Κλιματική αλλαγή: Το τρίπτυχο του ολέθρου που απειλεί την ευρωπαϊκή οικονομία

Το μέλλον καθίσταται ολοένα και πιο δυσοίωνο με την εξελισσόμενη κλιματική κρίση να αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για την ανθρωπότητα, καθώς οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η κλιματική αλλαγή είναι εδώ, τη βιώνουμε στη χώρα μας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα με όλο και πιο έντονες επιπτώσεις θα μας επισκέπτονται συχνότερα.

Ξηρασία, πλημμύρες και άνοδος της στάθμης της θάλασσας αποτελούν μια απτή απειλή και ήδη καλούμαστε να διαχειριστούμε τις συνέπειες των καταστροφών που έχουν κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο. Χαρακτηριστικά της αναγκαιότητας λήψης μέτρων είναι τα στοιχεία της Eurostat, σύμφωνα με τα οποία η χώρα μας κατέγραψε τις μεγαλύτερες οικονομικές απώλειες στην Ευρωπαϊκή Ενωση (91 ευρώ ανά κάτοικο το 2021) εξαιτίας των δραματικών αλλαγών που συντελούνται στον πλανήτη.

Χιλιάδες άνθρωποι κινδυνεύουν να χάσουν τις περιουσίες ή τις σοδειές τους και οικοσυστήματα απειλούνται με αναπόφευκτη καταστροφή, ενώ με πολύ πιο συστηματικό ρυθμό τα τελευταία χρόνια οι ειδικοί καλούν τις κυβερνήσεις να λάβουν μέτρα προκειμένου να μειωθούν οι εκπομπές αερίου του θερμοκηπίου και εκπέμπουν συναγερμό.

Δραματικές ώρες στη Δυτική Αττική – Εκκενώθηκαν οικισμοί – Ποιοι δρόμοι έχουν κλείσει

Σύμφωνα με τα καταγεγραμμένα στοιχεία, η Ελλάδα είναι εκτεθειμένη στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και -όπως τονίζεται- αν δεν δράσουμε μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια, η χώρα μας απειλείται με αύξηση των καταστροφικών πυρκαγιών, εξαφάνιση των παράκτιων κοινοτήτων και ακτών, ξηρασία και εν τέλει ερημοποίηση.

Μάλιστα, ο καθηγητής Γεωλογίας και Διαχείρισης φυσικών καταστροφών Ευθύμης Λέκκας ανέφερε χαρακτηριστικά, με αφορμή τις καταστροφικές πυρκαγιές των τελευταίων ωρών, ότι το περιβαλλοντικό σύστημα της Αττικής θα καταρρεύσει σε λίγο. «Είμαστε σε έναν κύκλο που περιστρέφεται με όλο και αυξανόμενη ταχύτητα και τα γεγονότα ακολουθούν το ένα το άλλο με τρομερή ταχύτητα. Η πυρκαγιά δεν είναι σε μεγάλη έκταση αλλά είναι σε κομβικά σημεία. Πρέπει να καταλάβουμε όλοι πως όταν καίγεται ένα τμήμα δάσους στην Αττική, αυτό έχει σοβαρή περιβαλλοντική επίπτωση. Φοβάμαι πως το περιβαλλοντικό σύστημα της Αττικής θα καταρρεύσει σε λίγο. Τα δάση που απέμειναν είναι συγκεκριμένα. Επίσης, και στη Ρόδο η μεγάλη πυρκαγιά είναι σε κομβικό σημείο και θα είναι μεγάλες οι επιπτώσεις και εκεί», σημείωσε.

Η ξηρασία και οι mega-πυρκαγιές

Το καλοκαίρι του 2022 η Ευρώπη ήρθε αντιμέτωπη με τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων 500 ετών, με τους επιστήμονες να εκτιμούν ότι δεν ήταν παρά μία εικόνα από το μέλλον του πλανήτη, από αυτό που σε λίγα χρόνια θα αποτελεί μια «καθημερινότητα». Συνθήκες ακραίας ζέστης που ξεκίνησαν ήδη από τον Μάιο και πρωτοφανείς καύσωνες προκάλεσαν μία πρωτοφανή κατάσταση. Τα ποτάμια και οι λίμνες στέρεψαν, η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας σταμάτησε και η ανησυχία κυρίεψε τους κατοίκους της Γηραιάς Ηπείρου.

