«Τα λεφτά μου ή τη ζωή σου»: Οι αξιότιμοι… ληστές του Λιβάνου

Ενα καλοκαιρινό πρωινό, ένας άνεργος 42χρονος άρπαξε το κυνηγετικό του όπλο και ένα μεγάλο μπιτόνι με βενζίνη. Ντυμένος με μπλουζάκι και σαγιονάρες, ο Bassam al-Sheikh Hussein μπήκε στο υποκατάστημα της Federal Bank of Lebanon στη Βηρυτό, σκοπεύοντας να κάνει μια ληστεία.

Καθώς μπήκε, χτύπησε με όλη του τη δύναμη τη μεταλλική πόρτα πίσω του. «Ακούστηκε σαν έκρηξη», είπε. Μέσα στην τράπεζα βρίσκονταν επτά ή οκτώ υπάλληλοι, δύο άνδρες πελάτες και μια γυναίκα που σωριάστηκε στο πάτωμα στη θέα του ένοπλου άνδρα, εκλιπαρώντας τον να γλιτώσει. Ο Hussein την βοήθησε και την άφησε να φύγει. «Δεν ήμουν βιαστικός», είπε. «Ήμουν πολύ αποφασισμένος. Ήμουν ήρεμος».

Έριξε βενζίνη πάνω από τα γραφεία και αναδύθηκε μια δυνατή μυρωδιά. Οι εργαζόμενοι παραπονέθηκαν ότι τους έπνιγε. Ο Hussein έπιασε τον διευθυντή από τον γιακά και τον έσπρωξε σε ένα δωμάτιο στο πίσω μέρος. Ακούμπησε το τουφέκι στην πλάτη του και του είπε να ανοίξει το θησαυροφυλάκιο. Ο διευθυντής της τράπεζας συμμορφώθηκε. Μέσα υπήρχαν στοίβες λιβανέζικων λιρών, καθώς και ένας μικρός σωρός δολάρια, ύψους περίπου 3.500 δολαρίων. Ο διευθυντής μέτρησε τέσσερα χαρτονομίσματα των 100 δολαρίων. «Είσαι ηλίθιος;» είπε ο Hussein. Ο διευθυντής του πρόσφερε όλα τα δολάρια.

Λίβανος: Το «μακρύ χέρι» ενός… ισόβιου κεντρικού τραπεζίτη

«Καλέστε τα αφεντικά σας και πείτε τους ότι θέλω όλα τα 210.000 δολ. μου αυτή τη στιγμή!», ο Hussein έσπρωξε τον διευθυντή πίσω στο γραφείο του και έδειξε το τηλέφωνο. Η αστυνομία είχε αποκλείσει την τράπεζα και πλήθος άρχισε να μαζεύεται έξω. Μουρμούρισαν με συμπάθεια: «Ο Hussein δεν προσπαθούσε να κλέψει τα χρήματα των άλλων – απλώς προσπαθούσε να πάρει τα δικά του».

Σύμφωνα με τον Economist, στον Λίβανο, η πρόσφατη ιστορία χωρίζεται στο πριν, όταν τα πράγματα ήταν μεν δυσλειτουργικά αλλά ανεκτά και στο μετά, όπου βρίσκεται τώρα η χώρα, μετά από τρία χρόνια υπερπληθωρισμού, μαζικών διαδηλώσεων, πανδημίας και της τεράστιας έκρηξης στο λιμάνι της Βηρυτού το 2020, που σκότωσε περισσότερους από 200 ανθρώπους.

@theeconomist Why are people in Lebanon robbing banks to get their own money back? We explain #lebanon #beirut #explained #politics #economics #learn #learnwithtiktok ♬ original sound – The Economist

Ο Hussein δεν προσπαθούσε να κλέψει τα χρήματα των άλλων

Τα προηγούμενα χρόνια, ο Hussein και η σύζυγός του Mariam τα πήγαιναν καλά. Ο 42χρονος ήταν αρχικά ναυαγοσώστης και εξοικονόμησε αρκετά χρήματα για να αγοράσει ένα μικρό διαμέρισμα κατά μήκος του κεντρικού δρόμου νότια της Βηρυτού όπου η οικογένειά του είχε εγκατασταθεί τη δεκαετία του 1980 κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Αργότερα, πήγε στη δουλειά με τον μεγαλύτερο αδερφό του Tarek, ο οποίος είχε αναλάβει το μικρό παντοπωλείο του πατέρα τους. Η επιχείρηση ήταν καλή. Κάθε μήνα ο Hussein έπαιρνε μέρος του μισθού του – συνήθως περίπου 1.000 δολάρια – και τον κατέθετε σε λογαριασμό σε δολάρια στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα.

