Βλάβη των συμφερόντων των δανειστών και έννομη προστασία

Στο πλαίσιο της συναλλακτικής ζωής, μια εξαιρετικά συνήθης στην πράξη περίπτωση είναι εκείνη κατά την οποία οφειλέτες, με απώτερο στόχο τη βλάβη των συμφερόντων των δανειστών τους, που συνίστανται στη μη εκπλήρωση των δικών τους οφειλόμενων υποχρεώσεων, καταρτίζουν δικαιοπραξίες με καταδολιευτικά χαρακτηριστικά. Ο κίνδυνος της οικονομικής βλάβης των δανειστών σε τέτοιες περιπτώσεις είναι εμφανής, για το λόγο αυτό στο πλαίσιο του ΑΚ υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας για να ακυρώσουν την ενεργοποίηση του συγκεκριμένου κινδύνου. Οι υποθέσεις, μάλιστα, που έχουν αχθεί ενώπιον των δικαστηρίων είναι πολλές, ενώ μπορούμε να πούμε -με σχετική ασφάλεια- ότι τα συγκεκριμένα ζητήματα έχουν οροθετηθεί τόσο σε θεωρητικό όσο και σε νομολογιακό επίπεδο. Με ποιον όμως τρόπο θα αντιμετωπιστούν τέτοιες περιπτώσεις;

Πρώτα απ’ όλα, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 939 του ΑΚ, «οι δανειστές έχουν το δικαίωμα να απαιτήσουν κατά τους όρους των επόμενων άρθρων τη διάρρηξη κάθε απαλλοτρίωσης που έγινε από τον οφειλέτη προς βλάβη τους, εφόσον η υπόλοιπη περιουσία δεν αρκεί για την ικανοποίησή τους». Περαιτέρω ο όρος «απαλλοτρίωση» χρησιμοποιείται στην ως άνω διάταξη του άρθρου 939 του ΑΚ με την ευρύτατη έννοια και περιλαμβάνει κάθε σοβαρή και ηθελημένη (μη εικονική) διάθεση, εκποίηση, αλλοίωση ή παραίτηση, που επιφέρουν μείωση της υπέγγυας στους δανειστές περιουσίας, ανεξάρτητα αν έγινε με ή χωρίς αντάλλαγμα. Ειδικότερα, νοείται η μεταβίβαση, η αλλοίωση προς το χειρότερο, η επιβάρυνση και η κατάργηση ενοχικού ή εμπραγμάτου δικαιώματος του οφειλέτη. Περαιτέρω από τις διατάξεις των άρθρων 939 και 941 του ΑΚ προκύπτει ότι για τη διάρρηξη απαλλοτριωτικής δικαιοπραξίας πρέπει να συντρέχουν οι εξής όροι: α) απαλλοτριωτική πράξη του οφειλέτη, β) η πράξη αυτή να έγινε με σκοπό βλάβης των δανειστών και αυτός υπέρ του οποίου έγινε η απαλλοτρίωση (τρίτος) να γνώριζε ότι ο οφειλέτης απαλλοτριώνει προς βλάβη των δανειστών και γ) η υπολειπόμενη μετά την απαλλοτρίωση περιουσία του οφειλέτη να μην επαρκεί για την ικανοποίηση των δανειστών. Σκοπός βλάβης υπάρχει όταν ο οφειλέτης γνωρίζει ότι έχει χρέη και ότι με την απαλλοτρίωση του περιουσιακού του στοιχείου η υπόλοιπη περιουσία του δεν θα επαρκεί για την ικανοποίηση των δανειστών του, οι οποίοι, έτσι, θα υποστούν βλάβη από την απαλλοτρίωση. Ο καταδολιευτικός χαρακτήρας μιας απαλλοτριώσεως δεν αναιρείται, αν, εκτός από την πρόθεση βλάβης του δανειστή, παράλληλα ο οφειλέτης επιδιώκει και άλλους σκοπούς. Η γνώση του τρίτου εξάλλου, ως προς το δόλο του οφειλέτη, δηλαδή, την πρόθεσή του να βλάψει τους δανειστές του, πρέπει να είναι θετική και δεν αρκεί υπαίτια άγνοια, έστω και από βαριά αμέλεια. Εξάλλου, εκείνος, ο οποίος ασκεί την αγωγή για διάρρηξη της απαλλοτριωτικής πράξης, που έγινε προς βλάβη του, πρέπει να έχει την ιδιότητα του δανειστή κατά το χρόνο επιχείρησης της απαλλοτρίωσης. Τέτοια ιδιότητα έχει και ο δανειστής, που έχει απαίτηση κατά του οφειλέτη, τα δηµιουργικά περιστατικά της οποίας αρκεί να έχουν συντελεστεί κατά το χρόνο της απαλλοτρίωσης και να είναι αυτή ληξιπρόθεσµη κατά την πρώτη συζήτηση της αγωγής στο Δικαστήριο, οπότε, µε την συνδροµή και των λοιπών προϋποθέσεων του νόµου, ο δανειστής µπορεί να ζητήσει τη διάρρηξη της απαλλοτρίωσης. Η απαίτηση δεν απαιτείται να έχει βεβαιωθεί δικαστικά, ούτε να είναι εξοπλισµένη µε τίτλο εκτελεστό, ούτε δυνάµει τούτου (τίτλου) ο δανειστής να έχει προβεί σε δικαστική καταδίωξη του οφειλέτη του και αυτή να έχει αποβεί ατελέσφορη.

Υπό τα παραπάνω δεδομένα είναι σαφές ότι, η προστασία των δανειστών απέναντι σε διάφορες συμπαιγνίες που κατατείνουν στην οικονομική τους ζημία είναι πλήρης, η δε ελληνική νομολογία προσφέρει πλήθος ιδιαίτερων περιπτώσεων που συνηγορούν υπέρ της συγκεκριμένης προστασίας.

*Της Σουζάνας Κλημεντίδη, Δικηγόρου