ΕΑΓΜΕ: Κακή η κατάσταση των υπόγειων υδάτων σε Αττική, Μακεδονία και νησιά [χάρτες]

Σοβαρή υποβάθμιση της ποιότητας των  υπόγειων υδάτων εντόπισαν οι επιστήμονες της  Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ) στο 42% των σταθμών μέτρησης ανά τη χώρα ενώ στο 24% καταγράφηκε πρόβλημα ως προς τα αποθέματα. Τα κύρια προβλήματα εντοπίζονται σε περιοχές με εντατική εκμετάλλευση των υδροφορέων, όπου καταγράφεται  νιτρορύπανση  και υφαλμύρινση  των υπόγειων υδάτων εξαιτίας της χρήσης αζωτούχων λιπασμάτων και της διείσδυση θαλασσινού νερού, λόγω των υπεραντλήσεων, γεγονός που καθιστά τα νερά ακατάλληλα για πόση αλλά και για άρδευση καλλιεργειών.

ΕΑΓΜΕ: Σε πλήρη λειτουργία ο πρώτος Ψηφιακός Χάρτης Κοιτασματολογικών Γεωτρήσεων της χώρας

Όσο για ένα μικρό ποσοστό υπερβάσεων που παρατηρήθηκε στις συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων,  ιχνοστοιχείων και ιόντων χλωρίου αποδίδεται  από την επιστημονική ομάδα του Τμήματος  Υδρογεωλογίας και Υδρολογίας (με επιστημονικό υπεύθυνο τον γεωλόγο κ. Βασίλη  Ζόραπα)  σε φυσικά αίτια.

Οι περιοχές

Σύμφωνα με την πολυσέλιδη έκθεση αποτελεσμάτων του «Δικτύου Παρακολούθησης Υπόγειων Νερών»   για το έτος 2022, η οποία δημοσιεύθηκε χθες, η κατάσταση των υδάτων ήταν κακή (είτε από ανθρωπογενή, είτε από φυσικά αίτια) στο 66%   των σταθμών μέτρησης της Αττικής, στο 59% της   Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας, στο  50 % των νησιών του Αιγαίου, στο 41% της  Ανατολικής Πελοποννήσου, στο 38% της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και της Θεσσαλίας, στο 36 % των νησιών του Ιονίου, στο 34% της Θράκης, στο 33% της Κρήτης, στο 29%  της Δυτικής Πελοποννήσου,  στο 27% της Δυτικής Μακεδονίας,  στο 26% της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας και στο 25% της Βόρειας Πελοποννήσου. Την καλύτερη ποιότητα υδάτων διατηρεί η Ήπειρος (πλην της Κέρκυρας) με το 87% των υπόγειων υδάτων της να χαρακτηρίζεται ως καλό και το υπόλοιπο 13% ως κακό (το 5% λόγων φυσικών αιτιών).

Συνολικά το  2022 πραγματοποιήθηκαν  συνολικά 6.385 δειγματοληψίες για κύρια ιόντα, αζωτούχες ενώσεις, φωσφορικές ενώσεις και ιχνοστοιχεία σε  1.896 υδροσημεία παρακολούθησης ανά  την επικράτεια. Βάσει των αποτελεσμάτων,  η κατάσταση των υπόγειων υδάτων χαρακτηρίστηκε στο 29% των σταθμών παρακολούθησης ως «κακή», στο   11% ως «κακή» από φυσικά αίτια, στο 58% «καλή» και στο 2%   άγνωστη. Σε σχέση με την ποσότητα των υδάτων  στο 76% η κατάσταση χαρακτηρίζεται ως «καλή», στο  20% ως «κακή» και στο 4%  ως «άγνωστη».

Κακή η κατάσταση στο 66% των υδάτων στην Αττική

Ειδικότερα στην Αττική, το κακό νέο είναι ότι δεν  προκύπτουν σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς τα ποιοτικά  και   ποσοτικά χαρακτηριστικά των υδάτων, συγκρίνοντας τα δεδομένα του 2022 με εκείνα των ετών λειτουργίας του  Δικτύου Παρακολούθησης Υπόγειων Νερών (2018-2021), αλλά και με  παλαιότερα δεδομένα της ΕΑΓΜΕ. Τα καλά νέα είναι ότι δεν διαφαίνεται, εν γένει,  τάση περαιτέρω υποβάθμισης των υπόγειων νερών. Σε κάθε περίπτωση, προβλήματα αντιμετωπίζουν μόνο οι περιοχές της Αττικής που ακόμη υδρεύονται ή αρδεύονται από γεωτρήσεις, καθώς ο μεγαλύτερος πληθυσμός του λεκανοπεδίου είναι συνδεδεμένος με το δίκτυο της ΕΥΔΑΠ, του οποίου το νερό είναι εξαιρετικής ποιότητας.

