Κατάρ: Μετά το Μουντιάλ τι;

Τα πλήθη των ποδοσφαιρόφιλων έχουν φύγει εδώ και πολύ καιρό, αλλά τα απομεινάρια της μεγάλης αθλητικής στιγμής του Κατάρ στη Ντόχα εξακολουθούν να θυμίζουν τα περασμένα μεγαλεία, επτά μήνες μετά.

Τα θεαματικά γήπεδα που φιλοξένησαν το περσινό Παγκόσμιο Κύπελλο, θα συρρικνωθούν ή θα αλλάξουν χρήσεις: ένα θα γίνει συγκρότημα για γαμήλιες τελετές, άλλα θα μεταμορφωθούν σε εμπορικά κέντρα και πάρκα ξενοδοχείων.

Ακόμη στέκουν οι γιγαντοαφίσες που προωθούσαν το φεστιβάλ ποδοσφαίρου, ενώ γλυπτό που ξέμεινε από το Παγκοσμίο Κύπελλο FIFA 2022 κάθεται αγκυροβολημένο στα ήρεμα νερά του Κόλπου.

Λες και το Κατάρ επιμένει μέσα από αυτά τα τελευταία απομεινάρια του τουρνουά να αναλογίζεται τι να κάνει για να ξεπεράσει την δόξα του να γίνει το πρώτο αραβικό και μουσουλμανικό κράτος που φιλοξένησε ένα από τα μεγαλύτερα αθλητικά γεγονότα του πλανήτη.

Οι ηγέτες του Κατάρ επιμένουν ότι δεν έχουν παρελθοντολαγνεία. Εργάζονται για το επόμενο στάδιο της ανάπτυξης του πλούσιου σε φυσικό αέριο κράτους, λένε. Περιγράφουν την επιθυμία τους να δημιουργήσουν μια «οικονομία βασισμένη στη γνώση» και να διαδραματίσουν ρόλο ως «λύτης διεθνών προβλημάτων». Γίνεται δε λόγος για υποψηφιότητα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2036.

Αλλά κάποιοι ήδη ανησυχούν ότι φαίνεται να έχει δοθεί ελάχιστη σκέψη για το τι ακριβώς θα ακολουθήσει. Για 12 χρόνια, οι προετοιμασίες για το Παγκόσμιο Κύπελλο απορρόφησαν μεγάλο μέρος του ενδιαφέροντος του Κατάρ. Ξόδεψε περισσότερα από 200 δισεκατομμύρια δολάρια σε υποδομές, προσπαθώντας να κατευνάσει ένα ατέρμονο τσουνάμι επικρίσεων για τη μεταχείριση των μεταναστών εργατών και αμφισβήτησε τους ισχυρισμούς ότι «αγόρασε» το Παγκόσμιο Κύπελλο.

Η Ντόχα έγινε ένα γιγάντιο εργοτάξιο. Σήμερα, με το υπερσύγχρονο μετρό, τους αυτοκινητόδρομους, τα ξενοδοχεία και τους πύργους διαμερισμάτων να έχουν ολοκληρωθεί, έχουν απομείνει μόνο λίγοι θύλακες οικοδόμησης. Η κυκλοφοριακή συμφόρηση που βίωσε στη διάρκεια του Μουντιάλ έχει χαλαρώσει. Η Ντόχα φαντάζει νυσταγμένη καθώς η γειτονική Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα βιώνουν ανάπτυξη που τροφοδοτείται από πετροδολάρια.

Το ξεφάντωμα της παγκόσμιας ποδοσφαιρικής φιέστας καταλάγιασε αφήνοντας μια ασάφεια για την αίσθηση κατεύθυνσης και για τα μελλούμενα.

Το πώς το Κατάρ αντιμετωπίζει το μέλλον μπορεί να γίνει περίπτωση μελέτης σχετικά με το εάν το Παγκόσμιο Κύπελλο μπορεί να είναι μετασχηματιστικό μακροπρόθεσμα, όπως επιμένουν οι ιθύνοντες,- και εάν η Ντόχα μπορεί να το χρησιμοποιήσει για να ανυψώσει τη θέση της στη διεθνή σκηνή μετά από μια ταραχώδη δεκαετία.

