Ρωσία: Το παιχνίδι με τα σιτηρά και ο πόλεμος στην Ουκρανία

Τον Απρίλιο του 2022, ο πρώην πρόεδρος της Ρωσίας Ντμίτρι Μεντβέντεφ, σήμερα αναπληρωτής επικεφαλής του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας, είχε γράψει στο κανάλι του στο Telegram: «Το φαγητό μας είναι το σιωπηλό μας όπλο. Σιωπηλό – αλλά τρομερό».

Και αυτό αναμένεται να ρίξει τώρα στον πόλεμο: σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις η Ρωσία αναμένεται φέτος να έχει μια ιστορικά υψηλή συγκομιδή σιταριού για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά και  σκοπεύει να χρησιμοποιήσει όλη αυτή την αφθονία για να υπονομεύσει την Ουκρανία και να αποκτήσει παγκόσμια επιρροή.

Παρά τους ισχυρισμούς της Μόσχας ότι οι δυτικές κυρώσεις έχουν βάλει φραγμό στις εξαγωγές τροφίμων της, το μερίδιο της Ρωσίας στην παγκόσμια αγορά σιταριού έχει αυξηθεί δραματικά από την εισβολή της στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.

Πώς τα ουκρανικά σιτηρά «άναψαν το φιτίλι» στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Σύμφωνα με στοιχεία της S&P Global, που παραθέτει το CNN, η Μόσχα αναμένεται να εξάγει 47,2 εκατομμύρια μετρικούς τόνους (52 εκατομμύρια τόνους) σιταριού την τρέχουσα σεζόν, η οποία ξεκίνησε το καλοκαίρι. Πρόκειται για το 22,5% των παγκόσμιων εξαγωγών σιταριού, ένα μερίδιο που της δίνει ηγέτιδα θέση στην αγορά. Πριν από δύο χρόνια, η Ρωσία εξήγαγε 32,6 εκατομμύρια τόνους, το 16% της αγοράς.

Την ίδια περίοδο, το μερίδιο της Ουκρανίας στις παγκόσμιες εξαγωγές σιταριού αναμένεται φέτος να συρρικνωθεί στο 6% από 9%.

Προθέσεις

Όπως υπογραμμίζει το CNN, τόσο τα λόγια όσο και οι πράξεις της Μόσχας υποδηλώνουν την πρόθεσή της να εκθρονίσει την Ουκρανία από τη θέση της ως ένας από τους κορυφαίους εξαγωγείς σιταριού στον κόσμο, περιορίζοντας την οικονομία της και, κατ’ επέκταση, το δυναμικό της για πόλεμο.

«Η χώρα μας έχει την ικανότητα να αντικαταστήσει τα ουκρανικά σιτηρά, τόσο εμπορικά όσο και ως δωρεάν βοήθεια σε άπορες χώρες», δήλωσε ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν στη σύνοδο κορυφής της ομάδας BRICS των αναπτυσσόμενων χωρών στα τέλη Αυγούστου.

Αυτά τα σχόλια έγιναν μόλις λίγες εβδομάδες αφότου η Ρωσία αποχώρησε από την Πρωτοβουλία για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας, με την οποία είχε εξασφαλιστεί η ασφαλής διέλευση των πλοίων που μετέφεραν σιτηρά από τα ουκρανικά λιμάνια. Μετά την κατάρρευση της συμφωνίας, η Μόσχα έχει εντείνει τις στρατιωτικές επιθέσεις στις εξαγωγικές εγκαταστάσεις της Ουκρανίας.

Οι επιθέσεις αυτές έχουν καταστρέψει τα σιλό σιτηρών και τις υποδομές τόσο στα θαλάσσια λιμάνια της Ουκρανίας όσο και στα λιμάνια του ποταμού Δούναβη, τα οποία παρέχουν μια σημαντική εναλλακτική οδό για εξαγωγές και δεν εξυπηρετούν στρατιωτικούς σκοπούς.

«Στοχεύουν να εξαλείψουν εντελώς τον αγροτικό τομέα της Ουκρανίας», δήλωσε στο CNN η Caitlin Welsh, διευθύντρια του παγκόσμιου προγράμματος ασφάλειας τροφίμων και νερού στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών.

Κάτι τέτοιο θα ήταν ένα μεγάλο έπαθλο για τη Μόσχα, δεδομένης της σημασίας της γεωργίας για την οικονομία της Ουκρανίας. Πριν από την εισβολή, ο κλάδος αποτελούσε το 11% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας.

«Οι εξαγωγές [σιτηρών] της Ουκρανίας είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία της και για να τροφοδοτήσουν τον κόσμο», έγραψε τη Δευτέρα στο «X» η Μπρίτζετ Α. Μπρινκ, η πρέσβειρα των ΗΠΑ στην Ουκρανία.

Το σιτάρι ως ήρεμη δύναμη

Ωστόσο, οι ειδικοί λένε ότι πίσω από τις ενέργειες της Ρωσίας κρύβονται πολύ περισσότερα. Υπογραμμίζουν για παράδειγμα, ότι η  «δωρεάν βοήθεια σε άπορες χώρες» που προέβαλε ο Πούτιν, αντανακλά την επιθυμία της Μόσχας να συνεχίσει να καλλιεργεί συμμαχίες με τον αναπτυσσόμενο κόσμο — ειδικά με αφρικανικά έθνη, πολλά από τα οποία μέχρι στιγμής αρνούνται να καταδικάσουν τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία αλλά αποδοκίμασαν την απόφασή της να αποσυρθεί από τη συμφωνία για τα σιτηρά.

