Βαλκανικές έριδες ή «Ατζέντα των Αθηνών»;

Η ιδέα του Πρωθυπουργού να καλέσει σήμερα στην Αθήνα σε δείπνο τους ηγέτες των χωρών των Δ. Βαλκανίων (Αλβανία, Β. Μακεδονία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Κόσοβο) καθώς και την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης (πρόεδροι Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ, Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν) με την ευκαιρία της συμπλήρωσης είκοσι χρόνων από τη συνάντηση κορυφής ΕΕ – χωρών Δ. Βαλκανίων στη Χαλκιδική και την υιοθέτηση της σχετικής Δήλωσης και Ατζέντας της Θεσσαλονίκης, υπήρξε εύστοχη.

Η Δήλωση/Ατζέντα υιοθετήθηκε, ως γνωστόν, στις 21 Ιουνίου 2003 και υπήρξε πρωτοβουλία της τότε κυβέρνησης Κ. Σημίτη προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για την ένταξη των χωρών των Δ. Βαλκανίων στην Ενωση. Η διαδικασία βέβαια άνοιξε αφού η Δήλωση τόνιζε ότι «το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων βρίσκεται εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης», αλλά δυστυχώς δεν προχώρησε. Από τις χώρες που συμμετείχαν τότε στη Διάσκεψη μόνο μία, η Κροατία, κατάφερε να ενταχθεί (2013). Ολες οι άλλες βρίσκονται ακόμη πολύ μακριά από τον στόχο αυτό για λόγους που έχουν να κάνουν τόσο με την Ευρωπαϊκή Ενωση και ορισμένα κράτη – μέλη όπως Γαλλία και Ελλάδα (είχε μπλοκάρει για χρόνια την έναρξη διαπραγματεύσεων με τη Β. Μακεδονία λόγω του γνωστού ζητήματος), όσο και με την απροθυμία των χωρών των Δ. Βαλκανίων να προχωρήσουν στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για την εκπλήρωση των κριτηρίων ένταξης.

Αλλά εάν επιβεβαιωθεί ότι στο αποψινό δείπνο τελικά δεν θα συμμετάσχει η Αλβανία, η απουσία αυτή θα υπογραμμίσει τα παραδοσιακά «βαλκανικά προβλήματα» και έριδες που ταλανίζουν την περιοχή και που κατά κανόνα έχουν σχέση με τις μειονότητες. Στην υπόθεση Μπελέρη, ενώ η Ελλάδα θα έπρεπε να αντιδράσει αποφασιστικά προκειμένου να γίνουν σεβαστά κράτος δικαίου, ατομικά και εκλογικά δικαιώματα, όφειλε από την άλλη μεριά να αποφύγει ορισμένες ενέργειες που οδήγησαν σε κρίση τις σχέσεις με την Αλβανία. Οι χειρισμοί όφειλαν να ήταν περισσότερο ευρηματικοί και ευέλικτοι. Οπως θα πρέπει να εγκαταλειφθούν ορισμένες σχολιογραφικές υποτιμητικές τοποθετήσεις για τη γειτονική χώρα.

Η Αλβανία περιγράφεται τώρα (από το «Economist» λ.χ.) με εξαιρετικά θετικά χρώματα, ενώ ο πρωθυπουργός της Εντι Ράμα ως «νέα φωτισμένη παρουσία» («new leading light») στην περιοχή (βλέπε «Albania is no longer a bad Balkan joke», 8 Ιουνίου 2023). Η μη πρόσκλησή του επομένως στο αποψινό ενταξιακό δείπνο υπήρξε βαλκανικό φάλτσο, μη ευρωπαϊκή αντίδραση. Ουαί και αλίμονο εάν κάθε φορά που η ΕΕ είχε πρόβλημα με έναν ηγέτη τον απέκλειε από συλλογικές συναντήσεις της, έστω άτυπες! Θα έπρεπε να είναι στην Αθήνα ο Ράμα για να του τα ψάλει ενώπιον όλων των ηγετών ο Πρωθυπουργός.

Εν πάση περιπτώσει, μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις ριζικές γεωπολιτικές ανακατατάξεις που έφερε, η δυναμική για τη διεύρυνση ΕΕ έχει επιταχυνθεί. Παρά ταύτα, η προοπτική για πλήρη ένταξη χώρας των Δ. Βαλκανίων στο σχετικά σύντομο μέλλον είναι σχεδόν μηδαμινή. Για να αποτραπεί επομένως το σενάριο οι χώρες αυτές να περιμένουν εις μάτην για άλλα είκοσι χρόνια, μία επιλογή υπάρχει και καλό θα ήταν να συζητηθεί απόψε μεταξύ των ηγετών: η «σταδιακή ένταξη» (phased accession). Με άλλα λόγια, όλες οι υποψήφιες χώρες να προσχωρούν στην Ενωση σταδιακά σύμφωνα με τα διαπραγματευτικά κεφάλαια που κλείνουν, καθώς και σε ορισμένες πολιτικές διαδικασίες και θεσμούς της Ενωσης. Με τη μέθοδο αυτή αφενός οι ενδιαφερόμενες υποψήφιες χώρες θα ανακτούσαν την εμπιστοσύνη τους στην ευρωπαϊκή τους προοπτική, αφετέρου η Ενωση θα είχε τον χρόνο για να προχωρήσει στις αναγκαίες θεσμικές μεταρρυθμίσεις για τη νέα διεύρυνση. Εάν οι ηγέτες μπορούσαν να συμφωνήσουν απόψε στη λογική αυτή, τότε θα είχαμε μια νέα ενταξιακή προσέγγιση ως οιονεί «Ατζέντα των Αθηνών».

Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος ΥΠΕΞ, μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