H κλιματική κρίση ως παράγοντας μετασχηματισμού

Η κλιματική κρίση αποτελεί πλέον την πιο σοβαρή απειλή για τον πλανήτη και την ανθρωπότητα. Η δραματική επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής αυξάνει σταθερά τη μέση θερμοκρασία του πλανήτη προκαλώντας συχνότερες και εντονότερες ακραίες συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας. Η ραγδαία μεταβολή του κλίματος συνοδεύεται πλέον από μετρήσιμες και δραματικές αλλαγές σε επίπεδο μεταβολής της γεωγραφικής κατανομής των κλιματικών ζωνών προκαλώντας, όπως διαπιστώνουμε, αύξηση βροχοπτώσεων, αύξηση της έντασης των καταιγίδων, των πλημμυρών αλλά και των φαινομένων ξηρασίας και των συνεπακόλουθων συνεπειών σε επίπεδο πυρκαγιών.

Σύμφωνα με την πρόσφατη Έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) του 2023, οι ανθρώπινες δραστηριότητες, κυρίως μέσω των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHGs), έχουν αναμφισβήτητα οδηγήσει σε υπερθέρμανση του πλανήτη, με την παγκόσμια θερμοκρασία της επιφάνειας να αυξάνεται κατά 1,1°C στην περίοδο 2011-2020 εν σχέσει με την περίοδο 1850-1900.

Νέο ρεκόρ συρρίκνωσης των πάγων στην Ανταρκτική 

Η διαχείριση της ως άνω υπαρκτής απειλής της κλιματικής κρίσης συνδέεται άμεσα με την τεχνολογική ανάπτυξη και την καινοτομία, διαστάσεις οι οποίες μπορούν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της κρίσης και τον περιορισμό των επιπτώσεων. Η ενίσχυση των δραστηριοτήτων έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης προς την κατεύθυνση της καθαρής ενέργειας, των νέων «πράσινων τεχνολογιών» και των τεχνολογικών συστημάτων μηδενικών εκπομπών άνθρακα αποτελεί τον κρίσιμο κρίκο στην αλυσίδα ενεργειών αντιμετώπισης της κλιμακούμενης κλιματικής κρίσης. Επιπροσθέτως, η επιτάχυνση και κλιμάκωση των δραστηριοτήτων τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας συνδέονται άρρηκτα με την ανάγκη σχεδιασμού και εφαρμογής νέων μορφών παρεμβάσεων και νέων υποδειγμάτων πολιτικών καινοτομίας που θα επιφέρουν αποτελεσματικότερο αντίκτυπο σε επίπεδο αποτελεσμάτων.

Η έννοια της «πενταπλής έλικας καινοτομίας» (quintuple innovation helix framework) αποτελεί την επιτομή ενός λειτουργικού πλαισίου οικοδόμησης ενός σύγχρονου εθνικού συστήματος καινοτομίας με περιφερειακές απολήξεις (whole-of-government approach) και μπορεί να αποτελέσει τη βάση και τον Οδικό Χάρτη μετάβασης από κατακερματισμένες πρωτοβουλίες θεσμών και διαδικασιών προς μια στρατηγική και θεσμική ολοκλήρωση των δρώντων. Η δομημένη και πολυδύναμη συνεργασία μεταξύ Κράτους, Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Κέντρων, επιχειρήσεων ως τεχνολογικών παρόχων (technology-based companies, start-ups, spin-offs) αλλά και ως τελικών χρηστών τεχνολογικών λύσεων (end-users), χρηματοδοτικών φορέων αλλά και κοινωνίας των πολιτών αποτελεί έναν μηχανισμό προώθησης στόχων βιώσιμης ανάπτυξης και αντιμετώπισης των προβλημάτων που προκύπτουν από την τρέχουσα κλιματική κρίση.

