ΤτΕ: Σύσταση για αύξηση του αφορολόγητου ορίου και φοροαπαλλαγές για πάταξη της φοροδιαφυγής

Αύξηση του αφορολογήτου ορίου με ταυτόχρονη διεύρυνση της φορολογικής βάσης συστήνει η Τράπεζα της Ελλάδος προς την νέα κυβέρνηση, ως ένα από τα μέτρα τα οποία θα πρέπει να ληφθούν. Το παραπάνω εμπεριέχεται σε ειδικό ένθετο της έκθεσης του διοικητή της ΤτΕ Γιάννη Στουρνάρα, η οποία δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα. Ακόμη, η ΤτΕ προτείνει τρόπους μείωσης της φοροδιαφυγής, όπως η θέσπιση φοροαπαλλαγών για την αποκάλυψη συναλλαγών σε κλάδους υψηλής φοροδιαφυγής. Άλλωστε, πολύ πρόσφατα ο κ. Στουρνάρας είχε θέσει την πάταξη της φοροδιαφυγής, ως ένα από τα βασικά επίδικα για τη σημερινής κυβέρνησης, επισημαίνοντας – σε συνέντευξη που παραχώρησε στο in.gr – ότι θα πρέπει να πραγματοποιηθούν μια σειρά από κινήσεις. Μάλιστα, είχε τονίσει χαρακτηριστικά ότι «Τα εισοδήματα τα οποία δηλώνουμε, είναι 80 δισεκατομμύρια. Η κατανάλωση η οποία δηλώνεται, είναι 140 δισεκατομμύρια».

Όπως αναφέρεται στη σημερινή έκθεση, υπό την προϋπόθεση ότι θα συνεχιστούν οι μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της φοροδιαφυγής, εκτιμάται ότι η υπεραπόδοση των φορολογικών εσόδων θα συνεχιστεί και τα επόμενα έτη. Η συνεχιζόμενη αναβάθμιση των ηλεκτρονικών εργαλείων της ΑΑΔΕ διευρύνει τις δυνατότητες διαχείρισης και αξιοποίησης των πληροφοριών που συλλέγονται μέσω των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Η εν εξελίξει διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με τις φορολογικές αρχές θα συμβάλει θετικά προς την ίδια κατεύθυνση.

Εντούτοις, όπως επισημαίνει, τα υπάρχοντα φορολογικά κίνητρα για την αποκάλυψη των συναλλαγών σε κατηγορίες επαγγελμάτων υψηλής φοροδιαφυγής παραμένουν αναποτελεσματικά. Για αυτό η ΤτΕ σημειώνει πως η βελτιωμένη απόδοση των φορολογικών εσόδων θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για τη χρηματοδότηση αποτελεσματικότερων φορολογικών κινήτρων (π.χ. με τη μορφή φοροαπαλλαγών για την αποκάλυψη συναλλαγών σε κλάδους υψηλής φοροδιαφυγής), που θα αποδυνάμωναν αντίστοιχα τα κίνητρα φοροδιαφυγής. Τέλος, μια αύξηση του αφορολόγητου ορίου θα πρέπει να συνοδεύεται από τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης μέσω της βελτίωσης της φορολογικής συμμόρφωσης.

Στουρνάρας: Στόχος είναι η πραγματική σύγκλιση χωρίς μακροοικονομικές ανισορροπίες

Παράλληλα, αξίζει να σημειωθεί ότι η έκθεση αναφέρεται και σε παρεμβάσεις, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ με τις οποίες μειώθηκε το ανώτατο όριο πληρωμών με μετρητά για τις λιανικές συναλλαγές (στα 500 ευρώ σήμερα) λειτούργησαν επιβοηθητικά προς τον περιορισμό της φοροδιαφυγής, βελτιώνοντας την εισπραξιμότητα των εσόδων.

Ο κομβικός ρόλος της ΑΑΔΕ

Προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της εισπραξιμότητας των φόρων, σημαντικός είναι ο ρόλος της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ). Μαζί με την ανεξαρτησία αυτής, δρομολογήθηκε σειρά δράσεων για την αναδιοργάνωση και τον εκσυγχρονισμό των μεθόδων ελέγχου και είσπραξης (π.χ. χρήση ανάλυσης
κινδύνου για την επιλογή ελέγχων, διασταύρωση με πληροφορίες από τρίτες πηγές κ.λπ.), αποδίδοντας προτεραιότητα στις νέες φορολογικές υποθέσεις, στους μεγάλους οφειλέτες και στους στρατηγικούς κακοπληρωτές. Αυτό κατέστη δυνατόν χάρη στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και την εισαγωγή νέων ηλεκτρονικών
εργαλείων για την ανταλλαγή πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο μέσω του κεντρικού πληροφοριακού συστήματος taxis της ΑΑΔΕ8 (π.χ. εφαρμογή “myDATA”, ηλεκτρονική διασύνδεση συσκευών POS με ταμειακές μηχανές κ.λπ.).