Η Mariam παράτησε τη δουλειά της σε μια οδοντιατρική κλινική όταν γεννήθηκε ο γιος τους πριν από τέσσερα χρόνια. Στις αρχές του 2019, ο Hussein πούλησε το μικρό διαμέρισμά του για 60.000 δολάρια, σκοπεύοντας να αγοράσει ένα μεγαλύτερο. Έβαλε τα χρήματα στον λογαριασμό του, μαζί με τις αποταμιεύσεις του, ενώ έψαχνε το κατάλληλο μέρος.

Για δεκαετίες, οι τράπεζες του Λιβάνου και η διεφθαρμένη πολιτική ελίτ στήριζαν η μία την άλλη. Οι τοπικές τράπεζες αγόρασαν ομόλογα αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων, επιτρέποντας στην κυβέρνηση να δημιουργήσει ένα τεράστιο χρέος. Το σύστημα ήταν βιώσιμο όσο η λιβανέζικη διασπορά συνέχιζε να επαναπατρίζει δολάρια. Όμως, καθώς ο πόλεμος στη γειτονική Συρία επιδείνωσε τις πολιτικές εντάσεις, λιγότεροι Λιβανέζοι μετανάστες επέστρεψαν πίσω στη χώρα για να ξοδέψουν τα δολάρια τους ή να αγοράσουν ακίνητα. Το 2018, η πτώση των τιμών του πετρελαίου επηρέασε περαιτέρω τις καταθέσεις σε δολάρια, καθώς οι Λιβανέζοι δεν είχαν μετρητά. Η κεντρική τράπεζα ενθάρρυνε τις μικρότερες τράπεζες του Λιβάνου να της δανείσουν δολάρια, τα οποία χρησιμοποίησε για να καλύψει το έλλειμμα του εθνικού προϋπολογισμού και να διατηρήσει τη συναλλαγματική δέσμευση. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας έχει περιγραφεί από την Παγκόσμια Τράπεζα ως «σχήμα Πόντσι».

Το φθινόπωρο του 2019, αντιμέτωπη με ένα ανησυχητικό έλλειμμα, η κυβέρνηση του Λιβάνου ανακοίνωσε φόρο στα μηνύματα WhatsApp. Μετά από δεκαετίες δυσλειτουργικής κυβέρνησης, χιλιάδες Λιβανέζοι βγήκαν στους δρόμους καλώντας σε επανάσταση. Η λιβανέζικη λίρα, της οποίας η αξία στη μαύρη αγορά είχε ήδη πέσει χάρη στα κυβερνητικά Ponzinomics, υποχώρησε περαιτέρω. Οι φήμες ότι πλούσιοι και καλά συνδεδεμένοι άνθρωποι έβγαζαν τα δολάρια τους από τη χώρα φούντωναν και οι άνθρωποι άρχισαν να τρομάζουν. Για να αποφευχθεί το bank run, οι τράπεζες έκλεισαν για δύο εβδομάδες και περιόρισαν τις αναλήψεις όταν άνοιξαν ξανά. Κανείς στο Λίβανο δεν έχει απρόσκοπτη πρόσβαση στους λογαριασμούς ταμιευτηρίου του από τότε.

Ταυτόχρονα, το κόστος ζωής εκτοξεύθηκε στα ύψη. Τον Μάρτιο του 2020, η κυβέρνηση αθέτησε την αποπληρωμή του χρέους της, ακόμη και όταν εισήγαγε επιδοτήσεις σε εισαγόμενα τρόφιμα, φάρμακα και βενζίνη – ακριβά, λαϊκιστικά μέτρα με στόχο την άμβλυνση της οικονομικής δυσπραγίας που προκάλεσε η πανδημία. Το αποτέλεσμα ήταν ο υπερπληθωρισμός. Η λιβανέζικη λίρα κατρακύλησε τόσο γρήγορα που η αξία της άλλαζε ώρα με την ώρα.

Η κυβέρνηση δεν έχει προσφέρει καμία βοήθεια στους καταθέτες, οι οποίοι δεν μπορούσαν να βγάλουν τα χρήματά τους από την τράπεζα. Αντίθετα, η κεντρική τράπεζα εξέδωσε μια σειρά από «εγκυκλίους», δίνοντας οδηγίες στις λιβανικές τράπεζες να επιτρέπουν στους ανθρώπους να κάνουν ανάληψη ενός συγκεκριμένου ποσού κάθε μήνα, σύμφωνα με ένα περίπλοκο σύνολο κανόνων και συναλλαγματικών ισοτιμιών. Θεωρητικά, οι περισσότεροι καταθέτες μπορούσαν να βγάλουν 400 δολάρια σε μετρητά κάθε μήνα.