Η δομημένη συνεργασία όλων των μερών της έλικας με προ-δραστική επικέντρωση σε οριοθετημένες θεματικές περιοχές μετασχηματισμού σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο (π.χ. τεχνολογίες καθαρής ενέργειας, υιοθέτηση τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας και χαμηλών εκπομπών σε επίπεδο επιχειρήσεων, κυκλική οικονομία, τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας, τεχνολογίες δέσμευσης άνθρακα, πρόληψη φυσικών καταστροφών, προστασία εδαφών, βιοκαύσιμα νέας γενιάς, νέες αλυσίδες εφοδιασμού, έξυπνα δίκτυα ενέργειας, αειφόρα και καθαρά προϊόντα κατά μήκος των αλυσίδων αξίας) καθιστά εφικτό τον σχεδιασμό πολυμερών και στοχευμένων πολιτικών καινοτομίας με επικέντρωση στην πράσινη μετάβαση και την αντιμετώπιση των αναδυόμενων προκλήσεων.

Είναι προφανές ότι οι δημόσιες πολιτικές καταλαμβάνουν έναν κεντρικό ρόλο στη συγκρότηση και τη βιώσιμη λειτουργία των συστημάτων καινοτομίας πολυμερούς συνεργασίας. Πρωταρχικά, η λειτουργική δικτύωση και ο συντονισμός των υφιστάμενων φορέων παραγωγής και μεταφοράς τεχνολογίας αποτελεί διάσταση κρίσιμης σημασίας σε συνδυασμό με τις σημαντικές αλλαγές σε επίπεδο βασικών τάσεων και μετεξελίξεων σε επίπεδο περιφερειακών στρατηγικών Έξυπνης Εξειδίκευσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, προϋποθέσεις επιτυχίας των συστημάτων πενταπλής έλικας αποτελούν η διαφάνεια και η ορθολογική χρήση κριτηρίων και δεικτών αποτελεσματικότητας μέσα σε ένα πλαίσιο διαρκούς και συμμετοχικής παρακολούθησης και αξιολόγησης σε συνδυασμό με αξιοποίηση ρυθμιστικών εργαλείων (π.χ. χρήση νέων τεχνολογιών) και πολύ-επίπεδων κινήτρων μείωσης της αβεβαιότητας (π.χ. χρηματοδοτικά κίνητρα, φορολογικά κίνητρα).

Στο πλαίσιο αυτό, η προώθηση μεταβάσεων σε συστημικό επίπεδο και η αντιμετώπιση συστημικών και ευρύτερων κοινωνικών προκλήσεων προϋποθέτει την αξιοποίηση νέων εργαλείων πολιτικής και την εφαρμογή μέτρων προσανατολισμένων σε ευρύτερους μετασχηματισμούς. Επί παραδείγματι, τα νέα πρότυπα πολιτικών καινοτομίας επικεντρώνονται, μεταξύ άλλων, στη θεματική στόχευση και τον πειραματισμό ως όρων για την προώθηση αλλαγών στα τεχνο-οικονομικά και παραγωγικά συστήματα. Αντιστοίχως, η διαμόρφωση νέων μορφών ανοικτής -αλλά στοχευμένης- διακυβέρνησης καινοτομίας εδραιώνουν μια νέα προσέγγιση στις πολιτικές καινοτομίας μέσω της αξιοποίησης νέων φορέων και επιχειρησιακών εργαλείων (π.χ. δομές ωρίμανσης τεχνολογικών λύσεων, συνεργατικοί κόμβοι, ανοικτά εργαστήρια, επιστήμη των πολιτών, πειραματικές εργαστηριακές υποδομές, νέα εργαλεία ανοικτού και δυναμικού σχεδιασμού επιχειρηματικής ανακάλυψης).

O Ηλίας Καραγιάννης είναι Professor of Science, Technology, Innovation and Entrepreneurship, George Washington University, USA – Email: caraye@gwu.edu

Ο Αντώνης Αγγελάκης είναι Επιστημονικό στέλεχος Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ), Μέλος του Περιφερειακού Συμβουλίου Έρευνας και Καινοτομίας Περιφέρειας Αττικής