Εργαζόμενοι: Οι συνέπειες των πυρκαγιών – Η υποχρεωτική παύση εργασιών σε εξωτερικούς χώρους

1. Πυρκαγιά και συνέπειες για τους μισθωτούς σε συνδυασμό με την υποχρεωτική παύση εκτελέσεως εργασιών σε εξωτερικούς χώρους

1.1.      Εισαγωγή

1.1.1.  Γενικά

Όσα πιο κάτω αναφέρονται, αποτελούν ανάλυση που τελούν με την επιφύλαξη νομοθετικών διατάξεων παρεμβάσεων, που μπορεί να ρυθμίζουν με ειδικό τρόπο το ζήτημα καταβολής των αποδοχών των εργαζομένων που τυχόν δεν απασχολήθηκαν λόγω της υποχρεωτικής παύσης των εργασιών κατά τη διάρκεια του καύσωνα «ΚΛΕΩΝ».

Υπενθυμίζουμε άλλωστε πως κατά το παρελθόν, σε αντίστοιχες περιπτώσεις κατά τις οποίες αποφασίστηκε η αναστολή λειτουργίας ιδιωτικών επιχειρήσεων λόγω φαινομένων κακοκαιρίας (συγκεκριμένα λόγω χιονοπτώσεων), νομοθετήθηκε η υποχρεωτική καταβολή των αποδοχών των εργαζομένων που δεν εργάσθηκαν κατά τις ημέρες αναστολής λειτουργίας (βλ. συγκεκριμένα αρ. 20 παρ. 2 του Ν. 4892/2022 που αφορούσε το διάστημα αναστολής λειτουργίας των επιχειρήσεων κατά τις ημερομηνίες της 25 και 26 Ιανουαρίου 2022 λόγω σφοδρών χιονοπτώσεων).

Με την Υ.Α. 65581/12-7-2023 του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικής Ασφαλίσεως (ΦΕΚ 4491, τεύχος Β΄ της 12.7.2023) προβλέπεται η λήψη έκτακτων μέτρων για την αντιμετώπιση της θερμικής καταπόνησης των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα κατά τη διάρκεια του καιρικού φαινομένου – καύσωνα με την ονομασία «ΚΛΕΩΝ». Η οποία προβλέπει υποχρεωτική παύση εργασιών κατά τη διάρκεια του καιρικού φαινομένου – καύσωνα με την ονομασία «ΚΛΕΩΝ (CLEON)» α) Για εργαζόμενους με σχέση εξαρτημένης εργασίας στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας σε εργοδότες περιοχών της χώρας που, σύμφωνα με την εκτίμηση της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (ΕΜΥ), ο κίνδυνος θερμικής καταπόνησης καθίσταται εξαιρετικά υψηλός σύμφωνα με: «[…….] 3. η θερμοκρασία διαμορφώνεται σε τιμή άνω των 40ο C και ταυτόχρονα η τιμή του δείκτη υγρασίας διαμορφώνεται σε τουλάχιστον 20%, καθίσταται υποχρεωτική η παύση εργασιών κατά το χρονικό διάστημα 12.00′ – 17.00′ σε χειρωνακτικές εργασίες που εκτελούνται σε εξωτερικό χώρο, ενδεικτικά αναφερόμενες, εργασίες σε τεχνικά και οικοδομικά έργα, εργοτάξια, διανομή και μεταφορά προϊόντων και αντικειμένων με δίτροχο όχημα (delivery). [……] γ) Σε περίπτωση μη τήρησης των υποχρεώσεων της παρούσας διάταξης επιβάλλεται από την Επιθεώρηση Εργασίας, σύμφωνα με τα άρθρα 23 και 24 του ν. 3996/2011 (Α’ 170), χρηματικό πρόστιμο δυο χιλιάδων ευρώ ανά εργαζόμενο της επιχείρησης.»

