Διατηρούμε τις ελπίδες μας για τερματισμό της πλαστικής ρύπανσης

Η φετινή 5^η Ιουνίου, παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος, ήταν αφιερωμένη στην εξεύρεση λύσεων για την καταπολέμηση της πλαστικής ρύπανσης. Η εκτεταμένη παραγωγή και αλόγιστη χρήση πλαστικών έχουν οδηγήσει σε μια άνευ προηγουμένου «πλαστική κρίση» που προκαλεί πληθώρα επιπτώσεων στο περιβάλλον, την άγρια ζωή, την ανθρώπινη υγεία και την παγκόσμια οικονομία.

Κάθε χρόνο, πάνω από 10 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων καταλήγουν στις θάλασσες του πλανήτη. Πλαστικά και μικροπλαστικά ανιχνεύονται παντού. Στα Ιμαλάια και την Ανταρκτική, στα βάθη των ωκεανών, στον αέρα που αναπνέουμε, στα τρόφιμα που καταναλώνουμε, στο αίμα ανθρώπων και ζώων. Χωρίς την ανάληψη δραστικών μέτρων, η παραγωγή πλαστικών αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2040, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πρόσθετη ρύπανση του πλανήτη.

Η φετινή παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος είχε ως κεντρικό θέμα την πλαστική ρύπανση και για έναν πρόσθετο λόγο. Λίγες μέρες πριν, από τις 29 Μαΐου έως τις 2 Ιουνίου, διεξήχθηκε στο Παρίσι η 2η σύνοδος της επιτροπής διαπραγμάτευσης (INC-2) των Ηνωμένων Εθνών για μια παγκόσμια συμφωνία που θα τερματίσει την πλαστική ρύπανση. Η επιτροπή συστάθηκε έπειτα από μια μνημειώδη απόφαση των κρατών μελών του ΟΗΕ τον Μάρτιο του 2022, όπου δόθηκε το πράσινο φως για να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις που θα οδηγήσουν σε μια παγκόσμια -νομικά δεσμευτική- συμφωνία τερματισμού της πλαστικής ρύπανσης.

Τα αποτελέσματα της Συνόδου

Τα αποτελέσματα της 2^ης συνόδου, που ολοκληρώθηκε πριν από λίγες μέρες, κρίνονται θετικά. Παρά την προσπάθεια ορισμένων χωρών να παγώσουν τις συζητήσεις, πατώντας πάνω σε ατέρμονες διαδικαστικές ενστάσεις, η 2^η σύνοδος δεν οδηγήθηκε σε ναυάγιο χάρη στην επίπονη προσπάθεια που κατέβαλαν το προεδρείο της συνόδου και η μεγάλη πλειονότητα των κρατών που μετείχαν στις συσκέψεις. Υπήρξε σημαντική πρόοδος στον διάλογο για τα περιεχόμενα της παγκόσμιας συμφωνίας και επίσης, το πιο σημαντικό, δόθηκε εντολή στην γραμματεία της επιτροπής διαπραγμάτευσης να ετοιμάσει άμεσα ένα αρχικό προσχέδιο της συμφωνίας προκειμένου να συζητηθεί στην 3^η σύνοδο διαπραγμάτευσης που θα λάβει χώρα στην Κένυα τον προσεχή Νοέμβριο (INC-3).

Τώρα, δεν υπάρχει χώρος για εφησυχασμό. Κάθε μέρα που περνά 30.000 τόνοι πλαστικών καταλήγουν στις θάλασσες ανά τον κόσμο. Οι διαπραγματεύσεις αναμένονται σκληρές και είναι βέβαιο πως κάποιες χώρες θα επιδιώξουν και πάλι να τις τορπιλίσουν. Στο προσεχές διάστημα χρειάζεται να ενταθούν οι τεχνικές συζητήσεις ώστε να φτάσουμε στην INC-3 χωρίς σκιές. Χρειάζεται επίσης ακόμα περισσότερες χώρες να γίνουν μέλη του «Συνασπισμού Υψηλής Φιλοδοξίας για τον Τερματισμό της Πλαστικής Ρύπανσης», έναν συνασπισμό στον οποίο μετέχουν πάνω από 57 χώρες που έχουν παραδώσει ουσιαστικές προτάσεις για μια καλή παγκόσμια συμφωνία.

Το προσχέδιο της συμφωνίας

Το προσχέδιο της συμφωνίας, που όπως αναφέρθηκε πιο πάνω θα πρέπει να ετοιμαστεί μέσα στους επόμενους 5 μήνες, θα πρέπει να αποφύγει μια «bottom-up» προσέγγιση που θα δίνει τη δυνατότητα σε κάθε χώρα μέλος των Ηνωμένων Εθνών να αποφασίσει μόνη της τα μέτρα που θέλει να αναλάβει. Η πλαστική ρύπανση δεν γνωρίζει σύνορα και θα καταπολεμηθεί αποτελεσματικά μόνο αν ισχύσουν οι ίδιοι φιλόδοξοι κανόνες για όλες τις χώρες.

