Ψήφος Ελλήνων του εξωτερικού, εκλογές και Σύνταγμα

Αφορμής δοθείσης (πρόταση της Κυβέρνησης αναφορικά με τη δυνατότητα ψήφου των Ελλήνων του εξωτερικού) και αιτίας υπάρχουσας (διαχρονική εφαρμογή του Συντάγματος), θα ήθελα να καταθέσω κάποιες σκέψεις ως πολίτης χωρίς ιδιαίτερες νομικές γνώσεις.

Σύμφωνα λοιπόν με το Άρθρο 1.3 του Συντάγματος της Ελλάδας «Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα». Η πηγή της εξουσίας είναι ο λαός και η εξουσία του ασκείται μέσω των αντιπροσώπων του, δηλαδή των ανά τετραετία εκλεγομένων βουλευτών. Ο λαός αποτελείται από τους πολίτες του ελληνικού κράτους, οι οποίοι έχουν την ελληνική υπηκοότητα και οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα της άσκησης των πολιτικών δικαιωμάτων, όπως ορίζει το Σύνταγμα. Το έθνος περιλαμβάνει υπηκόους διαφόρων κρατών κοινής ιστορικής, γλωσσικής και γενικά πολιτιστικής καταγωγής, π.χ. οι υπήκοοι της Ελλάδας, οι Έλληνες της Κύπρου, οι Έλληνες της Διασποράς θεωρούνται ότι ανήκουν στο ελληνικό έθνος, παρ’ ότι έχουν υπηκοότητες άλλων κρατών.

Όσοι πολίτες του ελληνικού κράτους είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους, άρα  έχουν εκλογικό δικαίωμα, «όπως νόμος ορίζει, εκλέγουν τους  βουλευτές με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία» (Άρθρο 51.3). «O νόμος δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα παρά μόνο αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα» ορίζεται στη συνέχεια του ιδίου Άρθρου. Με λίγα λόγια οι Έλληνες πολίτες, πλην των προαναφερθεισών εξαιρέσεων, απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα ανεξαρτήτως τόπου διαμονής, άρα την ημέρα των εκλογών δικαιούνται να ψηφίσουν, είτε βρίσκονται στην Ελλάδα, είτε στο εξωτερικό.

Ας προσθέσουμε στα προαναφερθέντα και το Άρθρο 25.1: «Τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους. Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους». Η ερμηνεία ενός πολίτη αυτής της χώρας: ο συνδυασμός όλων των προαναφερθέντων θα έπρεπε ήδη να είχε ως αποτέλεσμα την «ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκηση» του εκλογικού δικαιώματος ανεξαρτήτως τόπου διαμονής. Κι όμως: τα χρόνια περνούσαν, πολλά κράτη, από τη Γερμανία, την Τουρκία μέχρι και την Κολομβία, έβρισκαν νόμιμους και συνταγματικούς τρόπους να εξυπηρετήσουν τους, κατοικούντες εκτός επικρατείας, πολίτες των, προσφέροντάς τους τη δυνατότητα ψήφου όπου κι αν βρίσκονταν. Η Ελλάδα όμως «χαμπάρι».

Φθάσαμε στον 21ο αιώνα και με τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 προστέθηκε μια ακόμα παράγραφος στο Άρθρο 51 (51.4) με στόχο τη διευκόλυνση των Ελλήνων του εξωτερικού στην άσκηση του δικαιώματός των, η οποία όμως θα έπρεπε να ψηφισθεί με πλειοψηφία 2/3 του ελληνικού κοινοβουλίου. Δύσκολο το άθλημα της συναίνεσης στη χώρα μας. Κι έτσι μ’ αυτά και μ’ αυτά έπρεπε να φθάσουμε στο 2019 και να ψηφισθεί ένας νόμος, ο οποίος λόγω του αναγκαίου συμβιβασμού για την πλειοψηφία των 2/3 μόνο με πολύ φαντασία θύμιζε το «Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού». Το καλό: οι Έλληνες του εξωτερικού ψήφισαν για πρώτη φορά. Το κακό και το άσχημο: 25.610 Έλληνες πολίτες «κατάφεραν» να εγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους του εξωτερικού.

Ας ελπίσουμε ότι, μετά από δύο αιώνες κοινοβουλευτικής δημοκρατίας κι έχοντας μπει στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, κάποιοι από τους τριακοσίους αντιπροσώπους του ελληνικού λαού θα καταφέρουν να ξεφύγουν από τη ροπή προς το παρελθόν και από τα, κυριολεκτικά, μικροκομματικά συμφέροντα και να τιμήσουν εν τοις πράγμασι, έστω και με καθυστέρηση, την έννοια του προοδευτικού, εκτελώντας το καθήκον τους, όπως το ορίζει το Σύνταγμα, δίνοντας την πραγματική δυνατότητα εξάσκησης του εκλογικού δικαιώματος των συμπολιτών μας στο εξωτερικό. Εκτός αν στοχεύουν στην αύξηση της κατανάλωσης, άρα και του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), αναγκάζοντας τους Έλληνες πολίτες να πάρουν το αεροπλάνο για να έρθουν στη χώρα μας, όπου δικαιούνται να ψηφίσουν. Δεν υπάρχει λόγος επιστροφής στις ντροπιαστικές εποχές των «αυτοχθόνων» και των «ετεροχθόνων». Η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων και Ελληνίδων πολιτών απαιτεί την εφαρμογή του πνεύματος του Συντάγματος.