Παράλληλα, σε θεσμικό επίπεδο, η κύρωση του επικαιροποιημένου και απλοποιημένου Κώδικα Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων ενίσχυσε την εισπραξιμότητα των δημοσίων εσόδων μειώνοντας το κόστος συμμόρφωσης, καθώς με τον νέο κώδικα καταπολεμείται η πολυνομία, συστηματοποιούνται και αποσαφηνίζονται διάσπαρτες διατάξεις νόμων, ενώ παράλληλα καταργούνται παρωχημένες νομοθετικές ρυθμίσεις. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, παρεμβάσεις με τις οποίες μειώθηκε το ανώτατο όριο πληρωμών με μετρητά για τις λιανικές συναλλαγές (στα 500 ευρώ σήμερα) λειτούργησαν επιβοηθητικά προς τον περιορισμό της φοροδιαφυγής, βελτιώνοντας την εισπραξιμότητα των εσόδων.

Οι τάσεις βελτίωσης της εισπραξιμότητας αποτυπώνονται στους Δείκτες Απόδοσης Φορολογικής Διοίκησης (Key Performance Indicators ‒ ΚPIs), τους οποίους δημοσιεύει η ΑΑΔΕ. Από τους δείκτες αυτούς διαπιστώνεται βαθμιαία αύξηση της εισπραξιμότητας στην περίπτωση νέων ληξιπρόθεσμων οφειλών , όπου οι εισπράξεις έχουν αυξηθεί από 2 δισεκ. ευρώ το 2014 σε περίπου 2,5 δισεκ. ευρώ στο τέλος του 2022. Παράλληλα, η παροχή δυνατότητας εξόφλησης φορολογικών υποχρεώσεων νωρίτερα και σε μεγαλύτερο αριθμό δόσεων υποβοήθησε σημαντικά τους δείκτες φορολογικής συμμόρφωσης, ιδιαίτερα στην περίπτωση της φορολογίας εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων (ΦΕΦΠ και ΦΕΝΠ), αλλά και στην περίπτωση του ΦΠΑ και του φόρου επί της ακίνητης περιουσίας (ΕΝΦΙΑ).

Πού οφείλεται η απόδοση των εσόδων ΦΠΑ

Στη βελτίωση της απόδοσης των εσόδων ΦΠΑ έχει συμβάλει καθοριστικά η αυξημένη χρήση ηλεκτρονικών συναλλαγών, οι οποίες –σε αντίθεση με τις συναλλαγές με μετρητά– είναι ανιχνεύσιμες, γεγονός που διευκολύνει το έργο των ελεγκτικών μηχανισμών και περιορίζει τα περιθώρια φοροδιαφυγής. H χρήση ηλεκτρονικών συναλλαγών ενισχύθηκε περαιτέρω κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Είναι ενδεικτικό ότι το μερίδιο της ιδιωτικής κατανάλωσης που δαπανάται μέσω καρτών πληρωμών αυξήθηκε από περίπου 20% το 2019 σε πάνω από 37% κατά τη διάρκεια του 2022.

Η αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών έχει οδηγήσει διαχρονικά σε θεαματική αύξηση της ελαστικότητας των εσόδων ΦΠΑ ως προς τη φορολογική βάση . Πριν από την επιβολή περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων το 2015 και τη συνακόλουθη διεύρυνση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, μια αύξηση της φορολογικής βάσης κατά μία ποσοστιαία μονάδα (ποσ. μον.) εκτιμάται ότι οδηγούσε σε αύξηση των εσόδων ΦΠΑ κατά περίπου 0,8 ποσ. μον. (δηλαδή η ελαστικότητα των εσόδων ΦΠΑ ήταν 0,8 ποσ. μον.). Στο τέλος του 2022 η ελαστικότητα των εσόδων ΦΠΑ εκτιμάται ότι είχε υπερβεί τις 1,7 ποσ. μον., εκ των οποίων περίπου 0,4 ποσ. μον. προστέθηκε στη διάρκεια της πανδημίας.

Λόγω της αυξημένης ελαστικότητας, η προβλεπόμενη μεγέθυνση της οικονομίας τα επόμενα έτη και η συνακόλουθη ενίσχυση του μεριδίου αγοράς των διαρκών αγαθών στην καταναλωτική δαπάνη αναμένεται ότι θα συνεχίσουν να ασκούν θετική επίδραση στα έσοδα ΦΠΑ. Επιπλέον, τα οφέλη αυτά θα μπορούσαν να ενισχυθούν σημαντικά από την περαιτέρω διεύρυνση των ηλεκτρονικών συναλλαγών με την επέκταση της χρήσης των φορητών μηχανών διενέργειας συναλλαγών (POS) σε περισσότερες οικονομικές δραστηριότητες7 και την παροχή κινήτρων για πληρωμές μέσω χρεωστικών καρτών, αλλά και μέσω τραπεζών. Σημειώνεται ότι, παρά τη θεαματική αύξηση που έχει σημειωθεί τα τελευταία έτη, το μερίδιο της ιδιωτικής κατανάλωσης που δαπανάται μέσω καρτών στην Ελλάδα (περίπου 37% το 2022) εξακολουθεί να υπολείπεται σημαντικά του μέσου όρου της ευρωζώνης, ο οποίος το 2021 ανερχόταν σε 46%.