Η πρόκληση, λένε οι αναλυτές, είναι να αποφευχθεί ο εφησυχασμός και να πειστούν οι ξένοι επενδυτές ότι το κράτος των 3 εκατομμυρίων ανθρώπων, εκ των οποίων μόλις 400.000 είναι Καταριανοί, θα πρέπει να είναι επενδυτικός προορισμός επιλογής. Η ικανότητα της μικρής χώρας, που έχει αποκτήσει φήμη τόσο γεωπολιτικής ανεξαρτησίας όσο και διαμεσολάβησης όλα αυτά τα χρόνια, να πλέει στα πέλαγα των διαταραγμένων σχέσεων της περιοχής θα μπορούσε να αποδειχθεί κρίσιμη για το τι θα συμβεί στη συνέχεια.

«Το Παγκόσμιο Κύπελλο είναι μια αρχή, όχι ένα τέλος», λέει ο σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Αμπντουλραχμάν αλ-Θάνι, ο οποίος έχει το διπλό ρόλο πρωθυπουργού και υπουργού Εξωτερικών.

«Όλα στη θέση τους»

Το Κατάρ επιδιώκει εδώ και καιρό να υπερβεί το ειδικό βάρος του στην παγκόσμια σκηνή, αλλά έχει περάσει μεγάλο μέρος της τελευταίας δεκαετίας σε αντιπαράθεση με τους μεγαλύτερους γείτονές του.

Χρόνια τριβών κορυφώθηκαν το 2017, όταν Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κατηγόρησαν το Κατάρ ότι υποστηρίζει τους ισλαμιστές, ότι είναι πολύ κοντά στο Ιράν και χρησιμοποιεί το δορυφορικό τηλεοπτικό δίκτυο Al Jazeera με έδρα τη Ντόχα για να ενισχύσει τις ριζοσπαστικές φωνές. Το Βασίλειο και τα Εμιράτα προχώρησαν σε περιφερειακό εμπάργκο, διακόπτοντας τις διπλωματικές και μεταφορικές συνδέσεις με τη Ντόχα. Το Μπαχρέιν και η Αίγυπτος ακολούθησαν το παράδειγμά τους.

Μετά από μια περίοδο περιφερειακής αποκλιμάκωσης, στο Κατάρ πιστεύουν ότι η χώρα έχει αναδειχθεί ισχυρότερη από την εμπειρία, με τη Ντόχα να ανακτά το κύρος της, και με την αυτοπεποίθησή της να ενισχύεται περαιτέρω από την επιτυχία του Παγκοσμίου Κυπέλλου.

Με βάση αυτό θα στηριχθεί στον Σεΐχη Μοχάμεντ, τον οποίο ο εμίρης, Σεΐχης Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ-Θάνι, προήγαγε στην πρωθυπουργία τον Μάρτιο ως μέρος ενός ανασχηματισμού που αποσκοπούσε να «φέρει νέο αίμα». Ο Σεΐχης Μοχάμεντ, 42 ετών, που περιγράφεται ως «διευθύνων σύμβουλος» του εμίρη, έχει αναλάβει να ηγηθεί της επόμενης φάσης της ανάπτυξης του Κατάρ.

Με περισσότερο από το 80% του τοπικού εργατικού δυναμικού να απασχολείται στον δημόσιο τομέα, και όλους τους Καταριανούς να επωφελούνται από ένα γενναιόδωρο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, η ηγεσία θέλει να προφυλαχθεί από την επανάπαυση και να ενισχύσει την παραγωγικότητα. Οι αλλαγές στην ηγεσία σηματοδοτούν μια επιθυμία να η επιτυχία του World Cup να χρησιμοποιηθεί σαν εφαλτήριο για περαιτέρω ανάπτυξη καθώς οι υποδομές είναι έτοιμες.

Θα έχει σημαντικούς πόρους στη διάθεσή του. Ως ένας από τους κορυφαίους εξαγωγείς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στον κόσμο και μεταξύ των πλουσιότερων κατά κεφαλήν χωρών, η Ντόχα έχει τεράστια οικονομικά μέσα να κυνηγήσει τις φιλοδοξίες της. Πέρυσι, σημείωσε πλεόνασμα προϋπολογισμού 24 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το υψηλότερο των τελευταίων ετών, παρά το γεγονός ότι ξόδεψε τόσα για το Παγκόσμιο Κύπελλο.