Από την εξέταση του συνόλου των δεδομένων προκύπτει ότι παραμένει η ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση, από ανθρωπογενή αίτια, σε  υδροσυστήματα των Μεγάρων-Αλεποχωρίου, Θριασίου, Μαραθώνα καθώς και της Αίγινας και της Σαλαμίνας. Η υποβάθμιση σχετίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό με εντατικές καλλιέργειες, με συνέπεια διαδικασίες υφαλμύρινσης και νιτρορύπανσης.

Στο  υδροσύστημα  Λουτρακίου παρατηρούνται υπερβάσεις των τιμών του μαγνησίου (Mg) και σε εκείνο της  Μεσογαίας  εντοπίζονται υπερβάσεις της ηλεκτρικής αγωγιμότητας (EC) και των ιόντων χλωρίου (Cl), οι οποίες αποδίδονται σε αίτια φυσικής προέλευσης.  Οι υψηλές συγκεντρώσεις σε μαγνήσιο σε  περιοχές των Γερανίων (δυτικά και κεντρικά) και του Υμηττού οφείλονται στα  υπερβασικά πετρώματα που αναπτύσσονται στην πρώτη περιοχή και στην εμφάνιση δολομιτών στο σύστημα του  Υμηττού.

Τα  παράκτιο τμήμα   των συστημάτων των Ανατολικών και Δυτικών Γερανείων,  της  Λεκάνης Κηφισού, του Υμηττού και της Βορειοανατολικής Πάρνηθας παρουσιάζει τοπικά υφαλμύρινση εξαιτίας είτε υπεραντλήσεων, είτε  φυσικής προέλευσης.  Είναι αξιοσημείωτο ότι σε σταθμό μέτρηση του Υμηττού  παρατηρούνται υψηλές τιμές θερμοκρασίας νερού (29-31°C) και ηλεκτρικής αγωγιμότητας, η οποία συσχετίζεται με φυσικά αίτια με πιθανότερη την ύπαρξη γεωθερμικού πεδίου.

Υφαλμύρινση υδάτων στα νησιά του Αιγαίου

Η υποβάθμιση των υπόγειων υδάτων στα νησιά σχετίζεται κατεξοχήν με την υπεράντληση των υπόγειων υδάτων για την κάλυψη των αυξημένων υδρευτικών και αρδευτικών αναγκών, κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, λόγω  της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξης, και κατά περιπτώσεις σχετίζεται με έντονη αγροκτηνοτροφική δραστηριότητα. Έτσι παρατηρούνται  φαινόμενα υφαλμύρινσης (όχι μόνο στις παράκτιες, αλλά και σε εσωτερικές περιοχές) και νιτρορύπανσης.

Αυξημένες συγκεντρώσεις σε ιχνοστοιχεία (νικέλιο-Ni, μόλυβδος-Pb, αρσενικό-As, σίδηρος-Fe, μαγγάνιο-Mn) οφείλονται κυρίως σε γεωλογικούς σχηματισμούς   σε νησιά όπως Σύρος, Σίφνος, Τήνος, Ικαρία, Κάσος και Πάτμος.

Στα μεγάλα σε έκταση νησιά των Δωδεκανήσων, και συγκεκριμένα στη Ρόδο και στην Κω, τα  υπόγεια υδατικά συστήματα διατηρούνται σε καλή ποιοτική και ποσοτική κατάσταση. Ωστόσο, υπάρχουν μεμονωμένες περιπτώσεις όπως στο νότιο τμήμα της Ρόδου (Υπόγειο Υδατικό Σύστημα Γενναδίου) και στην περιοχή της Καρδάμαινας στην Κω   όπου παρατηρούνται φαινόμενα υφαλμύρινης (αυξημένες συγκεντρώσεις χλωρίου, νατρίου) αλλά και αυξημένες συγκεντρώσεις θειικών που οφείλονται σε ανθρωπογενή δράση (γεωργική δραστηριότητα).

Σημαντική υποβάθμιση λόγω υφαλμύρινσης παραμένει στα συστήματα Πόθειας   και Βαθέος Καλύμνου,    Βόρειας Λέρου   και Λινοποτίου   της Αστυπάλαιας,  Κάσου και       Νερομυλίων  Πάτμου. Στο συγκεκριμένο σύστημα της Πάτμου εντοπίστηκαν και   συγκεντρώσεις σιδήρου και μαγγανίου που υπερβαίνουν τα ανώτατα όρια για νερό ανθρώπινης κατανάλωσης.

Τα Υπόγεια Υδατικά Συστήματα   Χάλκης, Σύμης, Λειψών, Αρκιών, Αγαθονησίου   και Μεγίστης   η ποσοτική και ποιοτική κατάσταση  κρίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις ως κακή λόγω φαινομένων φυσικής υφαλμύρινσης. Στα  συγκεκριμένα νησιά χρησιμοποιούνται συστήματα αφαλάτωσης για  ύδρευση. Το ίδιο και στη Νίσυρο.

