Η κρίσιμη νέα πενταετία Ερντογάν

Οι επαΐοντες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, καλά θα έκαναν να διαβάσουν ή να ξαναδιαβάσουν το βιβλίο του πρώην Τούρκου Πρωθυπουργού και ΥΠΕΞ κ. Αχμέτ Νταβούσογλου «Το στρατηγικό βάθος, η διεθνής θέση της Τουρκίας» (εκδόσεις Ποιότητα).

Παρά τις σημερινές διαφωνίες του με τον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν, ο πρώην πρωθυπουργός του (2012-2014), στο παραπάνω βιβλίο του που εκδόθηκε το 2010, περιγράφει με πολύ ενδιαφέρον τις λεπτομέρειες την εξωτερική πολιτική που ενδεχομένως θα ακολουθήσει το καθεστώς Ερντογάν, για να εξασφαλίσει υστεροφημία ο επικεφαλής του. Και από την άποψη αυτή ας μην μας διαφεύγει ότι δεδηλωμένο όραμα του προέδρου Ταγίπ Ερντογάν είναι να επισκιάσει πλήρως, αν γίνεται, την κληρονομιά του Κεμάλ Ατατούρκ, στη σημερινή και αυριανή Τουρκία.

Κατά τον Αχμέτ Νταβούσογλου, από το 1922 και μετά, «…….η ηγεσία της Τουρκικής Δημοκρατίας, με επίσημη διακήρυξή της, απαρνήθηκε την κληρονομιά των πολιτικών ιδεωδών και των θεσμών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, προσανατολίσθηκε στην κατασκευή μίας νέας πολιτικής κουλτούρας, η οποία θα τελούσε σε αρμονία με τη διεθνή θέση της χώρας. Η πολιτική ελίτ, πιστεύοντας ότι η εσωτερική πολιτική ενότητα και η υπεράσπιση των συνόρων διέρχεται από την κατάργηση της πολιτικής ταυτότητας και των θεσμών που ενοχλούσαν τη Δύση, επιδόθηκε σε ευρείας κλίμακας μεταρρυθμίσεις. Έτσι η Τουρκία, παίρνοντας μία σοβαρή και ριζοσπαστική απόφαση, όσον αφορά τη διεθνή θέση [της], προτίμησε, αντί να αποτελέσει το αδύναμο κέντρο μιας πολιτισμικής περιοχής με ιδιαιτερότητες, να γίνει μία περιφερειακή δύναμη που εισχώρησε στην αμυντική ομπρέλα της κυρίαρχης δυτικής πολιτισμικής περιοχής. Αυτή η επιλογή επηρέασε σε βάθος τα πολιτικά ιδεώδη της κοινωνίας, τη στάση της, την κουλτούρα της και τους θεσμούς της.

«Βλέπουν» Δύση και Ελλάδα

Η συνθήκη της Λωζάνης, η οποία έφερε στο προσκήνιο της ιστορίας την Τουρκική Δημοκρατία στο σύνολο των εναπομεινάντων εδαφών του Οθωμανικού κράτους, προέβαλε μία (εθνική) ταυτότητα διαφοροποιούμενη αναλόγως προς την εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Στην εξωτερική πολιτική καταργήθηκαν η ισλαμική ταυτότητα και οι πολιτικές για τις οποίες πιστευόταν ότι είχαν μεγεθύνει τις αντιφάσεις μεταξύ της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και των δυτικών αποικιοκρατικών αυτοκρατοριών με αποτέλεσμα να οδηγήσουν το κράτος σε κατάρρευση, ενώ στην εσωτερική πολιτική, αναγνωρίζοντας το καθεστώς μειονότητας μόνο στους μη μουσουλμανικούς πληθυσμούς του νέου κράτους, τα ιδρυτικά στοιχεία του κράτους, που αποτελούσαν την πλειονότητα, προσδιορίζονταν ως φορείς της ισλαμικής ταυτότητας κινούμενης γύρω από τον άξονα της θρησκείας. Το συμπέρασμα που προκύπτει από αυτή την εικόνα, που γίνεται ακόμη πιο ευκρινής με τις ανταλλαγές πληθυσμών που επακολούθησαν, ήταν ότι απεχώρησε από το προσκήνιο της ιστορίας το Οθωμανικό κράτος, το οποίο κατείχε το Χαλιφάτο και είχε μία πολυθρησκευτική και πολυεθνική δομή, και τη θέση του έλαβε η Τουρκική Δημοκρατία, η οποία με την κατάργηση του Χαλιφάτου, εξαγνισμένη από διεθνή θρησκευτικά σύμβολα και ευθύνες, μετατρέπεται σε μία κατά συντριπτική πλειονότητα μονοθρησκευτικη κοινωνία.