Είναι περισσότερο θέμα δημοσίων σχέσεων παρά γενναιοδωρία, υποστηρίζει ο Andrey Sizov, ο οποίος διευθύνει τη SovEcon, μια εταιρεία συμβούλων για τις βιομηχανίες σιταριού και καλαμποκιού. Επισημαίνει ότι οι 300.000 μετρικοί τόνοι σιτηρών που υποσχέθηκε η Ρωσία στα τέλη Ιουλίου ως βοήθεια σε κάποιες αφρικανικές χώρες είναι ένα μικρό κλάσμα τόσο των μηνιαίων εξαγωγών της Ρωσίας όσο και των αναγκών της Αφρικής.

Δοκιμασία

Παράλληλα, η αποχώρηση της Μόσχας από τη συμφωνία για τα σιτηρά, θέτει για μία ακόμα φορά σε δοκιμασία το ενιαίο μέτωπο της Ευρώπης για την υποστήριξη της Ουκρανίας.

Τρεις ημέρες μετά την κατάρρευση της συμφωνίας, πέντε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα σύνορα της Ουκρανίας, ή κοντά αυτά, ζήτησαν από την Κομισιόν να παρατείνει την προσωρινή απαγόρευση των εισαγωγών ουκρανικών σιτηρών σε αυτές τις χώρες, μέχρι το τέλος του έτους.

Όταν η ΕΕ αρνήθηκε να επεκτείνει τους περιορισμούς, αρκετές από τις χώρες εξέδωσαν μονομερείς απαγορεύσεις εισαγωγών,

Πτώση τιμών

Οι εξαγωγές σιταριού της Ρωσίας κινούνται σε ιστορικά υψηλά. Τον Μάιο, το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ προέβλεψε ότι η Μόσχα θα εξάγει «ρεκόρ» 45 εκατομμύρια μετρικούς τόνους σιταριού τη σεζόν 2022-2023.

Ωστόσο, μετά την κορύφωση που ακολούθησε την εισβολή στην Ουκρανία, οι τιμές του σιταριού έχουν αρχίσει να μειώνονται φθάνοντας τον περασμένο μήνα σε χαμηλό τριετίας (αν και εξακολουθούν να είναι υψηλότερες από ό,τι στο μεγαλύτερο μέρος της τελευταίας δεκαετίας). Αυτό σημαίνει ότι οι εξαγωγές ρεκόρ της Ρωσίας δεν μπορούν να εγγυηθούν και έσοδα ρεκόρ.

Ο Sizov της SovEcon σημειώνει η Μόσχα προσπαθεί να επιβάλει ανεπίσημο κατώτατο όριο στις τιμές εξαγωγής σιταριού. Τον Μάρτιο, το Reuters ανέφερε, επικαλούμενο δύο πηγές, ότι η ρωσική κυβέρνηση ήθελε οι εξαγωγείς να διασφαλίζουν ότι οι τιμές που καταβάλλονται στους αγρότες είναι αρκετά υψηλές ώστε να καλύψουν το μέσο κόστος παραγωγής.

Αλλά άλλοι παίκτες αρχίζουν να υπονομεύουν τη Ρωσία. Σύμφωνα με τον Sizov, σε έναν πρόσφατο διαγωνισμό για την πώληση σιταριού στην Αίγυπτο κέρδισε η Ρουμανία, η οποία προσέφερε τιμή 256 δολαρίων για τον τόνο, ενώ οι Ρώσοι πωλητές πρόσφεραν 270 δολάρια.

Ο Paul Hughes, επικεφαλής γεωργικός οικονομολόγος της S&P Global, πιστεύει ότι η μεγαλύτερη πρόκληση της Ρωσίας θα έρθει εάν οι πωλητές στην ΕΕ – ένας άλλος σημαντικός εξαγωγέας σιταριού – μειώσουν τις τιμές τους.

Δύο επιλογές

«Σε εκείνο το σημείο, η Ρωσία θα έχει δύο επιλογές», ​​είπε στο CNN. «Πρώτον, να διατηρήσουν το κατώτατο όριο [τιμής εξαγωγής] και να χάσουν το μερίδιο των εξαγωγών στην ΕΕ ή, δύο, να εγκαταλείψουν το κατώτατο όριο, να μειώσουν  την τιμή και να διατηρήσουν τον ρυθμό εξαγωγής τους», ανέφερε.

Όμως η Ουκρανία, όπου περίπου το 8% της γεωργικής γης είναι εκτός δράσης λόγω του πολέμου, βρίσκεται ήδη σε δεινή θέση. Η S&P Global αναμένει ότι οι εξαγωγές σιταριού της θα μειωθούν κατά 3,7 εκατομμύρια τόνους σε 13,4 εκατομμύρια το 2023-24, το χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων εννέα ετών. Και μια σημαντική μείωση της παγκόσμιας προσφοράς σιταριού θα μπορούσε ακόμη να αυξήσει τις τιμές, υποστηρίζει ο Welsh.

«Στην Ουκρανία έχει αρχίσει η συγκομιδή από τα τέλη του καλοκαιριού έως το φθινόπωρο και αναμένεται να εξάγει τις καλλιέργειές της Νοέμβριο, Δεκέμβριο, Ιανουάριο, Φεβρουάριο», είπε.

«Επομένως, αν η Ουκρανία συνεχίσει να έχει περιορισμένη πρόσβαση στα λιμάνια της καθώς η περίοδος των εξαγωγών της αυξάνεται, τότε θα μπορούσαμε να δούμε μεγαλύτερες επιπτώσεις στις παγκόσμιες αγορές». Και αν αυξηθούν οι τιμές του σιταριού, η Ρωσία θα είναι σε θέση να αποκομίσει τα οφέλη.