Ο Hussein μπόρεσε να αποσύρει αυτό το μηνιαίο επίδομα από την τράπεζά του όλο το 2020, το οποίο ήταν σχεδόν αρκετό για να ζήσει. Αλλά στα μέσα του 2021 ο διευθυντής της τράπεζας άρχισε να βρίσκει δικαιολογίες. Το υποκατάστημα δεν είχε αρκετά δολάρια, είπε, ο Hussein θα έπρεπε να επιστρέψει αργότερα. Μπόρεσε να αποσύρει το ποσό που του είχαν πει μόνο περίπου το ένα τρίτο του χρόνου.

Οι επιχειρήσεις γίνονταν πιο δύσκολες. Στις αρχές του 2022 ο Tarek συνειδητοποίησε ότι δεν είχε πλέον την οικονομική δυνατότητα να πληρώσει τον Hussein. Όντας άνεργος, ο Hussein γινόταν ολοένα και πιο απελπισμένος. Ο πατέρας του, που πάσχει από Αλτσχάιμερ, έπεσε και έσπασε τη λεκάνη του, οπότε χρειαζόταν φροντίδα και φάρμακα. Ο Hussein και τα αδέρφια του πήραν δάνειο, για το οποίο η Μαριάμ έβαλε τα χρυσά της κοσμήματα ως εγγύηση. Αντί να αγοράσει το σπίτι που ονειρευόταν μετακόμισαν σε ένα διαμέρισμα που ανήκε στον αδερφό του. Είχαν την οικονομική δυνατότητα να λειτουργήσουν μόνο ένα ψυγείο και μερικές λάμπες. «Κλιματισμός; Ξεχάστε το». Δεν τρώνε πλέον κρέας τακτικά και το γάλα σε σκόνη είναι σχεδόν ανέφικτο. Κάθε άλλη μεσοαστική οικογένεια που γνωρίζουν βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση.

Κανείς στον Λίβανο δεν είχε απρόσκοπτη πρόσβαση στους λογαριασμούς

Αν και ο Hussein είδε άλλους να κάνουν αναλήψεις, ο διευθυντής της τράπεζας συνέχισε να λέει ψέματα. Ο Hussein ζητούσε επανειλημμένα να μιλήσει με ένα ανώτερο στέλεχος, αλλά ο διευθυντής του έλεγε: «Είμαι το αφεντικό.» Στις αρχές του καλοκαιριού πήγαινε στην τράπεζα πολλές φορές την εβδομάδα. Κάθε φορά επέστρεφε πιο απογοητευμένος.

Στις αρχές της κρίσης, όταν οι διαδηλωτές βγήκαν στο δρόμο και οι τράπεζες έκλεισαν, ένας επιχειρηματίας είπε ότι είχε πάει στο σπίτι ενός απείθαρχου προέδρου τράπεζας για να απαιτήσει να αποδεσμεύσει προσωπικά τα χρήματα. Ένας άλλος άνδρας, ο Hassan Moughnieh, δεν μπορούσε να κάνει ανάληψη τα 15.000 δολάρια που χρειαζόταν για να πληρώσει για την εγχείρηση καρκίνου της μητέρας του, έτσι έκλεισε την πόρτα της τράπεζας με αλυσίδες και δεν άφηνε κανέναν να φύγει μέχρι να πάρει τα χρήματα.

Από τότε που ξεκίνησε η τραπεζική κρίση, ο Rami Ollaik ένας δικηγόρος – ακτιβιστής έχει καταθέσει δεκάδες αγωγές για λογαριασμό καταθετών κατά μεμονωμένων τραπεζών. Καμία υπόθεση δεν έχει καταλήξει σε οριστική κρίση. Ο ίδιος κάνει λόγο για συμπαιγνία τραπεζιτών, δικαστών και πολιτικών, των οποίων οι οικογένειες και τα οικονομικά συμφέροντα συχνά αλληλοεπικαλύπτονται. Υπάρχουν ατελείωτες καθυστερήσεις, οι κλητεύσεις αγνοούνται, αρχεία χάνονται. Οι Λιβανέζοι δικαστές απεργούν από τα μέσα Αυγούστου. Όπως πολύ συχνά στον Λίβανο οι διασυνδέσεις σημαίνουν ότι η ελίτ μπορεί να πάρει μερικά από τα μετρητά της, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν.