1.1.2.  Εφαρμογή της ΥΑ

Βεβαίως, ο θάνατος του «διανομέα» στην Εύβοια, που έκανε διανομή σε ώρες και συνθήκες που ορίζει η ΥΑ ότι έπρεπε να υπάρχει υποχρεωτική διακοπή εργασιών, ταυτόχρονα αποδείχτηκε ότι δεν είχε δηλωθεί στο ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ η απασχόληση δηλαδή πρόκειται για ανασφάλιστη ή αδήλωτη εργασία και ο τρόπος που αντιμετωπίστηκε από την Ανεξάρτητη Αρχή ΣΕΠΕ, η οποία περίμενε γραπτή καταγγελία από την οικογένεια του θανόντος διανομέα και δεν την κάλυπτε η δημόσια δήλωση της μητέρας, να προχωρήσει αυτεπάγγελτα σε έρευνα και επιβολή των κυρώσεων, τόσο για την αδήλωτη εργασία σύμφωνα με τα άρθρα 24 και 28 του ν. 2997/2011 όσο και της περίπτωσης γ του άρθρου 2 της εν λόγω ΥΑ.

1.2.      Νομοθετικό πλαίσιο  – έννοιες – υποχρέωση καταβολής ή μη αποδοχών

1.2.1.  Αστικός κώδικας άρθρο 656

Σύμφωνα με το άρθρο 656 ΑΚ «[α]ν ο εργοδότης έγινε υπερήμερος ως προς την αποδοχή της εργασίας ο εργαζόμενος έχει δικαίωμα να απαιτήσει την πραγματική απασχόλησή του, καθώς και το μισθό για το διάστημα που δεν απασχολήθηκε. Δικαίωμα να απαιτήσει το μισθό έχει ο εργαζόμενος και στην περίπτωση που η αποδοχή της εργασίας είναι αδύνατη από λόγους που αφορούν στον εργοδότη και δεν οφείλονται σε ανώτερη βία. Στις ανωτέρω περιπτώσεις ο εργαζόμενος δεν είναι υποχρεωμένος να παράσχει την εργασία σε άλλο χρόνο. Ο εργοδότης, όμως, έχει δικαίωμα να αφαιρέσει από το μισθό καθετί που ο εργαζόμενος ωφελήθηκε από τη ματαίωση της εργασίας ή από την παροχή της αλλού».

1.2.2.  Αστικός κώδικας άρθρο 657 και 658

Άρθρο 657 – Λόγοι που εμπόδισαν τον εργαζόμενο

Ο εργαζόμενος διατηρεί την αξίωσή του για το μισθό, αν ύστερα από δεκαήμερη τουλάχιστον παροχή εργασίας εμποδίζεται να εργαστεί από σπουδαίο λόγο που δεν οφείλεται σε υπαιτιότητά του.

Ο εργοδότης έχει δικαίωμα να αφαιρέσει από το μισθό τα ποσά που εξαιτίας του εμποδίου καταβλήθηκαν στον εργαζόμενο από ασφάλιση υποχρεωτική κατά το νόμο.

Άρθρο 658

Το χρονικό διάστημα κατά το οποίο διατηρείται, σύμφωνα με το προηγούμενο άρθρο, η αξίωση για το μισθό σε περίπτωση εμποδίου, δεν μπορεί να υπερβεί τον ένα μήνα, αν το εμπόδιο εμφανίστηκε ένα τουλάχιστον έτος μετά την έναρξη της σύμβασης, και το μισό μήνα σε κάθε άλλη περίπτωση. Η αξίωση για το διάστημα αυτό υπάρχει και αν ακόμη ο εργοδότης κατάγγειλε τη μίσθωση επειδή το εμπόδιο του παρείχε το δικαίωμα αυτό.

1.2.3.  Έννοια ανωτέρας βίας, τυχηρού γεγονότος

Ως ανωτέρα βία, «θεωρείται παν τυχηρόν γεγονός, εις την συγκεκριμένην περίπτωσιν απρόβλεπτον, το οποίον ήτο αδυνατον ν’ αποτραπή, ακόμη και δια μέτρων άκρας επιμελείας και συνέσεως»

Ως τυχηρόν γεγονός θεωρείται κάθε γεγονός το οποίο δεν οφείλεται σε πταίσμα και δεν θα ήταν δυνατόν να προβλεφθεί, μπορούσε όμως να αποτραπεί με μέτρα άκρας επιμελείας και συνέσεως, ώστε να μην επέλθει η αδυναμία παροχής της εργασίας. Συνεπώς, όπως φαίνεται και από τον ορισμό της, η ανωτέρα βία αποτελεί μορφή τυχηρού (εν ευρεία εννοία) γεγονότος, το οποίο διαφέρει από το (εν στενή εννοία) τυχηρόν γεγονός, κατά το ότι δεν θα μπορούσε να αποτραπεί ούτε δια μέτρων άκρας επιμελείας και συνέσεως.