Μια που αναφερθήκαμε όμως στο δικαίωμα της ψήφου, ας συνεχίσουμε τις «βόλτες» μας μέσω του Συντάγματος προς τις εκλογές, οι οποίες θα πρέπει να διεξάγονται κάθε τέσσερα χρόνια, όπως ρητά αναφέρει το Άρθρο 53.1: «Οι βουλευτές εκλέγονται για τέσσερα συνεχή έτη που αρχίζουν από την ημέρα των γενικών εκλογών. Mόλις λήξει η βουλευτική περίοδος, … διατάσσεται η διενέργεια γενικών βουλευτικών εκλογών μέσα σε τριάντα ημέρες …». Το Σύνταγμα προβλέπει όμως δύο εξαιρέσεις διενέργειας πρόωρων εκλογών και συγκεκριμένα στη μια περίπτωση κατά την οποίαν η κυβέρνηση παραιτείται π.χ. λόγω απώλειας της δεδηλωμένης ή λόγω σκανδάλου και στην άλλη περίπτωση κατά την οποίαν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διαλύει τη Bουλή με πρόταση της Kυβέρνησης, δηλαδή του πρωθυπουργού,  προκειμένου να αντιμετωπιστεί εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας, όπως αναφέρεται στο Άρθρο 41.2: «O Πρόεδρος της Δημοκρατίας διαλύει τη Bουλή με πρόταση της Kυβέρνησης που έχει λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, για ανανέωση της λαϊκής εντολής προκειμένου να αντιμετωπιστεί εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας».

Πόσες φορές στο παρελθόν θυμάστε να έχει υπάρξει συγκεκριμένο εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας, το οποίο να είχε αναγκάσει τον πρωθυπουργό να προτείνει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τη διάλυση της Βουλής και τη διενέργεια πρόωρων εκλογών, όπως ορίζει το Σύνταγμα; Ο οποίος Πρόεδρος παρεμπιπτόντως δεν ελέγχει καν την κρισιμότητα του θέματος. Αντιθέτως πόσες φορές ακούμε για το αποκλειστικό προνόμιο του εκάστοτε πρωθυπουργού να αποφασίσει τη διενέργεια πρόωρων εκλογών και από που προκύπτει αυτό το προνόμιο; Και πόσες φορές έχουμε ακούσει τον εκάστοτε αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης να ζητεί πρόωρες εκλογές; Αποτέλεσμα: από τη Μεταπολίτευση μέχρι σήμερα μόνο τρεις κυβερνήσεις διεξήγαγαν εκλογές στην ώρα τους: Ν.Δ. 1977-1981, ΠΑΣΟΚ 1985-1989, ΠΑΣΟΚ 2000-2004.

Μήπως έχει φθάσει η ώρα να τηρείται και σ’ αυτή την περίπτωση ο κανόνας του Συντάγματος, δηλαδή τα τέσσερα χρόνια και όχι η εξαίρεση; Δεν έχει να κάνει με τυπολατρία, αλλά με βαθύτατο σεβασμό της δημοκρατίας και των θεσμών, οι οποίοι από αρχαιοτάτων χρόνων την θωρακίζουν. «Οἱ γὰρ νομοθέται τούς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς» αναφέρει ο Αριστοτέλης στο έργο του Ηθικά Νικομάχεια. Οι νομοθέτες κάνουν καλούς τους πολίτες τους ασκώντας τους να αποκτούν τις συγκεκριμένες συνήθειες. Οι σημερινοί πολιτικοί – βουλευτές, αυτό που αποκαλούμε πολλές φορές Πολιτεία, θα πρέπει να έχουν τον στόχο, μέσω των νόμων που ψηφίζουν, να εθίζουν τους πολίτες στην τήρηση των νόμων. Και μάλιστα, ει δυνατόν, οι πολίτες να μην εξαναγκάζονται να τηρήσουν τους νόμους για να αποφύγουν κάποια τιμωρία, αλλά να τους ακολουθούν συνειδητά.