Η υπεραπόδοση

Τα φορολογικά έσοδα καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022 και τους πρώτους μήνες του 2023 έχουν υπερβεί τις εκτιμήσεις του Προϋπολογισμού, ως αποτέλεσμα μιας σειράς παραγόντων, κάποιοι από τους οποίους είναι συγκυριακού χαρακτήρα, όπως η εξωγενής πληθωριστική διαταραχή, η θετική έκπληξη στη μεγέθυνση της οικονομικής δραστηριότητας και τα έκτακτα μέτρα φορολόγησης των υπερκερδών των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας. Παράλληλα όμως με την παροδική επίδραση των παραπάνω, η απόδοση των φορολογικών εσόδων αντανακλά και μια σειρά θετικών επιδράσεων μόνιμου και διαρθρωτικού χαρακτήρα, όπως η διευρυμένη χρήση ηλεκτρονικών πληρωμών, οι μακροχρόνιες τάσεις στην καταναλωτική συμπεριφορά, αλλά και η αναβάθμιση των εργαλείων της φορολογικής διοίκησης.

Πώς επέδρασε ο πληθωρισμός

Ο πληθωρισμός ασκεί βραχυχρόνια αυξητική επίδραση στα φορολογικά έσοδα, η οποία αντικατοπτρίζει τόσο τη διεύρυνση των ονομαστικών φορολογικών βάσεων (ειδικότερα στην περίπτωση των έμμεσων φόρων) όσο και τη μη αναπροσαρμογή των φορολογικών κλιμακίων της άμεσης φορολογίας με βάση το ύψος του πληθωρισμού.

Η διάρκεια και το μέγεθος της θετικής επίπτωσης του πληθωρισμού διαφέρουν ανάλογα με τη φύση των πληθωριστικών πιέσεων. Η πρόσφατη βιβλιογραφία2 συγκλίνει στο συμπέρασμα ότι οι επιδράσεις στο ύψος των εσόδων είναι συγκριτικά ευνοϊκότερες και τείνουν να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια όταν ο πληθωρισμός οφείλεται σε μια (εξωγενή) διαταραχή από την πλευρά της ζήτησης παρά όταν οφείλεται σε μια διαταραχή από την πλευρά της προσφοράς.

Και αυτό διότι τα δύο είδη διαταραχών δεν επηρεάζουν με τον ίδιο τρόπο τον πραγματικό ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας και τις αντίστοιχες φορολογικές βάσεις. Κατ’ ακολουθία, μια πληθωριστική διαταραχή η οποία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε παράγοντες στην πλευρά της προσφοράς, όπως αυτή της τρέχουσας συγκυρίας, δεν αναμένεται να έχει μόνιμες θετικές επιδράσεις στα φορολογικά έσοδα.

Εκτός από την ονομαστική διεύρυνση των φορολογικών βάσεων, η απόδοση των έμμεσων φόρων έχει ενισχυθεί και από την ποιοτική διαφοροποίηση της καταναλωτικής δαπάνης. Συγκεκριμένα, οι εισπράξεις ΦΠΑ έχουν επωφεληθεί από την αυξημένη συμμετοχή των διαρκών αγαθών στην ιδιωτική κατανάλωση, καθώς αυτά τείνουν να φορολογούνται με υψηλότερους συντελεστές.

Το μερίδιο της καταναλωτικής δαπάνης των νοικοκυριών που κατευθύνεται προς διαρκή αγαθά παρουσιάζει αύξηση τα τελευταία έτη και έχει ανακάμψει από μόλις 3,0% το γ΄ τρίμηνο του 2015 σε 5,6% κατά μέσο όρο στη διάρκεια του 2021 και του 2022. Το μερίδιο αυτό, παρά την παρατηρούμενη ενίσχυση της κατανάλωσης διαρκών αγαθών, παραμένει σημαντικά χαμηλότερο από τη μέση τιμή της περιόδου προ του 2008 (7,3%), γεγονός που αφήνει περιθώριο για περαιτέρω βελτίωση της απόδοσης των φορολογικών εσόδων. Επίσης, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι, σε αντίθεση με τη θετική επίδραση του πληθωρισμού, τα οφέλη από την ευνοϊκότερη σύνθεση της ιδιωτικής κατανάλωσης δεν είναι συγκυριακού χαρακτήρα, αφού παρατηρούνται σταθερά τα τελευταία έτη και σχετίζονται με τη σταδιακή αύξηση των εισοδημάτων.