Η κλιματική αλλαγή απειλεί την αποικία Jamestown και τα θαμμένα μυστικά της

Η αρχαιολογική σκαπάνη είναι ένα από τα μέσα με τα οποία πιστοποιείται το παρελθόν, καταρρίπτονται ή επιβεβαιώνονται μύθοι και ιστορίες και έρχονται στο φως οι δραστηριότητες των ανθρώπων του παρελθόντος.

Πόσο δε μάλλον όταν ένα κράτος, όπως οι ΗΠΑ, δεν έχει και πολλά κειμήλια από το παρελθόν, αυτά πρέπει να προστατευτούν ως κόρη οφθαλμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τοποθεσία της Jamestown στη Βιρτζίνια, η πρώτη μόνιμη αγγλική αποικία στην Αμερική, η οποία πλέον απειλείται από την κλιματική αλλαγή.

Η Jamestown, πλέον απειλείται από νερό που βρίσκεταιι παντού που δεν θα έπρεπε είναι. Τα χαμηλό σημεία του νησιού Jamestown πλημμυρίζει πιο συχνά από ό,τι στο παρελθόν. Στη μία πλευρά του οχυρού του 1607 και της παρακείμενης πόλης, της πρώτης πρωτεύουσας της Βιρτζίνια, επελαύνει ο βάλτος του νησιού. Από την άλλη πλευρά, ο παλιρροϊκός ποταμός James διαβρώνει την ακτογραμμή.

«Αυτό που βλέπουμε είναι μια εκθετική αύξηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής που θα μπορούσε να έχει μεγάλο μέρος αυτής της τοποθεσίας υποβρύχια μέσα στα επόμενα 25 χρόνια, πόσο μάλλον στα επόμενα 50», είπε στο Bloomberg ο Τζέιμς Χορν, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Jamestown Rediscovery Foundation (JRF), η ΜΚΟ που μοιράζεται τη διοίκηση του νησιού με την αμερικανική Υπηρεσία Εθνικών Πάρκων.

Πριν από τέσσερις αιώνες, η εταιρεία Virginia στο Λονδίνο έστειλε πλοία πέρα από τον Ατλαντικό με εντολή να ιδρύσουν έναν οικισμό και να αναζητήσουν χρυσό, ασήμι και θαλάσσιο δρόμο προς την Ασία. Οι αρχηγοί της αποστολής έπλευσαν πάνω από την σημερινή πόλη του Νόρφολκ της Βιρτζίνια, μέχρι που έφτασαν σε μια στενή χερσόνησος που προστατεύεται από το νερό στις τρεις πλευρές (δεν ήταν ακόμα νησί).

Η χερσόνησος όπου έστησαν στρατόπεδο ανήκε στον λαό Paspahegh, που την υπερασπίστηκε. Οι σχέσεις μεταξύ των αποίκων και των φυλών κυμάνθηκαν από ανοιχτό πόλεμο σε τεταμένη ειρήνη. Κατά τη διάρκεια των ζοφερών πρώτων χρόνων της αποικίας, πολλοί άποικοι πέθαναν από ασθένειες, πείνα ή τραυματισμούς που υπέστησαν στις μάχες.

Ο χειμώνας του 1609 έως το 1610, γνωστός ως «η εποχή της πείνας», ώθησε τους ανθρώπους να φάνε γάτες, σκύλους, αρουραίους και δέρμα παπουτσιών. Τα σκελετικά υπολείμματα μιας έφηβης Αγγλίδας που βρέθηκαν το 2012 έδειξαν στοιχεία κανιβαλισμού. Ήταν μόνο η ανακάλυψη μιας σοδειάς – καπνού – που απέτρεψε την κατάρρευση της αποικίας.

Η Jamestown είναι πιθανώς πιο γνωστή σε σχέση με την Ποκαχόντας, κόρη του περιφερειακού ηγέτη Wahunsunacock, ή Powhatan. Επισκέφτηκε τους αποίκους, τους έφερε φαγητό και αργότερα παντρεύτηκε έναν άποικο, τον Τζον Ρολφ. Ενώ μια ρομαντική εκδοχή της ιστορίας της Ποκαχόντας έχει γίνει ένας από τους ιδρυτικούς μύθους του αμερικανικού έθνους, η κληρονομιά του Jamestown περιλαμβάνει επίσης καταστάσεις που έθεταν τους ιθαγενείς λαούς υπό την εξουσία του αγγλικού στέμματος και περιόριζαν την πρόσβασή τους σε ορισμένες περιοχές.

Σύμφωνα με το Bloomberg, η Jamestown, από πολλές απόψεις είναι το σημείο εκκίνησης όσων συνέβησαν και πως αναπτύχθηκε η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών έναντι των αυτοχθόνων, και του τρόπου με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες επεκτάθηκαν σε όλη τη Δύση, κατά την ανθρωπολόγο Άσλεϊ Σπίβι με έδρα τη Βιρτζίνια που είναι μέλος της Φυλής Pamunkey, που ήταν φατρία υπό την αρχηγία του Powhatan.