Εικόνες που -σύμφωνα με τους ειδικούς- μπορεί να δούμε τα επόμενα χρόνια και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με στοιχεία του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικών Ερευνών του Ινστιτούτου ΙΠΡΕΤΕΑ του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», περιοχές της χώρας μας πρόκειται να βιώσουν πιο έντονα και πιο παρατεταμένα επεισόδια ξηρασίας. Τα στοιχεία διαγράφουν ένα ζοφερό μέλλον με κύρια χαρακτηριστικά την ερημοποίηση, τις χαμένες αγροτικές εκτάσεις και την αύξηση του κινδύνου πυρκαγιάς.

Στις περιοχές υψηλού κινδύνου, στο εγγύς μέλλον συγκαταλέγονται η Ανατολική και η Κεντρική Ελλάδα και μετά το δεύτερο μισό του αιώνα η ξηρασία αναμένεται να πλήξει τη Δυτική Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον 12μηνο κλιματικό δείκτη ξηρασίας για την τελευταία 25ετία του αιώνα και εφόσον επικρατήσει το δυσμενέστερο σενάριο για την Κλιματική Αλλαγή, οι Κυκλάδες, η Κρήτη, η Νότια Πελοπόννησος, η δυτική ηπειρωτική Ελλάδα, η Κεντρική Μακεδονία και η Θράκη βρίσκονται στα σημεία υψηλής τρωτότητας.

Στην έρευνα λαμβάνονται υπόψη δύο από τα σενάρια της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή ως το τέλος του αιώνα: το «ενδιάμεσο σενάριο» που προβλέπει πως οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα συνεχίσουν να κυμαίνονται κοντά στα σημερινά επίπεδα ως το 2050 και έπειτα θα αρχίσουν να μειώνονται, γεγονός που θα σημάνει αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,7°C και το «χειρότερο σενάριο», βάσει του οποίου τα επίπεδα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, όχι μόνο δεν θα έχουν μειωθεί, αλλά θα έχουν διπλασιαστεί έως το 2050, με αποτέλεσμα η μέση παγκόσμια θερμοκρασία να είναι υψηλότερη κατά σχεδόν 4,5°C ως το 2100. Οι συνέπειες για το κλίμα θα είναι ολέθριες.

Τόσο στο ενδιάμεσο όσο και στο χειρότερο σενάριο, η Ελλάδα αναμένεται να αντιμετωπίσει σοβαρή ξηρασία σε πολλές περιοχές με την κατάσταση να καταγράφεται χειρότερη στο δεύτερο σενάριο και την περίοδο 2075 – 2100, οπότε βλέπουμε αύξηση της διάρκειας των επεισοδίων ξηρασίας στη χώρα μέχρι 4 μήνες ανά 5ετία. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία ακόμη και στο ενδιάμεσο σενάριο προκύπτουν παρατεταμένα επεισόδια κυρίως στις πεδινές περιοχές της Θεσσαλίας και της Ανατολικής Κρήτης.

Η χειρότερη ξηρασία «χτυπάει την πόρτα» της Ευρώπης

Στο μεταξύ, σύμφωνα με επιστημονικές εκτιμήσεις η ξηρασία που πλήττει την Ευρώπη αναμένεται να είναι η χειρότερη των τελευταίων πέντε αιώνων, επηρεάζοντας σειρά τομέων της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως η εσωτερική ναυσιπλοΐα, η γεωργία, η διατροφική ασφάλεια και η ενεργειακή επάρκεια.

Το 2022 οι συνέπειες της ξηρασίας σε πολλές καλλιέργειες ήταν δραματικές. Η παραγωγή αραβοσίτου ήταν κατά 16% χαμηλότερη από τον μέσο όρο της τελευταίας πενταετίας, ενώ οι σοδειές σόγιας και ηλιοτροπίων μειώθηκαν κατά 15% και 12%, αντίστοιχα. Σημαντικές ήταν οι ελλείψεις στην υδροηλεκτρική ενέργεια, ενώ η χαμηλή στάθμη των νερών στους ποταμούς επηρέασε τα πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας δυσχεραίνοντας τη λειτουργία των συστημάτων ψύξης τους. Επίσης, η χαμηλή στάθμη των υδάτων στους ευρωπαϊκούς ποταμούς, δημιούργησε προβλήματα στην ποτάμια ναυσιπλοΐα.