Ας το ενστερνισθούν οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποί μας και ας εφαρμόσουν το πνεύμα και το γράμμα του Συντάγματος, πρωτοστατούντος του εκάστοτε πρωθυπουργού, ο οποίος θα «αποκηρύξει το αποκλειστικό του προνόμιο» διενέργειας πρόωρων εκλογών, έτσι ώστε κι ο εκάστοτε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης να μην μπαίνει στον πειρασμό της επίκλησής των. Κι οι δημοσιογράφοι, αντί να στοιχηματίζουν για την ημερομηνία των πρόωρων εκλογών, να είναι οι πρώτοι, οι οποίοι, σε περίπτωση σχετικών διαρροών, να το καυτηριάζουν και ν’ ασκούν την ανάλογη κριτική. Και οι πολίτες με τη σειρά τους να γνωρίζουν, ότι αυτούς που ψηφίζουν, αυτοί θα διοικήσουν τα επόμενα τέσσερα χρόνια.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο η πολιτική ηγεσία της χώρας, σεβόμενη τους θεσμούς και τηρώντας το Σύνταγμα, θα δίνει το καλό παράδειγμα στους πολίτες, οι οποίοι με τη σειρά τους θ’ αρχίσουν να λειτουργούν με λιγότερη ιδιοτέλεια όσον αφορά τους θεσμούς, κάτι που μακροπρόθεσμα θα έχει ως αποτέλεσμα την μείωση της διαχρονικής σχέσης καχυποψίας, δυσπιστίας και έλλειψης εμπιστοσύνης μεταξύ πολίτη και κράτους. Τα παραδείγματα της ψηφιακής διαδικασίας του εμβολιασμού εναντίον του Covid και των παρεχομένων υπηρεσιών του ψηφιακού κράτους προς τους πολίτες δείχνουν τον δρόμο αποκατάστασης της σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και πολιτών, μίας σχέσης, βασισμένης τόσο στον αλληλοσεβασμό, όσο και στον σεβασμό προς τους θεσμούς και απαραίτητης για την εύρυθμη και αποδοτική λειτουργία ενός σύγχρονου κράτους. Όπως ακριβώς ορίζει το Σύνταγμα, το οποίο, στο Άρθρο 2 τοποθετεί τον άνθρωπο στο επίκεντρο της κοινωνικής συμβίωσης και ορίζει: «ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Η συγκεκριμένη θεμελιώδης διάταξη κατοχυρώνει την ύψιστη αξία του ανθρώπου και υποχρεώνει την Πολιτεία να τη σέβεται και να την προστατεύει.

Το Σύνταγμα δεν αποτελείται από μια σειρά νόμων, αλλά είναι ο ανώτατος νόμος της Πολιτείας και επηρεάζει άμεσα την κοινωνική μας συμβίωση. Όπως και σε άλλες χώρες, έτσι και στην Ελλάδα ήταν το αποτέλεσμα αγώνων των πολιτών με στόχο την καθιέρωση και εμπέδωση της ελευθερίας, ισότητας και της δικαιοσύνης με τα αντίστοιχα δικαιώματα, αλλά και υποχρεώσεις. Όπως αναφέρει ο καθηγητής Αρ. Χατζής σε άρθρο του στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (29/12/19): «Από τον Ιανουάριο του 1822 οι Έλληνες δεν πολεμούν μόνο για την εθνική ανεξαρτησία τους αλλά και για την πολιτική ελευθερία που αυτό το πρώτο Σύνταγμα εγγυάται». Συνεχίζοντας με την εξέγερση της 3ης Σεπτεμβρίου 1844 εναντίον του Όθωνα με ζητούμενο και αποτέλεσμα την παραχώρηση του Συντάγματος του 1844, φθάσαμε στην πολιτικά φορτισμένη δεκαετία του 1960, κατά τη διάρκεια της οποίας το εμβληματικό σύνθημα 1-1-4 έβαλε ανεξίτηλα τη σφραγίδα του στους αγώνες του κινήματος για τη διαφύλαξη της δημοκρατίας. Τι ήταν το 114; Το ακροτελεύτιο άρθρο του τότε ισχύοντος Συντάγματος του 1952. Και τι έλεγε; «Η τήρησις του παρόντος Συντάγματος αφιερούται εις τον πατριωτισμόν των Ελλήνων», όπως αναφέρεται και στο Άρθρο 120 (Ακροτελεύτια διάταξη) του ισχύοντος Συντάγματος.

Τιμώντας και σεβόμενοι όλες και όλους αυτούς, οι οποίοι αγωνίστηκαν για την καθιέρωση, αλλά και τήρηση του Συντάγματος, έτσι ώστε να απολαμβάνουμε σήμερα την ελευθερία και τη δημοκρατία, θεωρώντας τις αυτονόητες, ας σεβαστούμε, αρχικά, το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα ψήφου των Ελλήνων του εξωτερικού και διευκολύνοντάς τους να ψηφίσουν στον τόπο διαμονής των χωρίς «τσαλιμάκια», αλλά και την τήρηση της κοινοβουλευτικής τετραετίας στη συνέχεια. Για ποιο λόγο; «Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα».

*Γιάννης Γούσης, Σύμβουλος Επιχειρήσεων