Η αποικία άφησε μια άλλη αντίφαση στη ρίζα της ταυτότητας της χώρας. Ήταν τόσο η γενέτειρα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στην αποικιακή Αμερική όσο και η γενέτειρα της αμερικανικής δουλείας. Η Γενική Συνέλευση της Βιρτζίνια ιδρύθηκε στο Jamestown και συνήλθε για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 1619. Λίγες εβδομάδες αργότερα, πλοία που μετέφεραν αιχμαλώτους από την Αγκόλα έφτασαν στο Point Comfort, στις εκβολές του ποταμού James, και οι ναυτικοί πούλησαν τους Αφρικανούς ως δούλους. Τουλάχιστον ένας από αυτούς – μια γυναίκα της οποίας το όνομα είναι καταγεγραμμένο ως Angelo ή Angela – μεταφέρθηκε στην Jamestown, και περισσότεροι τα επόμενα χρόνια.

Αρχικά, το νομικό τους καθεστώς ήταν αβέβαιο. Κατά το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, η συνέλευση της Βιρτζίνια κωδικοποίησε νόμους που, σύμφωνα με τα λόγια μιας έκθεσης στο αρχαιολογικό μουσείο της Jamestown, «θεσμοθετούσαν τη δουλεία και τον ρατσισμό και περιόριζαν τις ζωές αμέτρητων Αφροαμερικανών και αυτόχθονων λαών».

Εν ολίγοις, είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς πουθενά στις ΗΠΑ μια τοποθεσία που να αφηγείται μια πιο σημαντική και σύνθετη ιστορία των απαρχών της χώρας. Αλλά τώρα εξαφανίζεται.

Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας αποτελεί μεγαλύτερη απειλή για την περιοχή Hampton Roads της Βιρτζίνια από οπουδήποτε αλλού στην ανατολική ακτή. Τα νερά γύρω από το νησί Jamestown είναι 50 εκατοστά υψηλότερα από ό,τι πριν έναν αιώνα και προβλέπεται να ανέβουν άλλο ένα μέτρο μέχρι το 2075. Αυτό θα πλημμύριζε 56 από τα 91 στρέμματα που αποτελούν το τμήμα του νησιού που διαχειρίζεται h MKO, όπου υπάρχουν περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς όπως π.χ. το φρούριο και καμπναριό εκκλησίας του 17ου αιώνα.

Η Υπηρεσία Πάρκων επιβλέπει το υπόλοιπο νησί των 6.070 στρεμμάτων, το οποίο είναι επίσης διάσπαρτο με αρχαιολογικά ευρήματα. Η καθίζηση στην περιοχή είναι σημαντική, με αποτέλεσμα  όχι μόνο να ανεβαίνει η στάθμη της θάλασσας, αλλά και το νησί να βυθίζεται.

Η Jamestown μάχεται με τα στοιχεία της φύσης εδώ και πολύ καιρό. Η διάβρωση στη δυτική ακτή του νησιού ήταν αρκετά κακή μέχρι την αρχή του 20ου αιώνα, οπότε το Σώμα Μηχανικών Στρατού των ΗΠΑ έχτισε ένα θαλάσσιο τείχος το 1901. Το τείχος αποδυναμώθηκε με την πάροδο του χρόνου, έτσι το 2022 η ΜΚΟ JRF το ενίσχυσε με 98.000 τόνους ογκόλιθων γρανίτη που προορίζονταν να επιβραδύνουν την καθίζηση και να διαχέουν την ενέργεια από τα κύματα κατά τη διάρκεια καταιγίδων.

Αυτό ήταν το κρίσιμο πρώτο βήμα σε ένα σχέδιο ανθεκτικότητας που η ομάδα συγκεντρώνει κεφάλαια για να υλοποιήσει. Αλλά προσπαθώντας να απωθήσουν το ποτάμι μπροστά από το οχυρό τους έκανε να συνειδητοποιήσουν τον σοβαρότερο κίνδυνο: τον βάλτο. Τα δέντρα που συγκρατούν τον βάλτο ξεριζώνονται όλο και περισσότερο στις καταιγίδες, με τις ρίζες τους να εξασθενούν από τα ανερχόμενα, υφάλμυρα υπόγεια νερά.

Καθώς το ποτάμι ανεβαίνει επίσης και οι βροχοπτώσεις αυξάνονται, όλο αυτό το νερό δεν έχει πού να πάει εκτός από την υπόλοιπη ξηρά. Ένας μεμονωμένος αποχετευτικός σωλήνας που εγκαταστάθηκε τη δεκαετία του 1950 είναι τώρα επιχωματωμένος. Το JRF θέλει να εγκαταστήσει νέα αποχετευτικά συστήματα και να κατασκευάσει αντλιοστάσια καθώς και μια πέτρα για την προστασία των ιστορικών περιοχών από τις πλημμύρες.

