Πώς πρέπει να αντιμετωπίσει η ΕΕ το ενεργειακό ζήτημα; Τι πιστεύουν οι Ευρωπαίοι;

Με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία του 2021, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσμεύτηκε να μειώσει τις εκπομπές των αέριων του θερμοκηπίου κατά 55% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 έως το έτος 2030, και σε μηδενικά επίπεδα έως το 2050. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, μονάδες λιγνίτη επαναλειτούργησαν προσωρινά σε πολλά κράτη μέλη, με σκοπό να ενισχυθεί η ασφάλεια του εφοδιασμού ενέργειας. Σήμερα, το μεγάλο στοίχημα είναι πώς θα αποφευχθεί η παγίωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, που θα υπονόμευε την Πράσινη Συμφωνία και μαζί της την προσπάθεια ΕΕ να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Παρά τους αρχικούς φόβους, φαίνεται ότι η Ευρώπη με το πλάνο “REPowerEU” κερδίζει το στοίχημα: η παραγωγή ορυκτών καύσιμων στην ΕΕ μειώθηκε δραματικά το πρώτο εξάμηνο του 2023, σημειώνοντας πτώση 17% (-86 TWh) σε σύγκριση με την ίδια περίοδο το 2022. Η πτώση ήταν πανευρωπαϊκή: σε μερικές χώρες (η Αυστρία, η Τσεχία, η Δανία, η Φινλανδία, η Ιταλία, η Πολωνία και η Σλοβενία) η παραγωγή ορυκτών καυσίμων είναι στο χαμηλότερο επίπεδο του 21^ου αιώνα.

Πλέον η αιολική και η ηλιακή ενέργεια αντιπροσωπεύουν πάνω από το 30% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ, περισσότερο από τα ορυκτά καύσιμα. Το πρώτο εξάμηνο του 2023, δεκαεπτά κράτη μέλη παρήγαγαν ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές σε επίπεδα ρεκόρ, με την Ελλάδα και τη Ρουμανία να ξεπερνούν το 50% της συνολικής παραγωγής ενέργειας, και τη Δανία και την Πορτογαλία το 75%.

Τι πιστεύουν όμως οι ευρωπαίοι πολίτες για αυτό το θέμα;

Σε έρευνα του Ειδικού Ευρωβαρόμετρου που πραγματοποιήθηκε και στα 27 κράτη μέλη μεταξύ 10 Μαΐου και 5 Ιουνίου 2023, ζητήθηκε από τους ερωτηθέντες να τοποθετηθούν στο πώς πρέπει να δράσει η ΕΕ και τα κράτη μέλη στο ενεργειακό ζήτημα. Πρέπει να γυρίσουμε πίσω στα ορυκτά καύσιμα; Ή να επιταχύνουμε την πράσινη μετάβαση;

Σχεδόν έξι στους δέκα (58%) δήλωσαν ότι προτιμούν το δεύτερο: να επιταχυνθεί η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, να βελτιωθεί η ενεργειακή απόδοση, και να επισπευστεί η μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία. Σε 20 κράτη μέλη, πάνω από το 50% των πολιτών συμμερίζεται αυτή την άποψη. Το ποσοστό των πολιτών ήταν υψηλότερο στη Μάλτα (84%), στην Πορτογαλία (77%), και στην Κύπρο (76%). Το ποσοστό της Ελλάδας ήταν το πέμπτο υψηλότερο: 71% των ερωτηθέντων επικροτεί την στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης.

Αντιθέτως, στην Εσθονία (30%), στην Τσεχία (33%) και στη Βουλγαρία (34%) το ποσοστό όσων τάσσονται υπέρ της επιτάχυνσης της πράσινης μετάβασης ήταν χαμηλότερο. Ως γνωστόν, η κεντρική και Ανατολική Ευρώπη παραδοσιακά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό φυσικό αέριο. Επίσης, η περισσότερη ενέργεια (55%) προέρχεται από ορυκτά καύσιμα, ενώ το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι χαμηλό.

Ένα μικρότερο αλλά αξιόλογο ποσοστό Ευρωπαίων θεωρούν ότι η σωστή επιλογή για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης είναι η στροφή προς τα ορυκτά καύσιμα, ακόμη και αν χρειαστεί να επιβραδυνθεί η πράσινη μετάβαση. Σε τέσσερις χώρες τουλάχιστον ένας στους πέντε στηρίζει αυτή τη θέση: Τσεχία (29%), Εσθονία (25%), Λετονία (22%), Ρουμανία (21%). Στην Ελλάδα περίπου ένας στους δέκα (11%) τάσσεται υπέρ της στροφής προς τα ορυκτά καύσιμα και της επιβράδυνσης της πράσινης μετάβασης, ποσοστό ελαφρώς χαμηλότερο του Ευρωπαϊκού μέσου όρου (12%). Σε άλλες χώρες (Μάλτα, Πορτογαλία, Κύπρος), το σχετικό ποσοστό δεν ξεπερνά το 5%. Τα χαρακτηριστικά των ερωτηθέντων δείχνουν ότι οι θιασώτες της στροφής προς τα ορυκτά καύσιμα είναι πιθανότερο να είναι μεγαλύτερης ηλικίας, χαμηλότερης μόρφωσης, και χαμηλότερου εισοδήματος.

Παρότι η κρίση απέδειξε ότι η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα μπορεί να εκτοξεύσει τις τιμές ενέργειας, ακόμη αρκετοί υποστηρίζουν την χρήση τους. Πώς ερμηνεύεται αυτό το παράδοξο; Μια πιθανή απάντηση είναι ότι σε πολλές χώρες οι υψηλές επιδοτήσεις των κυβερνήσεων στους λογαριασμούς ενέργειας συσκότισαν το πρόβλημα και εμπόδισαν τους καταναλωτές να αντιληφθούν τη ραγδαία άνοδο των τιμών των ορυκτών καυσίμων.

Το ζητούμενο παραμένει: πώς θα κατανεμηθεί δίκαια το κόστος της ενεργειακής πολιτικής ώστε να εξασφαλιστεί η ευρύτερη δυνατή συναίνεση των πολιτών στην πράσινη μετάβαση. Ο καλύτερος σχεδιασμός των μέτρων, και η καλύτερη επικοινωνία τους στους πολίτες, είναι η πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι υπεύθυνοι πολιτικής στην ΕΕ και στα κράτη μέλη.

Η Χρύσα Παπαλεξάτου είναι Υπότροφος της Ερευνητικής Έδρας Α. Γ. Λεβέντη στο Παρατηρητήριο Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ

Ο Μάνος Ματσαγγάνης είναι Κύριος Ερευνητής, Επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Οικονομίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, Υπότροφος της Έδρας «Σταύρος Κωστόπουλος», και Καθηγητής Δημόσιας Οικονομικής στο Πολυτεχνείο Μιλάνου