Οι Κυκλάδες

Σημαντική υποβάθμιση των υπογείων υδάτων, τόσο ποιοτική όσο και ποσοτική, διαπιστώνεται και στα νησιά των Κυκλάδων, κυρίως λόγω ανθρωπογενών πιέσεων και δευτερευόντως λόγω φυσικών  αιτίων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η κακή ποιοτική κατάσταση οφείλεται κυρίως σε υφαλμύρινση λόγω της υπερεκμετάλλευσης των ήδη περιορισμένων υδατικών πόρων. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου διαπιστώνεται νιτρορύπανση λόγω αγροτικών δραστηριοτήτων, όπως στο σύστημα Λιβαδίου Νάξου  και Σύρου. Υψηλές  συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων εντοπίζονται επίσης, τοπικά, σε σταθμούς των συστημάτων Κεντρικής Νάξου-Κούρου, Σύρου,  Θήρας,    Πησσών   Κέας κλπ.

Επίσης, εξακολουθεί να υφίσταται σημαντική υποβάθμιση, τόσο της ποιοτικής όσο και ποσοτικής κατάστασης των υπογείων νερών λόγω υφαλμύρινσης από ανθρωπογενή δράση, στα υδροφόρα συστήματα Καταπόλων Αμοργού, Ζεφυρίας Μήλου, Λιβαδίου Νάξου, Σύρου, Κάμπου-Αγ. Γεωργίου Αντιπάρου, Αεροδρομίου-Άνω Μερά  Μυκόνου, σε  παράκτια τμήματα της   Σίφνου, της Κύθνου  κ.ά.

Σε Δονούσα, Ηρακλειά,   Κουφονησίου, Σικίνου, Σχοινούσας,  Φολεγάνδρου  ποσοστό 18% των σταθμών παρακολούθησης διαθέτει νερό κακής ποιότητας, που υπερβαίνει δηλαδή τα ανώτερα επιτρεπτά όρια του πόσιμου νερού, οφειλόμενη σε φυσικά αίτια.  Φυσική υφαλμύρινση διαπιστώνεται και στο νησί της Ανάφης, σε παράκτια τμήματα της Τήνου  και των Καταπόλων  Αμοργού.

Διατηρούνται ωστόσο και ορισμένα συστήματα σε καλή   καλή κατάσταση, όσον αφορά τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά σε περιοχές της Άνδρου, της Ανατολικής Νάξου και της Πάρου.

Στα νησιά του Βορείου Αιγαίου   ελάχιστοι είναι οι σταθμοί παρακολούθησης στους οποίους  παρατηρήθηκε υπέρβαση των θεσμοθετημένων ορίων ποσιμότητας ως προς τη συγκέντρωση του νερού σε νιτρικά ιόντα.   Καταγράφονται ωστόσο προβλήματα που σχετίζονται με τις αγροτικές δραστηριότητες,   με την υπερεκμετάλλευση  κατά τους θερινούς μήνες, αλλά και υπερβάσεις ως αποτέλεσμα φυσικής προέλευσης.

Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία

Η ποιοτική κατάσταση των υπόγειων νερών στους σταθμούς παρακολούθησης Κεντρικής Μακεδονίας είναι καλή σε ποσοστό 37% και κακή στο 59% γεγονός που οφείλεται   τόσο σε φυσικά αίτια (25% των σταθμών) όσο και σε ανθρωπογενή αίτια (34% των σταθμών). Οι αυξημένες συγκεντρώσεις νιτρικών (ΝΟ3, ΝΟ2, ΝΗ4), όπου παρατηρούνται, οφείλονται κύρια στην υπερβολική χρήση αζωτούχων λιπασμάτων στις περιοχές εντατικής γεωργίας και στην ανεξέλεγκτη  διάθεση οικιακών και κτηνοτροφικών λυμάτων. Σε λίγες μόνο περιπτώσεις σχετίζονται με την παλαιογεωγραφική εξέλιξη της περιοχής. Οι αυξημένες συγκεντρώσεις των χλωριόντων (Cl) εκεί που προσδιορίστηκαν, αποδίδονται κυρίως στην υφαλμύρυνση των παράκτιων υδροφόρων στρωμάτων λόγω υπεράντλησης, για την κάλυψη κυρίως των τουριστικών αναγκών.

Στην Ανατολική Μακεδονία  ποιοτική κατάσταση των υπόγειων νερών   είναι καλή σε ποσοστό 47% και κακή στο 53%. Η κακή ποιοτική κατάσταση  οφείλεται τόσο σε φυσικά αίτια (33% των σταθμών) όσο και σε ανθρωπογενή αίτια (20% των σταθμών). Οι αυξημένες συγκεντρώσεις νιτρικών οφείλονται στην εντατική γεωργία και στην ανεξέλεγκτη διάθεση οικιακών και κτηνοτροφικών λυμάτων.  Οι υπερβάσεις στις συγκεντρώσεις των θειικών (SO4) εκεί που εντοπίζονται, σχετίζονται με την  στρωματογραφία της περιοχής ενώ οι αυξημένες συγκεντρώσεις νατρίου (Νa)  στην παγίδευση υφάλμυρων φάσεων. Γεωγενούς προέλευσης θεωρούνται οι  υπερβάσεις στις συγκεντρώσεις των βαρέων μετάλλων και των ιχνοστοιχείων.