Τα έσοδα του Κατάρ από φυσικό αέριο είναι πιθανό να μεγαλώσουν, από την αυξανόμενη ζήτηση από την ενεργειακή κρίση του περασμένου έτους, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Η Ντόχα βρίσκεται εν μέσω μιας τεράστιας επέκτασης 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων της εγχώριας παραγωγικής της ικανότητας.

Το μεγαλύτερο μέρος των πλεονασμάτων αναμένεται να εκτραπεί στην Επενδυτική Αρχή του Κατάρ, το κρατικό επενδυτικό ταμείο αξίας 450 δισεκατομμυρίων δολαρίων.  Τώρα η Επενδυτική Αρχή ενισχύει τους πόρους της για να διαχειριστεί το επόμενο αναμενόμενο μποναμά πετροδολαρίων. Ο αριθμός του προσωπικού της από περίπου 350 πριν από πέντε χρόνια έφτασε 500 και σχεδιάζει να προσθέσει ακόμη 200 έως το 2025.

Στο εσωτερικό, ο Σεΐχης Μοχάμεντ μιλά για μόχλευση της οικονομικής ισχύος και των νέων υποδομών για την ανάπτυξη εξειδικευμένων τομέων σε κλάδους όπως η υγειονομική περίθαλψη, η ενέργεια, τα logistics και η εκπαίδευση.

Οι αξιωματούχοι ελπίζουν επίσης ότι το Παγκόσμιο Κύπελλο θα τονώσει τον τουρισμό – Αργεντινοί επισκέπτονται τώρα τη Ντόχα για να δουν που έπαιξε ο  Μέσι – καθώς επιδιώκει να γίνει πόλο έλξης για οικογενειακό τουρισμό και για όσους προσελκύονται από τα μουσεία παγκόσμιας κλάσης του Κατάρ.

Ωστόσο, σε όλο τον Κόλπο, προηγούμενες προσπάθειες διαφοροποίησης των οικονομιών συχνά κατέρρευσαν. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες το Κατάρ επένδυσε πολλά στην εκπαίδευση και τον πολιτισμό, αλλά τα σχέδιά δεν απέκτησαν κρίσιμη μάζα. Η πρόκληση είναι πώς να δημιουργηθεί πραγματική διαφοροποίηση όταν η κύρια πηγή εισοδήματός είναι οι εξαγωγές βασισμένες σε βασικά εμπορεύματα.

Σήμερα, το Κατάρ λειτουργεί σε ένα ολοένα και πιο ανταγωνιστικό περιβάλλον, καθώς η Σαουδική Αραβία, γίγαντας σε σχέση με το Κατάρ, και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ο επιχειρηματικός κόμβος της περιοχής, ακολουθούν τα δικά τους φιλόδοξα σχέδια. Αξιωματούχοι του Κατάρ λένε ότι δεν θα επιδιώξουν να ανταγωνιστούν τις μεγαλύτερες δυνάμεις του Κόλπου.

Όμως υπάρχει ήδη οξυνόμενος περιφερειακός ανταγωνισμός για προσέλκυση ταλέντων και ξένων επενδύσεων καθώς επίσης τίθενται ερωτήματα σχετικά με το πόσο βιώσιμη είναι η πρόσφατη ύφεση στις περιφερειακές διαμάχες.

Κράτα τους φίλους σου κοντά

Λίγοι γνωρίζουν περισσότερο τους κινδύνους της περιφερειακής αναταραχής από τον Σεΐχη Ταμίμ, ο οποίος ανέβηκε στο θρόνο το 2013 αφού ο πατέρας του, Σεΐχης Χαμάντ, παραιτήθηκε αιφνιδιαστικά.

Μέσα σε λίγες εβδομάδες από την ανάληψη της εξουσίας, σε ηλικία 33 ετών, ο Σεΐχης αντιμετώπισε την εχθρότητα των γειτόνων με την απόσυρση διπλωματών και τρία χρόνια αργότερα, οι Αραβικές χώρες επέβαλαν το εμπάργκο. Αρχικά φαινόταν ότι οι αντίπαλοι της Ντόχα είχαν την υποστήριξη του τότε προέδρου Τραμπ, παρά το γεγονός ότι η Ντόχα φιλοξενούσε τη μεγαλύτερη στρατιωτική βάση των ΗΠΑ στην περιοχή Αλ Ουντέιντ.