1.2.4.  Υποχρέωση καταβολής ή ΜΗ καταβολής αποδοχών στους εργαζομένους σε περίπτωση διακοπής της λειτουργίας της επιχειρήσεως λόγω γεγονότος

Όσον αφορά την υποχρέωση καταβολής αποδοχών στους εργαζομένους σε περίπτωση διακοπής της λειτουργίας της επιχειρήσεως λόγω γεγονότος που επέφερε οριστική ή προσωρινή αδυναμία αποδοχής της εργασίας γίνονται οι παρακάτω διακρίσεις:

i.            Εάν ο λόγος που επέφερε τη διαταραχή της λειτουργίας της επιχειρήσεως αφορά την επιχείρηση και οφείλεται σε ανωτέρα βία, τότε ο εργοδότης απαλλάσσεται της υποχρεώσεως καταβολής αποδοχών στους μισθωτούς.

ii.            Εάν ο λόγος αφορά μεν την επιχείρηση αλλά δεν οφείλεται σε ανωτέρα βία, τότε ο εργοδότης υποχρεούται να καταβάλει τον μισθό.

iii.            Εάν ο λόγος δεν αφορά την επιχείρηση και οφείλεται σε ανωτέρα βία τότε, ο εργοδότης απαλλάσσεται της υποχρεώσεως καταβολής αποδοχών και.

iv.            Εάν ο λόγος δεν αφορά την επιχείρηση και δεν οφείλεται σε ανωτέρα βία τότε,

§  ο εργοδότης απαλλάσσεται από την καταβολή του μισθού μόνον εάν το τυχηρό γεγονός κατέστησε συγχρόνως και στον εργαζόμενο αδύνατη την παροχή της εργασίας.

§  Στην περίπτωση αυτήν, εφαρμόζεται το άρθρο 380 του ΑΑΚ, βάσει του οποίου απαλλάσσεται τόσο ο μισθωτός από την υποχρέωση παροχής.

Η νομολογία και η θεωρία έχουν υπαγάγει στην έννοια του «τυχηρού» ή στην έννοια της «ανωτέρας βίας» διάφορες περιπτώσεις.

Μεταξύ των περιπτώσεων που η νομολογία έχει κατατάξει στην έννοια της «ανωτέρας βίας» συγκαταλέγεται και η διακοπή λειτουργίας της επιχειρήσεως κατόπιν:

·         πράξεως Διοικητικής Αρχής ή

·         διατάξεως νόμου αναγκαστικής ισχύος.

1.3.      Πυρκαγιά και συνέπειες για τους μισθωτούς

1.3.1.  Η πυρκαγιά ως ανυπαίτιο κώλυμα

Αν δεν υπάρξει ιδιαίτερη ρύθμιση -όπως έγινε με την πανδημία του covid αλλά και σε παρόμοιες καταστάσεις από πυρκαγιές του 2021 Β. Εύβοια και σεισμόπληκτες περιοχές-  Η αδυναμία των μισθωτών να προσέλθουν στην εργασία τους λόγω των εκτεταμένων πυρκαγιών και εφ’ όσον η επιχείρηση λειτούργησε κανονικά, συνιστά ανυπαίτιο κώλυμα παροχής της εργασίας και οι μισθωτοί δικαιούνται να λάβουν το ημερομίσθιό τους υπό τις προϋποθέσεις των άρθρο 657 και 658 ΑΚ.

Με Δελτίο Τύπου του Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, την Παρασκευή, 21 Ιουλίου 2023, σχετικά με τα «Μέτρα πλαισίου κρατικής αρωγής για τη στήριξη πυρόπληκτων περιοχών 2023» μεταξύ άλλων μέτρων και αυτό της  Αναστολής συμβάσεων εργασίας, ειδικότερα:

«Διαμορφώνεται ειδικό σχήμα στήριξης της απασχόλησης για τις επιχειρήσεις που έχουν πληγεί από τις πυρκαγιές, με τη παροχή δυνατότητας αναστολής των συμβάσεων εργασίας και χορήγησης αντίστοιχου επιδόματος, ύψους 534 ευρώ, προς τους εργαζόμενους των πληγεισών επιχειρήσεων για ένα τρίμηνο. Όπως και τα λοιπά μέτρα, το μέτρο αφορά στοχευμένα τις επιχειρήσεις που πιστοποιούνται ως πληγείσες και εντάσσονται στο πλαίσιο της κρατικής αρωγής προς πληγείσες επιχειρήσεις.»