«Είμαστε δίκαιοι. Είμαστε νικητές»

Στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα, ένας διαπραγματευτής της αστυνομίας πρόσφερε στον Hussein 5.000 δολάρια, «αρκετά για τους ιατρικούς λογαριασμούς του πατέρα σου». Ο Hussein αρνήθηκε. Η προσφορά αυξήθηκε στα 10.000 δολάρια και τότε ο 42χρονος έσπασε ένα παράθυρο, φωνάζοντας: «Με κοροϊδεύεις;». Το πρωί, μετά από προτροπή της αστυνομίας, απελευθέρωσε έναν πελάτη που ένιωθε άρρωστος. Ένα κοντινό εστιατόριο παρείχε γεύμα σε όλους, στέλνοντας μήνυμα ότι υποστήριζαν τον Hussein. Κατά τη διάρκεια του απογεύματος, οι προσφορές των διαπραγματευτών αυξήθηκαν: πρώτα σε 15.000 δολ., μετά 20.000 και μετά 30.000. Σε όλες τις προσφορές αρνήθηκε ξανά και ξανά.

Στις 6 το απόγευμα το πλήθος έξω είχε μεγαλώσει: «Μείνε μέχρι να πάρεις όλο το ποσό!» φώναζαν οι άνθρωποι. «Ήρωα! Είσαι άντρας! Υπερασπίζεσαι τις αρχές σου, τα δικαιώματά σου! Είμαστε μαζί σου!». Η τελική προσφορά ήταν 35.000 δολάρια, με υπόσχεση από την αστυνομία ότι θα μπορούσε να φύγει ελεύθερος.

Ο Hussein συμφώνησε απρόθυμα. Του έδωσαν τα χρήματα σε μια μαύρη πλαστική σακούλα. Μέτρησε γρήγορα τα λεφτά και τα έδωσε στον Tarek και μετά παρέδωσε το όπλο του στην αστυνομία. Παρά τις διαβεβαιώσεις, η αστυνομία τον συνέλαβε. Τις ημέρες που ακολούθησαν, η οικογένεια του Hussein οργάνωσε μια διαδήλωση στη γειτονιά τους, με δεκάδες ανθρώπους να κλείνουν τον κεντρικό δρόμο με λάστιχα. Η Mariam έδωσε συνεντεύξεις στον Τύπο. Μετά από πέντε μέρες αφέθηκε ελεύθερος.

Ακολούθησαν αρκετοί ληστές. Μερικοί από αυτούς υποστηρίχθηκαν από τον Ollaik, ο οποίος ήταν ευχαριστημένος από τη δημοσιότητα, αλλά απογοητεύτηκε που κάποιες επιδρομές ξέφυγαν από τον έλεγχο. Τα κεκτημένα συμφέροντα προσπαθούσαν να δυσφημήσουν τους επιδρομείς τραπεζών, είπε, στέλνοντας τραμπούκους για να δημιουργήσουν μια βίαιη ατμόσφαιρα. «Είπα σε αρκετούς ληστές και στους υποστηρικτές τους ότι, αργά ή γρήγορα, κάποιος επρόκειτο να πληγωθεί. Ο Hussein μου είπε ότι αφιερώνει χρόνο πριν σχεδιάσει άλλη επιδρομή. «Αν πρέπει να χυθεί αίμα, ας είναι», είπε. Ο Al-Sahili και ο Beydoun μου είπαν ότι ήταν έτοιμοι να σκοτώσουν και να πεθάνουν.

Η θέση του Ollaik παρέμεινε διφορούμενη: είπε ότι δεν ήθελε τη βία, αλλά είναι ευτυχής με την πιθανότητα να χρησιμοποιήσει την απειλή του ως μοχλό πίεσης. Σε περισσότερες από μία περιπτώσεις είχε πείσει την αστυνομία να απελευθερώσει τους πελάτες του που λήστευαν τράπεζες προειδοποιώντας τους ότι θα συγκέντρωνε όχλο για να κάψει το μέρος, αν δεν το έκαναν.

Σε άλλη περίπτωση ο Ollaik και τρεις καταθέτες συμφώνησαν να τεθούν υπό κράτηση εάν δεν αφεθούν ελεύθεροι οι ληστές. Αποδυναμωμένος από μια απεργία πείνας, ο ίδιος παραμένει αμετανόητος: «Είμαστε δίκαιοι. Είμαστε νικητές».