Οι σχέσεις έχουν θερμανθεί μετά την άρση του εμπάργκο στις αρχές του 2021. Το Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι έχουν επίσης κινηθεί για να εξομαλύνουν τις σχέσεις με τον επίδοξο αντίπαλό τους Ιράν, χαλαρώνοντας τις περιφερειακές εντάσεις. Αλλά στη Ντόχα, ορισμένοι αξιωματούχοι δεν είναι ακόμα σίγουροι εάν η προσέγγιση με το Ιράν είναι στρατηγική ή τακτική. Και τα σημάδια της εχθρότητας των γειτόνων παραμένουν.

Ο Σεΐχης Χαμάντ, ο οποίος επέβλεψε τη μετάβαση του Κατάρ από μια έκταση ερήμου σε εργοστάσιο παραγωγής φυσικού αερίου, οδήγησε μια ολοένα και πιο ισχυρή ατζέντα εξωτερικής πολιτικής που συχνά θεωρούνταν αντίθετη με τα συμφέροντα άλλων όμορων κρατών.

Ήταν ιδιαίτερα εμφανές μετά τις αραβικές εξεγέρσεις του 2011, όταν η Ντόχα προσπάθησε να αυξήσει την επιρροή της υποστηρίζοντας ισλαμιστικές ομάδες από την Αίγυπτο έως τη Συρία — και αντιμετώπισε αμφιλεγόμενες κατηγορίες για υποστήριξη ριζοσπαστικών ομάδων στον εμφύλιο πόλεμο της τελευταίας. Όταν ο Σεΐχης Ταμίμ ανέβηκε στο θρόνο, το Κατάρ είχε λίγους φίλους στη γειτονιά και οι σχέσεις με την Ουάσιγκτον δοκιμάζονταν.

Ο νέος εμίρης είναι πιο συντηρητικός από τον επιδεικτικό πατέρα του και στρέφεται σε μια πιο μετρημένη εξωτερική πολιτική, σύμφωνα με διεθνείς αναλυτές. Περιστοιχίζεται από δικούς του ανθρώπους και φαίνεται ότι έχουν συγκεντρώσει μεγάλο μέρος της λήψης αποφάσεων στη βασιλική αυλή.

Ο Σεΐχης Ταμίμ έχει επικεντρωθεί στην ενίσχυση της σχέσης του Κατάρ με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ιδίως με το Ηνωμένο Βασίλειο. Έχει επίσης ενισχύσει την άμυνα, με τις δαπάνες όπλων του Κατάρ να αυξάνονται από 1,9 δισ. δολάρια το 2010 σε 15,4 δισ. δολάρια πέρυσι, αγοράζοντας αεροσκάφη από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και τη Γαλλία.

Ο Σεΐχης Ταμίμ και ο πρωθυπουργός του ΗΒ Ρίσι Σούνακ

Η στρατηγική, λένε αξιωματούχοι, είναι να δημιουργήσει εγχώριο αποτρεπτικό παράγοντα για τις απειλές, ενώ ο ρόλος της χώρας ως παγκόσμιος προμηθευτής και διαμεσολαβητής LNG διασφαλίζει ότι παραμένει υπολογίσιμη από πιο ισχυρούς εταίρους.

Οι αξιωματούχοι μιλούν για άσκηση ισορροπημένης εξωτερικής πολιτικής, που εδράζεται στη συνεργασία της με την Ουάσιγκτον. Η Ντόχα αναμένει να ανανεώσει τη μίσθωση των ΗΠΑ για τη βάση για άλλα 10 χρόνια από το 2024.

Η αλλαγή της δυναμικής στην περιοχή ωφέλησε το Κατάρ. Η χαοτική αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν το 2021 υπογράμμισε την αξία της Ντόχα ως συμμάχου της Αμερικής που μπορεί να διαπραγματευτεί με τους εχθρούς της. Το Κατάρ φιλοξενεί αντιπροσωπεία των Ταλιμπάν από το 2013 και συνέβαλε καθοριστικά στην εκκένωση απειλούμενων Αφγανών.

Έκτοτε έχει γίνει κόμβος για δυτικούς αξιωματούχους που καλύπτουν το Αφγανιστάν, με πολλές πρεσβείες να μεταφέρονται στη Ντόχα και ο Σεΐχης Μοχάμεντ να λειτουργεί ως δίαυλος για την Ουάσιγκτον με τους Ταλιμπάν.