Σύμφωνα με τροπολογία που κατατέθηκε στην Βουλή -όπως δήλωσε ο αρμόδιος Υπουργός, οι επιχειρήσεις που πλέον δεν μπορούν να λειτουργήσουν λόγω των καταστροφών που υπέστησαν εξαιτίας των πυρκαγιών, θα μπορούν να θέτουν σε αναστολή τους εργαζομένους τους για τρεις μήνες, και οι εργαζόμενοι θα μπορούν να λαμβάνουν έκτακτο επίδομα έως 534 ευρώ το μήνα.

1.3.2.  Διακοπή εργασιών εργοδότη λόγω πυρκαγιάς
i.            Οι εκτεταμένες πυρκαγιές, οι οποίες προκάλεσαν είτε προσωρινή διακοπή της λειτουργίας της επιχειρήσεως είτε οριστική διακοπή των εργασιών της, συνιστούν ανωτέρα βία.

Έτσι, στην περίπτωση της προσωρινής διακοπής, ο εργοδότης απαλλάσσεται από την υποχρέωση καταβολής του μισθού (άρθρο 656 ΑΚ). Βλέπε το υπ’ αριθμό 2019/2002  Έγγραφο του  Υπ.  Εργασίας – σχετικό με τις Χιονοπτώσεις, ως λόγο ανωτέρας βίας.

Εξ άλλου στην περίπτωση της οριστικής διακοπής της επιχειρήσεως, ο εργοδότης απαλλάσσεται από την υποχρέωση καταβολής της αποζημιώσεως λόγω καταγγελίας, εκτός αν ήταν ασφαλισμένος κατά του κινδύνου πυρκαγιάς, οπότε οφείλει τα 2/3 της αποζημιώσεως κατ  ἀρθρ. 6 παρ. 2 του Ν. 2112/20.  Η ρύθμιση ισχύει και επί εργατοτεχνιτών, για την ταυτότητα του νομικού λόγου

ii.            Όταν η πυρκαγιά δεν έθιξε τις εγκαταστάσεις της επιχειρήσεως, είχε όμως ως (έμμεση) συνέπεια τον περιορισμό των εργασιών της επιχειρήσεως ή δημιούργησε οικονομικές δυσχέρειες σ  αυτήν, η μη αποδοχή των υπηρεσιών των μισθωτών περιάγει τον εργοδότη σε υπερημερία.

Ο περιορισμός των εργασιών της επιχειρήσεως και οι οικονομικές δυσχέρειες έχουν χαρακτηρισθεί από τη νομολογία ως «τυχηρόν γεγονός» το οποίο δεν απαλλάσσει τον εργοδότη από την καταβολή του μισθού

1.4.      «Καύσωνας «ΚΛΕΩΝ» και υποχρεωτική παύση εκτελέσεως εργασιών σε εξωτερικούς χώρους»

Στο άρθρο 2 της εν λόγω Υ.Α. προβλέπεται πως κατά τη διάρκεια του φαινομένου καθίσταται υποχρεωτική η παύση των χειρωνακτικών εργασιών που εκτελούνται σε εξωτερικό χώρο, για το χρονικό διάστημα μεταξύ των ωρών 12:00 έως 17:00,  όπως ενδεικτικώς:

·         των τεχνικών ή οικοδομικών εργασιών,

·         των εργασιών διανομής προϊόντων ή αγαθών κ.λπ.,

υπό την προϋπόθεση ότι:

·         α΄) ο βιοκλιματικός δείκτης WBGT διαμορφώνεται σε τιμή ανώτερη του 32,2 ή

·         β΄) η θερμοκρασία διαμορφώνεται σε τιμή άνω των 42oC και ταυτόχρονα η τιμή του δείκτη υγρασίας διαμορφώνεται σε τουλάχιστον 14% ή

·         γ΄) η θερμοκρασία διαμορφώνεται σε τιμή άνω των 40oC και ταυτόχρονα η τιμή του δείκτη υγρασίας διαμορφώνεται σε τουλάχιστον 20%.

