Η εποχή της ευκολίας… και στην επιστήμη

Διαβάζουμε όλο και συχνότερα ποια επαγγέλματα θα απειλήσει το ΑΙ. Στην πρώτη δεκάδα δεσπόζει το επάγγελμα των εκπαιδευτικών, μιας και η τεχνητή νοημοσύνη ήδη δείχνει τις ικανότητες της στη διδασκαλία. Από περιέργεια να δω πώς λειτουργεί -και για να είμαι προετοιμασμένος σε περίπτωση που τη χρησιμοποιήσουν και οι φοιτήτριες/ές μου για εργασίες (έχει γίνει μεγάλο θέμα στο εξωτερικό η χρήση της)- δοκίμασα το ChatGPT για μια διάλεξη που είχα να δώσω. Η διάλεξη ήταν πάνω σε θέμα που γνώριζα καλά, οπότε είχα επαρκείς γνώσεις για να κρίνω εάν οι πληροφορίες που θα μου «παρουσιάσει» η εφαρμογή ανταποκρίνονται σε κάποιες προδιαγραφές και, φυσικά, εάν είναι αληθείς.

Πώς ξεγέλασα την τεχνητή νοημοσύνη

Ζήτησα, λοιπόν, στην εφαρμογή να μου πει τι θα πρέπει να περιλαμβάνει μια διάλεξη με τον τάδε τίτλο, τις δείνα ενότητες και μερικά παραδείγματα. Πράγματι, μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα εμφάνισε κείμενο (περίπου 1500 λέξεις) που παρουσίαζε όλα τα παραπάνω. Το διάβασα με προσοχή και αμέσως εντόπισα την επιφανειακότητα με την οποία προσεγγίζει η «μηχανή» αυτή το θέμα. Έδινε από μία γενική παράγραφο για κάθε ενότητα που είχα ζητήσει, χωρίς εμβάθυνση και ουσία. Τα παραδείγματα απλά και ελλιπή. Συνέβαλε σε κάτι αυτή η αναζήτηση; Ναι! Με βοήθησε να δομήσω καλύτερα τη διάλεξή μου, να προσθέσω κάποια παραδείγματα -εμπλουτίζοντάς τα, βεβαίως, με ουσιαστικές πληροφορίες-, και να αποκτήσω καλύτερη εικόνα για το τι υπάρχει στο διαδίκτυο, χωρίς να πρέπει να ξοδέψω αρκετή ωφέλιμη ώρα αναζητώντας μόνος μου αχανείς πληροφορίες. Παρατήρησα, επίσης, ότι η εφαρμογή δεν παραθέτει επιστημονικές πηγές, αφήνοντας έωλες τις πληροφορίες που δίνει: άρα, έπρεπε να ψάξω και να επιβεβαιώσω (ή να απορρίψω) μέσω επιστημονικά έγκυρων πηγών όσες πληροφορίες πήρα απ’ την απάντηση της.

Άρα, τι λείπει απ’ την απάντηση; Η επιστημονική σκοπιά. Επί τούτου χρησιμοποίησα πολύ τη λέξη «πληροφορίες», γιατί η τεχνητή νοημοσύνη -προς το παρόν τουλάχιστον- προσφέρει μόνο πληροφορίες. Δεν εξηγεί πως τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί αλλάζουν το αφήγημα, δεν βοηθά στο να αναπτύσσεται η σκέψη. Είναι μια ακόμη εφαρμογή που δίνει απεριόριστες πληροφορίες, όπως οι μηχανές αναζήτησης δηλαδή, απλώς πιο γρήγορα και με πολύ καλύτερη δομή. Οπότε, δεν βοηθά και την επί της ουσίας εξέλιξη της επιστήμης. Βοηθά, μάλλον, στην ταχύτερη εξέλιξή της, προσφέροντας στους εκάστοτε ενδιαφερόμενους συγκεντρωμένη πληροφορία που χρειάζονται για να εξελίξουν την επιστημονική γνώση.

Μου κάνει, λοιπόν, μεγάλη εντύπωση το γεγονός ότι υποστηρίζεται πως το επάγγελμα του εκπαιδευτικού απειλείται από το ΑΙ. Δεν μπαίνουμε στις αίθουσες για να δώσουμε πληροφορίες. (Θα έπρεπε να) Μπαίνουμε στις αίθουσες για να δείξουμε στους μαθητές και τους φοιτητές πως να σκέφτονται· πώς να προσεγγίζουν τις πληροφορίες που έχουν διαθέσιμες, πώς να τις αξιοποιούν και πώς αυτές οι διαδικασίες μπορούν να εξελίσσουν την κριτική τους ικανότητα. Η κριτική -που στην Ελλάδα γεννά αρνητικούς συνειρμούς για όλους τους λάθος λόγους- είναι η μόνη διαδικασία που μπορεί να οδηγήσει στην εξέλιξη: μέσω της κριτικής ανακαλύπτουμε τα λάθη, εντοπίζουμε τα σωστά και προχωράμε προς την κατεύθυνση που θα ωφελήσει και εμάς και το σύνολο.

Η χρήση της τεχνολογίας, σε όποια της μορφή, βοηθά απολύτως την εξέλιξη. Το ζήτημα είναι να υπάρχει από πίσω και η κατάλληλη γνώση και κατανόηση αυτής της βοήθειας και η κατάλληλη αξιοποίησή της. Οι εκπαιδευτικοί, λοιπόν, (οφείλουν να) προσφέρουν αυτό ακριβώς: την κριτική σκέψη.

Ο Δρ. Γιώργος Δικαίος είναι διδάσκων και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο ΕΚΠΑ, Ερευνητής της Έδρας UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία και του ΕΛΙΑΜΕΠ