκατ. ευρώ ασφαλιστικών εισφορών από εργόσημα για την χώρα και στη μείωση του αγροτικού εισοδήματος κατά περίπου 27 εκατ. ευρώ επειδή το 30% της ηρτημένης παραγωγής (μόνο) των πράσινων ελιών δεν συγκομίσθηκε

«Μέχρι και σήμερα, η Ελληνική Διοίκηση έχει επιδείξει τα πιο αργά αντανακλαστικά σε σύγκριση με την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της μετάκλησης εργατών γης από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ισπανία και η Γερμανία, που έχουν άρει όλα τα γραφειοκρατικά εμπόδια προσελκύοντας Αλβανούς και Πακιστανούς εργάτες γης που φεύγουν από την χώρα μας, με την Ελλάδα να μην δείχνει την παραμικρή πρόθεση να αντιμετωπίσει την έλλειψη τους που απειλεί να αφήσει στα κτήματα μεγάλο μέρος της συγκομιδής των αγροτικών προϊόντων. Είναι απαραίτητη η απλοποίηση των διαδικασιών της μετάκλησης των εργατών γης, αλλά και ο συνεχής έλεγχος της Διοίκησης για την εφαρμογή της. Οι διαμαρτυρίες από το σύνολο σχεδόν των αγροτικών προϊόντων από όλη τη χώρα, έρχονται αντιμέτωπες με μια δυσκίνητη δημόσια διοίκηση που είναι αδύνατον να αντιληφθεί ότι βάζει σε μεγάλο κίνδυνο το μέλλον του αγροτικού τομέα και των εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων της χώρας», εξηγεί στον ΟΤ ο κ. Ζούκας.

Η πορεία της ποικιλίας Καλαμών

Όπως και το σύνολο των επιτραπέζιων ποικιλιών ελιάς, έτσι και η ποικιλία «Καλαμάτα», έχει έντονο εξαγωγικό προσανατολισμό.

Εξάγεται σε ποσοστό πλέον του 90% της πρωτογενούς παραγωγής, σε περισσότερες από 40 χώρες στο εξωτερικό, επιφέροντας σημαντικά συναλλαγματικά/οικονομικά οφέλη για την εθνική μας οικονομία. Η μέση αξία των εξαγωγών της ανά έτος, ξεπερνά τα 230 εκατ. ευρώ την τελευταία πενταετία.

Η ονομασία της ποικλίας «Kalamata olives», αποτελεί από το 1930, ένα από τα πιο δημοφιλή brand name των εξαγωγικών αγροτικών προϊόντων της χώρας μας. «Με την εξαιρετική ποιότητα του προϊόντος, τα πλούσια οργανοληπτικά του χαρακτηριστικά, σε συνδυασμό με τις στοχευμένες ενέργειες των Ελλήνων εξαγωγέων, κατόρθωσαν να διεισδύσουν σε όλες τις μεγάλες εφοδιαστικές αλυσίδες του εξωτερικού και να διαμορφώσουν τα χαρακτηριστικά ενός απόλυτα επιτυχημένου Ελληνικού αγροτικού προϊόντος, εφάμιλλής αξίας ως προς την προβολή της χώρας μας με αυτή των Ελληνικών νησιών και της Ελληνικής ιστορίας», επισημαίνει στον ΟΤ ο πρόεδρος της ΠΕΜΕΤΕ.

…και η διαμάχη

Τέλος στη διαμάχη που υπάρχει τα τελευταία χρόνια με την υπόθεση της ελιάς Καλαμών, αναμένεται να δώσει η τελική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία θα εκδοθεί τους επόμενους μήνες.

Υπενθυμίζεται ότι, στο ΣτΕ έχει προσφύγει ο ΣΥΜΕΠΟΠ και άλλοι φορείς της Μεσσηνίας, κατά της υφιστάμενης απόφασης, με την οποία η ποικιλία ελιάς Καλαμών θεωρείται συνώνυμη της ΠΟΠ Ελιά Καλαμάτας.

«Είναι πολύ δυσάρεστο να παρακαλουθούμε την εμμονή και τις επανειλλημένες Αιτήσεις Ακύρωσης φορέων της Μεσσηνίας κατά Αποφάσεων Υπουργών δύο κυβερνήσεων που με ευθύνη αντιμετώπισαν το εθνικό θέμα της ονομασίας της ποικιλίας “Kalamata olives”. Σήμερα τα τρία μεγαλύτερα κόμματα του δημοκρατικού τόξου έχουν κοινή θέση για το εθνικό θέμα, θωρακίζοντας το σύνολο της ελληνικής παραγωγής της ποικιλίας, τους ελαιοπαραγωγούς που την καλλιεργούν και τις εξαγωγές του προϊόντος», σχολιάζει ο κ. Ζούκας, εξηγώντας ότι η πρόσφατη απόφαση του ΥπΑΑΤ, ομαλοποίησε και καθησύχασε την εξαγωγική αγορά του προϊόντος της ποικιλίας με την ονομασία «Kalamata olives» (73.000 τον. εξαγωγές «σήμερα» και 100.000+ τον. «αύριο»), εξασφαλίζοντας την απρόσκοπτη απορρόφηση του προϊόντος από τα χέρια των παραγωγών της ποικιλίας.