Ο νέος καύσωνας προκαλεί διακοπές στα δίκτυα ενέργειας και στις μεταφορές, καθώς ένα κύμα ζέστης σκεπάζει την Ευρώπη από τη Γερμανία έως τα Βαλκάνια, ασκώντας πίεση στον ηλεκτρισμό, ενώ τα ποτάμια – κλειδιά, όπως ο Ρήνος και ο Ροδανός επηρεάζονται.  Οι σοδειές απειλούνται, οι τιμές των τροφίμων ανεβαίνουν και οι τουρίστες δεν θέλουν να επισκέπτονται πια προορισμούς με καύσωνα.

Οι πλημμύρες θα ακολουθήσουν

Μπορεί να ακούγεται μακρινό σενάριο, εν μέσω καύσωνα και με τις; φωτιές να επηρεάζουν μεγάλο μέρος της χώρας, ωστόσο οι πλημμύρες αποδεικνύονται μακράν το πιο επικίνδυνο και θανατηφόρο καιρικό φαινόμενο που έχει «χτυπήσει» τη χώρα μας, καθώς τα τελευταία 100 χρόνια έχουμε θρηνήσει πάνω από 650 νεκρούς.

Η κλιματική αλλαγή, η αύξηση της ραγδαιότητας των βροχοπτώσεων, η αποκοπή των ρεμάτων, οι πυρκαγιές και η έντονη αστικοποίηση αποτελούν επιταχυντές των πλημμυρικών φαινομένων και των συνεπακόλουθων καταστροφών.

Στο πλαίσιο αυτό, από τη γεωγραφική κατανομή των επεισοδίων, παρατηρείται ότι οι παράκτιοι νομοί είναι περισσότερο εκτεθειμένοι σε έντονα καιρικά φαινόμενα, ενώ η ευρύτερη περιοχή του λεκανοπεδίου Αττικής (Αθήνα-προάστια), όπου διαμένει περίπου το 35% του συνολικού ελληνικού πληθυσμού, θεωρείται η πλέον πληττόμενη. «Η μεγαλύτερη τρωτότητα καταγράφεται σε σημεία με κρίσιμες υποδομές, βιομηχανικές περιοχές κ.λπ. όπως επίσης εκεί όπου σημειώνονται πυρκαγιές έχουμε και αύξηση στη συχνότητα των πλημμυρικών φαινομένων, λασποροές και κατολισθήσεις».

Σε ό,τι αφορά άλλες «κόκκινες» περιοχές, ο μεγαλύτερος κίνδυνος αφορά τις αστικές περιοχές και πιο συγκεκριμένα τη Θεσσαλονίκη, το Άργος, την Πάτρα και το Ηράκλειο της Κρήτης. «Πρόκειται για παραθαλάσσιες περιοχές με μεγαλύτερη τρωτότητα, όπως η Αγία Πελαγία που χτυπήθηκε το φθινόπωρο», αναφέρει ο κ. Διακάκης, τονίζοντας πως το νότιο τμήμα της χώρας απειλείται σε μεγαλύτερο βαθμό. Στον αντίποδα, λιγότερο ευάλωτες περιοχές χαρακτηρίζονται ορεινές πόλεις της Βορείου Ελλάδας και της Ηπείρου.

Αυτό που εντείνει την ανησυχία των επιστημόνων είναι ότι οι καταστροφές από το φαινόμενο παρατηρούνται ολοένα και πιο συχνά, ενώ καταγράφονται με μεγαλύτερη συχνότητα και ακραία περιστατικά με πολλούς θανάτους.

Σε ό,τι έχει να κάνει με τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, οι επιστήμονες τονίζουν ότι πρόκειται για έναν ανατροφοδοτούμενο κύκλο, όπου η ξηρασία οδηγεί σε πυρκαγιές και διάβρωση και ούτω καθεξής.