Η εμφάνιση νέων διεθνών ισορροπιών, που προέκυψαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, και τα νέα συστημικά στοιχεία, που καθόριζαν αυτές τις ισορροπίες, σήμαιναν από την άποψη της Τουρκίας την επανεμφάνιση των παραμέτρων που ίσχυαν κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο. Η πολιτική της εξισορρόπησης της άμεσης απειλής μέσω της συνεργασίας με τον ισχυρότερο άξονα ώθησε την Τουρκία να επιδιώξει την ένταξή της στο NATO, τον αμυντικό οργανισμό της Ατλαντικής συμμαχίας, για να μπορέσει έτσι να απομακρύνει τον σοβιετικό κίνδυνο. Η πολιτική αυτή, που εμφανίστηκε περισσότερο από την ανάγκη διαφύλαξης των συνόρων παρά από την επιθυμία απόκτησης μίας ιδιαίτερης θέσης στο διεθνές σύστημα, έγινε η βασική αρχή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου. Η Τουρκία πλήρωσε το τίμημα της συμμετοχής της στον αμυντικό οργανισμό, που οφείλεται στους γεωπολιτικούς καταναγκασμούς τους οποίους προκάλεσε ο σοβιετικός κίνδυνος, άλλοτε περιορίζοντας τον ζωτικό της χώρο και άλλοτε παραμελώντας τις σχέσεις της με τα άλλα εναλλακτικά κέντρα ισχύος….».

Με πιο απλά λόγια, ο Αχμέτ Νταβούσογλου τονίζει ότι η Τουρκία, με βαρειά καρδιά και ερήμην των μεγαλεπήβολων επιδιώξεών της, έγινε και είναι μέλος της δυτικής συμμαχίας η οποία σε κάθε περίπτωση τη βλέπει με καχυποψία. Το γεγονός αυτό, για μια μακρά σχετική περίοδο, δημιούργησε ψυχολογικά εμπόδια στις σχέσεις Τουρκίας με χώρες εκτός δυτικού πλέγματος. Κατά συνέπεια, επισημαίνει ο πρώην Τούρκος πρωθυπουργός και ΥΠΕΞ, «…..η πιστή τήρηση των στρατηγικών και τακτικών παραμέτρων που επέβαλε το διπολικό σύστημα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου επηρέασε αρνητικά την ανάπτυξη εναλλακτικών στρατηγικών και των σχετικών πεδίων δράσης τους. Η δεύτερη μείωση κλίμακας, που έθρεψε με τοπικιστικό πνεύμα τη βασική αυτή αξία, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να βγουν στο προσκήνιο πολιτικές χαμηλών τόνων, προκύπτει από την επικέντρωση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στα προβλήματα που αντιμετώπιζε με την Ελλάδα.

Έτσι η τουρκική εξωτερική πολιτική παρέμεινε για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα εξαρτημένη από δύο σημαντικές παραμέτρους: Τη συμμετοχή στη δυτική αμυντική συμμαχία ενάντια στη σοβιετική απειλή και την αφιέρωση του διπλωματικού πεδίου εντός της συμμαχίας αυτής στην επικέντρωση στα προβλήματα με την Ελλάδα, η οποία συμμετέχει επίσης στον ίδιο συνασπισμό. Ακόμη και μία τόσο σοβαρή στρατηγική απόφαση, όπως η αίτηση ένταξης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, υπήρξε προϊόν της ανησυχίας της Τουρκίας για υποβάθμιση της θέσης της έναντι της Ελλάδας στο πλαίσιο του ενδοπαραταξιακού ανταγωνισμού».

Δεν χωράει καμμιά αμφιβολία πλέον, ότι με αφετηρία τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις, η τουρκική εξωτερική πολιτική και στρατηγική, τα χρόνια που ακολουθούν θα μπει σε φάση ριζικής αλλά προσεκτικής αναθεώρησής της. Και για την επιτυχή έκβαση της αναθεώρησης αυτής, υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να γίνουν και επικίνδυνες επιδείξεις ισχύος της χώρας, από ένα καθεστώς, που σήμερα παίζει τα ρέστα του, απέναντι σε αυτοκρατορικές φιλοδοξίες, που κάθε άλλο παρά ασήμαντες είναι.