«Η τελευταία απόφαση δεν εμποδίζει ούτε κατ’ ελάχιστο την εμπορία των 277 τον. (ετήσιος μέσος όρος) του προϊόντος ΠΟΠ και δεν προκαλεί καμία βλάβη τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο φήμης για το προϊόν ΠΟΠ «ελιά Καλαμάτας»/PDO «Elia Kalamatas», σημειώνει.

Θωράκιση έναντι του ανταγωνισμού

Η επιμονή στην παραγωγή ποιοτικού προϊόντος αποτελεί ένα ισχυρό όπλο, προκειμένου η χώρα μας να θωρακιστεί έναντι του ανταγωνισμού. «Με φροντίδα και προσήλωση πρέπει να συνεχίσουμε να βελτιώνουμε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του στον πρωτογενή τομέα», τονίζει ο κ. Ζούκας.

Ααπαραίτητη θεωρείται η μείωση του κόστους παραγωγής και αυτό μπορεί να επιτευχθεί με:

• Ορθολογικοποίηση της καλλιέργειας μέσω της επίτευξης οικονομιών κλίμακας και της εξειδίκευσης,
• Οργάνωση των ελαιοπαραγωγών σε συνεταιριστικά σχήματα (ομάδες παραγωγών, κ.α.),
• Εφαρμογή Συμβολαιακής Γεωργίας. Είναι πλέον εμφανής η ανάγκη εφαρμογής της ανάμεσα στους ελαιοπαραγωγούς και τις μεταποιητικές μονάδες, καθώς και με συνεταιριστικά σχήματα (Συνεταιρισμούς, Ομάδες Παραγωγών, κ.α.) για την ανάδειξη και βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος, τη  μεγίστη εξομάλυνση των τιμών και την αποφυγή́ μεγάλων στρεβλώσεων, ζημιογόνων για ούλα τα εμπλεκόμενα μέρη,
• Μετάβαση στην βιολογική γεωργία και Εφαρμογή Ολοκληρωμένης Διαχείρισης. Η Ε.Ε. σχεδιάζει έως το 2030 μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων έως 50%. Οι υπολειμματικότητες ουσιών αποτελούν «πληγή» για τις εξαγωγές,
• Κυκλική οικονομία. Στόχος είναι η μείωση στο ελάχιστο πάσης φύσεως αποβλήτων που ζημιώνουν το περιβάλλον και προκαλούν την κλιματική αλλαγή.
• Διασύνδεση της γεωργικής έρευνας και της τεχνολογίας με την παραγωγή.

«Ταυτόχρονα σε επίπεδο μεταποίησης οφείλουμε να φροντίσουμε να ανανεώνουμε τις μορφές του τελικού προϊόντος με νέες συνταγές και συσκευασίες, στοχεύοντας σε νέες αγορές και κάνοντας παράλληλα προσπάθεια μέσω νέων επενδύσεων ώστε να μειώσουμε το κόστος», υπογραμμίζει ο πρόεδρος της ΠΕΜΕΤΕ, υπενθυμίζοντας ότι στο πρόσφατο παρελθόν οι ελληνικές επιτραπέζιες ελιές προορίζονταν αποκλειστικά προς τα λεγόμενα ethnic markets στις χώρες του εξωτερικού.

«Ωστόσο, με την διορατικότητά, την τόλμη, τις νέες επενδύσεις, τις σύγχρονες πολιτικές marketing που εφάρμοσαν οι Έλληνες εξαγωγείς και την στοχευμένη αξιοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων που είχαμε στα χέρια μας, όπως τα προγράμματα της ΠΕΜΕΤΕ, κατάφεραν να διεισδύσουν στις σύγχρονες και απαιτητικές αλυσίδες των αναπτυγμένων χωρών και να συμβάλλουν στα μέγιστα στην αύξηση των εξαγωγών. Τέλος θέλω να διαβεβαιώσω εκ μέρους της ΠΕΜΕΤΕ, ότι οι Έλληνες μεταποιητές και εξαγωγείς θα συνεχίσουμε με τον ίδιο δυναμισμό να προωθούμε την ελληνική επιτραπέζια ελιά σε όλες τις αγορές δημιουργώντας πλεονάσματα και οφέλη τα οποία στην βάση της συλλογικότητας θα κατανέμονται σε όλους τους φορείς του κλάδου», κατέληξε ο κ. Ζούκας.