Ειδικώς για τις εργασίες που εκτελούνται σε ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη, προβλέφθηκε πως η υποχρέωση παύσης των εργασιών μεταξύ των ωρών 12:00 έως 17:00 υφίσταται σε περίπτωση που η θερμοκρασία υπερβεί τους 38oC. Σε περίπτωση μη τήρησης των ανωτέρω υποχρεώσεων, προβλέφθηκε, μάλιστα, η επιβολή διοικητικού προστίμου ύψους 2.000€ ανά απασχολούμενο εργαζόμενο.

Παράλληλα, με την Εγκύκλιο 65851/13-7-2023 διευκρινίστηκε ότι το άρθρο  2 της Υ.Α. 65851/12-7-2023 δεν εφαρμόζεται «στην περίπτωση εργασιών σε οικονομικές δραστηριότητες που αφορούν σημαντικές και κοινωνικά κρίσιμες υποδομές στους τομείς της υγείας, των μεταφορών και της κοινής ωφέλειας (υγειονομικές μονάδες, ύδρευση, ηλεκτρισμός, αεροπορικές μεταφορές, handling, θαλάσσιες, χερσαίες και σιδηροδρομικές μεταφορές)».

Όπως καθίσταται σαφές, η υποχρεωτική παύση των εργασιών αφορά συγκεκριμένες εργασίες που εκτελούνται σε εξωτερικούς χώρους και επέρχεται υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ειδικότερα δε όταν η θερμοκρασία και η υγρασία της ατμόσφαιρας ή ο βιοκλιματικός δείκτης WBGT υπερβεί ορισμένες τιμές.

Η θερμοκρασία, η υγρασία και ο βιοκλιματικός δείκτης της ατμόσφαιρας μπορούν να ελεγχθούν από την επίσημη ιστοσελίδα της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (www.emy.gr και http://www.emy.gr/emy/el/forecast/deikths_wbgt).

Συμπέρασμα

Όπως ήδη αναφέρθηκε:

1)      Η υποχρεωτική παύση των εργασιών κατόπιν εκδόσεως σχετικής νομοθετικής διατάξεως συνιστά για τον εργοδότη γεγονός «ανωτέρας βίας», το οποίο δεν οφείλεται στον ίδιο και το οποίο καθιστά αδύνατη την αποδοχή της εργασίας των μισθωτών, υπό την απειλή μάλιστα υψηλού διοικητικού προστίμου.

Συνεπώς, σε περίπτωση που συνέτρεξαν οι προβλεπόμενες από την Υ.Α. προϋποθέσεις και διακόπηκε αναγκαστικά η εργασία των μισθωτών, ο εργοδότης απαλλάσσεται από την καταβολή των αποδοχών που αντιστοιχούν στις συγκεκριμένες ώρες μη απασχολήσεως.

2)      Διαφορετική είναι η περίπτωση κατά την οποία ο εργοδότης αποφασίζει ο ίδιος να διακόψει τις εργασίες της επιχειρήσεώς του κατά τις αναφερόμενες ώρες, χωρίς όμως να συντρέχουν οι προβλεπόμενες από την Υ.Α. βιοκλιματικές προϋποθέσεις.Στην περίπτωση αυτήν, η διακοπή των εργασιών οφείλεται σε απόφαση του εργοδότη και δεν συνιστά περιστατικό «ανωτέρας βίας», ώστε ο εργοδότης οφείλει να καταβάλει κανονικά στους εργαζομένους που τυχόν δεν απασχολήθηκαν τις αποδοχές τους.

3)      Το ίδιο, κατ’ αρχήν, ισχύει και για την περίπτωση κατά την οποία η επιχείρηση ανήκει στην κατηγορία επιχειρήσεων που ασκούν οικονομικές δραστηριότητες που αφορούν σημαντικές και κοινωνικά κρίσιμες υποδομές στους τομείς της υγείας, των μεταφορών και της κοινής ωφέλειας, όπως αναφέρει η Εγκύκλιος 65851/13-7-2023.

Και στην περίπτωση αυτήν, εφ’ όσον ο εργοδότης αποφασίσει να διακόψει τις εργασίες που εκτελούνται σε εξωτερικό χώρο κατά το αναφερόμενο στην Υ.Α. χρονικό διάστημα, θα πρέπει να καταβάλει κανονικά τις αποδοχές των μη μισθωτών που δεν απασχολήθηκαν.

Παλαιολόγος Ι. Λιάζος

Οικονομολόγος – Σύμβουλος Εργασιακών Ασφαλιστικών