Πρόσφατα, μια λωρίδα βάλτου ξεπήδησε σε απόσταση μόλις 5 μέτρα ποδιών από ανασκαφή σε αναζήτηση υπολειμάτων τμήματος της πόλης που προηγουμένως ήταν άγνωστο στους ιστορικούς. Η περιοχή θα μπορούσε να περιέχει ταφές. Δεδομένου ότι βρίσκεται σε κάποια απόσταση από το φρούριο και την εκκλησία, αυτές οι ταφές θα μπορούσαν ενδεχομένως να είναι περιθωριοποιημένων ατόμων, όπως υπηρέτες ή σκλάβοι Αφρικανοί. Οι αρχαιολόγοι βρίσκονται σε αγώνα δρόμου ενάντια στο χρόνο για να ανακαλύψουν όσα περισσότερα μπορούν όσο πιο γρήγορα μπορούν, για να μείνουν ένα βήμα μπροστά από το νερό.

Η διείσδυση νερού αλλάζει τη χημεία του εδάφους και μπορεί να καταστρέψει τα τεχνουργήματα και να διαλύσει τα οστά. Έτσι μπορεί να χαθούν πληροφορίες εάν το νερό συνεχίσει να ανεβαίνει.

Η κατασκευή ενός αντιπλημμυρικού φράγματος και αντλιών αποστράγγισης και η ανύψωση δρόμων, μονοπατιών και χαμηλών κτιρίων θα κοστίσει περίπου 41 εκατομμύρια δολάρια. Οι υπεύθυνοι λένε ότι η Τζέιμσταουν δεν μπορεί να περιμένει για μακροχρόνιες διαδικασίες έγκρισης ή μελλοντικούς κύκλους χρηματοδότησης: Η καθυστέρηση απλώς θα επιδεινώσει τους κινδύνους για την τοποθεσία. Εάν πετύχει, το έργο πιθανώς θα δώσει στην Jamestown 50 έως 75 χρόνια ακόμη. Το σχέδιο ανθεκτικότητας βασίζεται σε ένα ενδιάμεσο σενάριο παλιρροϊκής πλημμύρας, όχι σε κάτι ακραίο.

«Μπορεί να εξεταστεί μελλοντική αποχώρηση από το νησί καθώς αυξάνεται ο ρυθμός ανόδου της στάθμης της θάλασσας και η τοποθεσία καθίσταται μη ασφαλής για εργασία», σημειώνει το σχέδιο Μπορεί στο μέλλον, το νησί Jamestown να είναι αρχιπέλαγος και βάρκες με γυάλινο πυθμένα περνούν το νερό γύρω και πάνω από αυτό, είπε ένας αρχαιολόγος στο Bloomberg, αλλά γι ‘αυτόν είναι αδιανόητο ότι μια τόσο πολύτιμη τοποθεσία θα μπορούσε απλώς να αφεθεί να γλιστρήσει κάτω από τα κύματα.

Το Jamestown, τουλάχιστον, έχει αναγνωρισιμότητα και μια σταθερή ροή τουριστών που βοηθούν να επιστήσει την προσοχή στα δεινά του. Άλλοι, λιγότερο γνωστές τοποθεσίες πολιτιστικής κληρονομιάς σε κοντινή απόσταση αντιμετωπίζουν επίσης κλιματικούς κινδύνους. Το Werowocomoco, στον ποταμό Γιορκ, ήταν κάποτε το κέντρο της αρχηγίας του Powhatan. Αντιμετωπίζει τη διάβρωση, την εισβολή υπόγειων υδάτων, τη βύθιση και τις πλημμύρες, σύμφωνα με το Bloomberg. Εάν τα φυσικά ίχνη της ιστορίας του ξεπλυθούν, θα εξαφανιστούν για πάντα, καθώς το αρχαιολογικό αρχείο είναι ένας μη ανανεώσιμος πόρος.

Στο νησί Jamestown, η Υπηρεσία Πάρκων αναπτύσσει έναν αλγόριθμο για να αξιολογήσει τους αρχαιολογικούς χώρους με βάση τη σημασία τους και το επίπεδο κλιματικής απειλής, για να βοηθήσει στην ιεράρχηση των αιτημάτων χρηματοδότησης

Εν τω μεταξύ, το JRF προσαρμόζει τις μεθόδους εργασίας του σε ένα τοπίο που αναδιαμορφώνεται γρήγορα. Αναζητώντας έναν θαμμένο δρόμο αιώνων αυτό το καλοκαίρι οδηγήθηκαν σε μια πρόσφατα ελώδη περιοχή όπου το ραντάρ διείσδυσης στο έδαφος δεν λειτουργούσαν. Έτσι, αυτοσχεδίασαν, τοποθετώντας εξοπλισμό σόναρ σε ένα ζευγάρι καγιάκ και βρήκαν αυτό που πιστεύουν ότι είναι ο δρόμος.

Αν κάτι πρέπει να δείχνουν οι απεγνωσμένες προσπάθειες των ειδικών για την σωτηρία της Jamestown, είναι ότι αντιμέτωπες με την κλιματική αλλαγή οι εκάστοτε υπεύθυνες για τον πολιτισμό αρχές η άμεση μέριμνα πρόληψης είναι επιβεβλημένη, πριν μας «κατακλύσουν» τα ίδια τα γεγονότα της Μητέρας Φύσης.