Το προσχέδιο της συμφωνίας θα πρέπει να περιέχει συγκεκριμένες διατάξεις για την απαγόρευση, τη μείωση χρήσης και την ανακυκλωσιμότητα των πλαστικών. Πρέπει επίσης να θέσει το πλαίσιο της διακυβέρνησης και να περιγράψει τα μέτρα που θα διασφαλίσουν την καλή εφαρμογή της συμφωνίας, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους θα μεταφερθούν πόροι και τεχνογνωσία στις φτωχότερες χώρες. Το WWF έχει παραδώσει στα κράτη και την επιστημονική κοινότητα μια αναλυτική τεχνική έκθεση που περιγράφει όλα τα παραπάνω και επιπρόσθετα εντοπίζει τα πλέον προβληματικά πλαστικά μιας χρήσης, όπως για παράδειγμα, τα πλαστικά μαχαιροπήρουνα και ποτήρια, τα πλαστικά ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα μικροπλαστικά σε καλλυντικά, για τα οποία πρέπει να συμφωνηθεί η γρήγορη κατάργησή τους.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP), που δόθηκε στη δημοσιότητα τις μέρες διεξαγωγής της INC-2, η πλαστική ρύπανση μπορεί να μειωθεί κατά 80% έως το 2040 και μαζί να περιοριστεί η παραγωγή πλαστικών κατά 70%, αρκεί να αναληφθούν φιλόδοξα αλλά ρεαλιστικά μέτρα. Το πρώτο βήμα είναι η κατάργηση των αχρείαστων πλαστικών. Το επόμενο βήμα είναι η έμφαση στην επαναχρησιμοποίηση, με νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Σημαντικό ρόλο θα πρέπει να παίξουν επίσης η βελτίωση της ανακυκλωσιμότητας των πλαστικών που σήμερα σε συντριπτικό βαθμό θάβονται ή καίγονται αντί να ανακυκλώνονται, αλλά και η αντικατάσταση των πλαστικών με άλλες ασφαλέστερες και βιώσιμες εναλλακτικές.

Η Ελλάδα ως σήμερα δεν πρωτοστατεί στις συζητήσεις για την πλαστική ρύπανση. Είναι κρίμα, διότι η χώρα μας, που εξαρτάται τόσο πολύ από το πλούσιο φυσικό περιβάλλον και τις θάλασσές της, έχει μόνο να κερδίσει από τον τερματισμό της πλαστικής ρύπανσης. Είναι κρίμα γιατί και στην Ελλάδα η πλαστική ρύπανση είναι ιδιαίτερα έντονη.

Το WWF Ελλάς υλοποιεί το πρόγραμμα «Υιοθέτησε μια παραλία», ένα πρόγραμμα επιστήμης των πολιτών, όπου με τη βοήθεια εκατοντάδων εθελοντών καταγράφονται τα επίπεδα ρύπανσης στις παραλίες της χώρας. Οι μετρήσεις που διεξάγονται τα τελευταία 3 έτη σε πάνω από 120 παραλίες σε όλη την Ελλάδα καταδεικνύουν το πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης, καθώς το 84% των απορριμμάτων που εντοπίζονται είναι πλαστικά. Επιπρόσθετα, o μέσος όρος των απορριμμάτων που εντοπίζονται σε κάθε παραλία είναι περίπου 827 τεμάχια ανά 100 μέτρα ακτογραμμής. Αυτή η ποσότητα είναι 41 φορές μεγαλύτερη από την ανώτερη οριακή τιμή που έχει ορίσει η ΕΕ, βάσει της οποίας τα απορρίμματα δεν πρέπει να είναι περισσότερα από 20 τεμάχια ανά 100 μέτρα παραλίας.

Χρειάζεται λοιπόν να κινηθούμε πολύ πιο έντονα. Όχι μόνο στην επιτροπή διαπραγμάτευσης των Ηνωμένων Εθνών, αλλά και στη λήψη μέτρων στη χώρα μας.

Το 2019 εκδόθηκε η οδηγία (ΕΕ) 2019/904 για τα πλαστικά μιας χρήσης που η Ελλάδα ενσωμάτωσε στο εθνικό δίκαιο το 2020 με το νόμο 4736/2020. Ο νόμος προέβλεπε σειρά μέτρων, όπως η απαγόρευση ορισμένων προβληματικών πλαστικών (καλαμάκια, μαχαιροπήρουνα, πιάτα, δοχεία από φελιζόλ, κοκ), η παροχή κινήτρων για μείωση της κατανάλωσης πλαστικών ποτηριών και φαγητοδοχείων, κλπ. Δυστυχώς, σήμερα η εφαρμογή του νόμου εξελίσσεται το λιγότερο απογοητευτικά, όπως μπορεί να φανεί αναλυτικά σε σχετική αξιολόγηση που πραγματοποίησε το WWF Ελλάς για την αποδοτικότητα εφαρμογής των μέτρων.

Για παράδειγμα, ο νόμος προέβλεπε ότι τα πλαστικά καλαμάκια θα απαγορεύονταν από τον Ιούλιο του 2021 όμως ακόμα και σήμερα τα βλέπουμε παντού. Μάλιστα κάποιες επιχειρήσεις εκμεταλλευόμενες την ανυπαρξία ελέγχου και τα κενά του νόμου έχουν βαφτίσει τα πλαστικά καλαμάκια ως επαναχρησιμοποιήσιμα και εξακολουθούν να τα διαθέτουν στην αγορά. Στο πρόγραμμα «Υιοθέτησε μια παραλία» παρατηρούμε ότι τα καλαμάκια στις παραλίες αυξάνονται αντί να μειώνονται. Κι αυτό είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.

Δυστυχώς λείπει ακόμα στην Ελλάδα η ενδελεχής ενημέρωση των πολιτών ώστε να κατανοήσουν το διακύβευμα της πλαστικής ρύπανσης στην υγεία, την οικονομία, το περιβάλλον.  Λείπει επίσης ο ουσιαστικός έλεγχος εφαρμογής των προνοιών του νόμου για τα πλαστικά. Απουσιάζει ένας ευρύτερος στρατηγικός σχεδιασμός για τη διαχείριση των πλαστικών απορριμμάτων προς όφελος της πρόληψης και της επαναχρησιμοποίησης. Δεν έχουμε χρόνο για χάσιμο.

O Αχιλλέας Πληθάρας είναι υπεύθυνος προγραμμάτων μείωσης αποτυπώματος, WWF Ελλάς