Πέρυσι, ο πρόεδρος Μπάιντεν αναβάθμισε το Κατάρ σε «μεγάλο εκτός ΝΑΤΟ σύμμαχο». Και ως μία από τις λίγες χώρες με καλές σχέσεις με τις ΗΠΑ και το Ιράν, η Ντόχα διαδραματίζει ρόλο μεταξύ της κυβέρνησης Μπάιντεν και του ισλαμικού καθεστώτος.

Ωστόσο, το Κατάρ εξακολουθεί να ισορροπεί, διατηρώντας δεσμούς με το Ιράν, την Τουρκία, τη Ρωσία και την Κίνα. Διαφοροποιείται από τους Άραβες γείτονές του φιλοξενώντας εκτός των Ταλιμπάν και την  Χαμάς και αντιστάθηκε στην πρόσφατη επαναπροσέγγιση των Αράβων με τον Σύρο πρόεδρο, ενώ δεν θεωρεί τους Αδελφούς Μουσουλμάνους τρομοκρατική οργάνωση. Αυτό είναι μια μορφή στρατηγικής επιβίωσης.

Η ιδιαίτερη βαρύτητα του τονίζεται από την παγκόσμιας κλάσης αεροπορική εταιρεία, το ότι είναι κόμβος logistics και μεταφορών, συμμετέχει σε περιφερειακές προσπάθειες διαμεσολάβησης και απέκτησε φήμη ειρηνοποιού σε μια ταραγμένη περιοχή. Ο πλούτος φυσικού αερίου της χώρας, της δίνει τους πόρους που απαιτούνται για να διασφαλιστεί η βαρύτητα αυτή.

Βοήθησαν επίσης το Κατάρ να εμβαθύνει τις σχέσεις από την ανατολή προς τη δύση, και στη Ντόχα υπάρχει μια απτή αίσθηση δικαίωσης για την απόφασή του να επεκτείνει την παραγωγή από το North Field, το μεγαλύτερο πεδίο φυσικού αερίου στον κόσμο που μοιράζεται με το Ιράν, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία κλιμακώθηκε αυξάνοντας τη ζήτηση για LNG.

Ανακοίνωσε το έργο το 2017, μήνες πριν το περιφερειακό εμπάργκο και σε μια εποχή που μεγάλο μέρος του κόσμου απομακρυνόταν από τα ορυκτά καύσιμα. Το έργο θα αυξήσει την ετήσια παραγωγική ικανότητα LNG του Κατάρ από 77 εκατομμύρια τόνους σε 126 εκατομμύρια τόνους έως το 2027 – σχεδόν το ένα τρίτο της συνολικής παγκόσμιας ζήτησης LNG πέρυσι.

Η Κίνα, η Γερμανία και το Μπαγκλαντές έχουν υπογράψει μακροπρόθεσμες συμφωνίες για την εξασφάλιση φορτίων LNG από τη νέα παραγωγή όταν αυτά μπουν στο δίκτυο. Άλλες ευρωπαϊκές χώρες άργησαν να εγγραφούν, αλλά ο υπουργός Ενέργειας του Κατάρ λέει ότι θα υπογράψει παρόμοιες συμφωνίες με το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία και την Ιταλία φέτος.

Το ΔΝΤ λέει ότι μέχρι το 2027 η επέκταση του LNG αναμένεται να αυξήσει το πραγματικό ΑΕΠ κατά 5,7% σωρευτικά και να προσθέσει περίπου 3,5% του ΑΕΠ σε εισπράξεις από εξαγωγές ετησίως. Όλα τροφοδοτούν διάθεση εμπιστοσύνης προς τη Ντόχα. Ο κίνδυνος, ωστόσο, είναι ότι μπορεί να πέσουν για άλλη μια φορά στην παγίδα να υπερεκτείνουν τον εαυτό τους πέρα από τις δυνατότητές τους.

Μπορεί να ανέκτησαν την υπερηφάνεια τους οργανώνοντας ένα επιτυχημένο Παγκόσμιο Κύπελλο, πέρασαν τον αποκλεισμό πιο δυνατοί και εξαρτώνται λιγότερο από τους γείτονές τους εμπορικά. Το θέμα είναι αν θα υποκύψουν σε ύβρι, ή θα θέσουν μακροπρόθεσμες βάσεις για το μέλλον.