Ανοδος της στάθμης της θάλασσας

Μέσα σ’ όλα τα δεινά έχουμε και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Μπορεί η είδηση πριν από λίγο καιρό για το λιώσιμο του γιγάντιου «Παγετώνα της Αποκάλυψης» ή Thwaites που βρίσκεται στη Δυτική Ανταρκτική και έχει έκταση περίπου 120 χιλιόμετρα – όσο δηλαδή η πολιτεία της Φλόριντα στις ΗΠΑ- να φαντάζει κάτι το πολύ μακρινό, ωστόσο αν τελικά καταρρεύσει, θα αυξήσει δραματικά τη στάθμη της θάλασσας και θα επηρεάσει πολλές περιοχές ανά τον πλανήτη. Μάλιστα, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι αν τελικά λιώσει ο Thwaites, η στάθμη της θάλασσας θα μπορούσε να αυξηθεί κατά περισσότερο από 60 εκατοστά – αρκετά για να βυθίσει τμήματα παράκτιων πόλεων παγκοσμίως, από το Τόκιο έως το Ντουμπάι και το Μαϊάμι.

Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας είναι μια βασική συνέπεια της υπερθέρμανσης του πλανήτη και θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο πλημμύρας από θαλάσσιες καταιγίδες, για τους ανθρώπους, τις χρήσεις γης (π.χ. γεωργία), τις περιουσίες, τις υποδομές, αλλαγές στη διαχείριση του νερού, είτε λόγω μειωμένων ποτάμιων εισροών είτε υφαλμύρινσης των παράκτιων υδροφόρων οριζόντων, είτε τελικά σε μετανάστευση πληθυσμών, η οποία εκτιμάται να διπλασιαστεί ή ακόμη και να τριπλασιαστεί μέχρι το 2100. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι ένας μεσομακροπρόθεσμος κίνδυνος, είναι διαχειρίσιμος, αλλά δεν θα είναι για πολύ ακόμη.

Με φόντο αυτό τον μεσοπρόθεσμο κίνδυνο είναι χαρακτηριστική η μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου για τις τάσεις διάβρωσης και τις εποχιακές αυξομειώσεις των αιγιαλών, στην οποία καταγράφεται πως η θάλασσα «καταπίνει» παραλίες, δρόμους, σπίτια, υποδομές και δεκάδες παράκτιες περιοχές, τόσο στην ηπειρωτική Ελλάδα όσο και στα νησιά βρίσκονται αντιμέτωπες με τη φύση.

Σύμφωνα με το ερευνητικό πρόγραμμα «ERA BEACH» που πραγματοποιήθηκε από το Εργαστήριο Παράκτιας Μορφοδυναμικής – Διαχείρισης και Θαλάσσιας Γεωλογίας στο τμήμα Επιστημών Θάλασσας του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Μυτιλήνη, με επιστημονικό υπεύθυνο τον κ. Αντώνη Βελεγράκη, έως το 2050 το 1/5 των παραλιών έξι νησιών, που έχουν μελετηθεί περιοχές τους, θα έχουν «χάσει» έως και το 50% της έκτασής τους. Πρόκειται για τη Σαντορίνη (Καμάρι), τη Λέσβος (Ερεσός, Τσαμάκια), τη Χίος (Καταρράκτης, Αγία Ερμιόνη), την Κάλυμνος (Μασούρι), τη Χάλκη και το Αγαθονήσι.

Σύμφωνα με τα τέσσερα σενάρια υψηλής προτεραιότητας που προτάθηκαν στην πρόσφατη αναφορά της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή το 2021 η αύξηση της θαλάσσιας στάθμης αναμένεται να κυμανθεί μεταξύ 0,17 m και 0,31 m για το 2050, μεταξύ 0,28 m και 1,01 m για το 2010 και μεταξύ 0,37 m και 1,88 m για το 2150. Την ίδια ώρα, οι ειδικοί αναφέρουν πως νωρίτερα από το 2050 το μέτριο σενάριο προαναγγέλλει ότι παγκόσμια διάβρωση των παραλιών προβλέπεται περίπου στα 28 μέτρα, τη στιγμή που η Μεσόγειος χαρακτηρίζεται ως ένα «θερμό σημείο». Εξάλλου, Πελοπόννησος, Αττική και Κρήτη σε πρώτο βαθμό και Κυκλάδες, Δωδεκάνησα και νησιά του Ανατολικού Αιγαίου σε δεύτερο, καταγράφουν υψηλή τρωτότητα των ακτών τους, με δεδομένο το σενάριο ανόδου της θαλάσσιας στάθμης κατά 0,4 m μέχρι το 2100.