Κλιματική κρίση και υγεία

Οι κίνδυνοι, οι καταστροφές  και  γενικότερα  η κλιματική  κρίση  έχει σχέση με την ανθρώπινη   δραστηριότητα, τόσο  από την άποψη της  πρόκλησης  της (ανθρωπογενής), όσο  και από την  άποψη  των  επιπτώσεων της  στην  ανθρώπινη  ζωή. Αυτή η «δίδυμη»  σχέση των κινδύνων με την ανθρώπινη ζωή οδηγεί στην συνειδητοποίηση της  σημασίας του δικαιώματος στην  ανθρώπινη ασφάλεια. Αυτό το δικαίωμα αφορά  κατά  προτεραιότητα, μεταξύ άλλων,  την ανθρώπινη υγεία.

Η ρύπανση, οι καταστροφές και η κλιματική  κρίση πλήττουν πάνω από όλα την ανθρώπινη ζωή και την υγεία, γεγονός που γίνεται αντιληπτό με εμφατικό τρόπο από τις πρόσφατες πλημμύρες και από άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα. Στην  διεθνή και ευρωπαϊκή επιστημονική έρευνα υπάρχουν αναλύσεις για τη σύζευξη  της  κλιματικής  κρίσης   και   της  υγείας   σε σχέση με τα κύματα  του  καύσωνα, τις θύελλες, τις δασικές πυρκαγιές, τις πλημμύρες και  τις  μολυσματικές ασθένειες.

Επιπλέον, σημαντικοί κλιματικοί κίνδυνοι για την υγεία προέρχονται  τόσο  από την περιφερειακή παραγωγή ειδών διατροφής  μέχρι  τις  μειώσεις αλιευμάτων, όσο  και από  τις  απώλειες μέσων διαβίωσης μέχρι  τις   μεταναστεύσεις  πληθυσμών εξαιτίας, μεταξύ άλλων, της ανόδου της θαλάσσιας στάθμης, λειψυδρίας, επιδημιών, κλπ.

Ειδικότερα, τα ακραία καιρικά φαινόμενα τα οποία έχουν περισσότερο άμεσες και αναγνωρίσιμες επιπτώσεις στην υγεία συμπεριλαμβάνουν τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες, τις καταιγίδες, τις πλημμύρες, τις ξηρασίες και τις θύελλες. Στην περίπτωση του θερμικού στρες οι πληθυσμοί χαρακτηρίζονται συνήθως από μια βέλτιστη θερμοκρασία, γύρω από την οποία ο δείκτης θνησιμότητας ελαχιστοποιείται.

Σε διαφορετική όμως  περίπτωση, δηλαδή  έξω από αυτή τη ζώνη, οι δείκτες θνησιμότητας αυξάνουν (Μ.Balamir – Κ.Sapountzaki – Α.Colucci, 2012). Όταν αυξάνονται οι δείκτες θνησιμότητας, αυξάνεται η πιθανότητα θανάτου ενός ατόμου συγκεκριμένου φύλου και ηλικίας και όταν αυξάνεται η πιθανότητα θανάτου μιας ηλικίας, τότε μειώνεται το προσδόκιμο ζωής το οποίο υπολογίζεται από τις πιθανότητες σε κάθε ηλικία.

Οι περισσότερες επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει συσχέτιση μεταξύ του καύσωνα και της θνησιμότητας με μεγαλύτερη επίπτωση στους ηλικιωμένους και ιδιαίτερα τις γυναίκες, τις  ευάλωτες ομάδες, ιδιαίτερα  τα παιδιά και τα άτομα με υφιστάμενα προβλήματα υγείας. Οι προσαρμογές στους θερμοκρασιακούς κινδύνους της κλιματικής  κρίσης (ετοιμότητα φορέων δημόσιας υγείας, τεχνητός δροσισμός κ.α.) μειώνουν τον κίνδυνο, αλλά δεν τον εξαλείφουν. Οι επιπτώσεις των πλημμυρών στην υγεία είναι πιο σύνθετη, δεδομένου  ότι μπορούν να συμβούν είτε κατά την διάρκεια, είτε αμέσως μετά τις πλημμύρες (τραυματισμούς, θανάτους), είτε αργότερα (υποσιτισμός, έλλειψη νερού, μεταδοτικές ασθένειες από ανάπτυξη μολυσματικών οργανισμών, κ.ά.), οι οποίοι μπορούν να ενεργοποιήσουν μεταδοτικές ασθένειες (K. Σαπουντζάκη – M. Δανδουλάκη, 2015).

Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης επικεντρώνονται στον ρόλο της μεταβολής των μέσων τιμών θερμοκρασίας  καθώς  και άλλων μετεωρολογικών μεταβλητών και παραμέτρων. Επίσης, αυτό  το  οποίο  απαιτείται  να ελέγχεται συστηματικά είναι όχι μόνο το μέγεθος των μέσων τιμών αλλά και το μέγεθος  της μεταβλητότητας του κλίματος. Η κλιματική  κρίση  θα επηρεάσει τα μελλοντικά καιρικά φαινόμενα με αποτέλεσμα την εποχική διάδοση και την  γεωγραφική εμβέλεια πολλών ασθενειών όπως η ελονοσία, ο δάγκειος και ο κίτρινος πυρετός, η  ιογενής εγκεφαλίτιδα, η νόσος του Lyme κ.α.

Το πλαίσιο αυτό  παράλληλα με την αύξηση της  γήρανσης του πληθυσμού σε  διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως και στην Ελλάδα, η  αύξηση  της  αστικοποίησης   του  πληθυσμού  και της  θνησιμότητας  λόγω της κλιματικής  κρίσης  θα  συμβάλλουν  στην  αύξηση  των  δημόσιων  δαπανών για  την βελτίωση  των   συνθηκών (ποσοτικά και ποιοτικά) παροχής  υγειονομικής  περίθαλψης.

Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις προβολές της Eurostat 2023, ο δείκτης εξάρτησης των ηλικιωμένων θα αυξηθεί από 35,6% το 2022 σε  60,6% μέχρι το 2070. Επιπλέον, σύμφωνα με την μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2021 (AWG 2021), το προσδόκιμο ζωής στη γέννηση θα αυξηθεί στους άνδρες από τα 78,8 έτη το 2022 σε 86,5 έτη το 2070 και στις γυναίκες από 84,2 έτη το 2022 σε 91 έτη το 2070. Αντίστοιχα, το προσδόκιμο υγειούς ζωής το 2022 ήταν 64,7 έτη στους άνδρες και  66,7 έτη  στις γυναίκες. Με βάση  τα  συγκεκριμένα  στοιχεία, υπολογίσθηκε  ότι οι  δημόσιες δαπάνες  υγείας από  4,6% του ΑΕΠ το 2021, θα αυξάνονταν σε  5,2% του ΑΕΠ το έτος 2070. Δηλαδή, σε 50 έτη θα υπήρχε μια συνολική αύξηση της τάξης του 0,6% του ΑΕΠ. Όμως, λαμβάνοντας υπόψη την εμφάνιση συχνότερων και ακραίων  καιρικών φαινομένων λόγω της κλιματικής κρίσης  καθώς και την αύξηση της γήρανσης του πληθυσμού στη χώρα μας (σημαντική αύξηση του δείκτη εξάρτησης των ηλικιωμένων) εκτιμάται ότι η επίπτωση της κλιματικής  κρίσης  στην χρηματοδότηση της δημόσιας υγείας θα είναι της τάξης  των 24,5 δις ευρώ πεlimatik;hρίπου  σε παρούσες αξίες μέχρι το 2070. Αυτό σημαίνει  μία  πρόσθετη  ετήσια  δημόσια δαπάνη  της τάξης  των  490 εκατ. ευρώ κατά μέσο όρο ή 0,15% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο ετησίως. Επίσης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας το προσδόκιμο ζωής δεν θα αυξηθεί κατά 6,7 έτη την περίοδο 2020 – 2070, αλλά  θα  αυξηθεί κατά  5,9 έτη  περίπου, δηλαδή θα υπάρξει μία  απώλεια κατά περίπου 0,8 έτη περίπου  εξαιτίας  της αυξημένης θνησιμότητας λόγω της αύξησης της συχνότητας εμφάνισης  των ακραίων καιρικών φαινομένων και της ανθρωπογενούς κλιματικής  κρίσης.

Σάββας Γ. Ρομπόλης Ομότιμου Καθηγητή  Παντείου Πανεπιστημίου

Βασίλειος  Γ. Μπέτσης Δρ. Παντείου  Πανεπιστημίου