Επενδυτική βαθμίδα και χρέος

Είστε ξαπλωμένοι σε κάποια παραλία και παρακολουθείτε την εξής σκηνή: μόλις έχει μπει στη θάλασσα ένα αντρόγυνο και η γυναίκα, με το αντίστοιχο ύφος, απευθύνεται στον άντρα: “Κρύο μου φαίνεται το νερό”. “Μπα! Μια χαρά είναι”, απαντάει χαλαρά ο άντρας:. Η θερμοκρασία όμως του νερού είναι η ίδια και για τους δύο. Στο ένα κυβικό μέτρο που βρίσκονται δίπλα – δίπλα. Παρ’ όλα αυτά αλλιώς την αισθάνεται η μία, αλλιώς ο άλλος καίτοι η εφαρμογή του κινητού δείχνει θερμοκρασία θαλάσσης 24°C. Κι όταν μια 100% αντικειμενική πραγματικότητα (24°C), που μπορεί ν’ αποδειχθεί κι επιστημονικά, ο ένας τη νοιώθει με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι η διπλανή του κι’ όταν το «μόνο» διαφορετικό είναι ένα ανθρώπινο σώμα, τότε μπορούμε να φανταστούμε πως προσλαμβάνει ο καθένας θέματα, τα οποία δεν μπορούν να προσδιοριστούν 100% με αντικειμενικά κριτήρια. Και μάλιστα όταν μιλάμε για σύνθετα θέματα, π.χ. πολιτικής ή οικονομίας. Άρα σεβαστή η άποψη του καθενός.

Για ποιο λόγο τώρα αυτή η εισαγωγή; Τον τελευταίο καιρό διαβάζουμε όλο και πιο συχνά ότι οι οίκοι αξιολόγησης προχωρούν σε ανακοινώσεις αναφορικά με την αναβάθμιση της ελληνικής οικονομίας. Αφορμής δοθείσης λοιπόν (αναβάθμιση της επενδυτικής βαθμίδας της Ελλάδας από την Standard & Poor’s – S&P) και αιτίας υπάρχουσας (δημόσιο χρέος), ας δούμε κατ’ αρχάς για ποιο πράγμα μιλάμε, όταν αναφερόμαστε σε επενδυτική βαθμίδα. Γι’ αυτό ας ρίξουμε μια ματιά στον Πίνακα 1, όπου απεικονίζεται η κατηγοριοποίηση της αξιολόγησης της S&P, με τον βασικό διαχωρισμό (άνω και κάτω σειρά) μεταξύ επενδυτικής βαθμίδας (Investment Grade) με διαβαθμίσεις από το άριστα AAA μέχρι τη «βάση» BBB- και εκτός επενδυτικής βαθμίδας (Non-Investment Grade) αντιστοίχως από BB+ μέχρι «πάτο των σκουπιδιών» SD/D:

Παραμένοντας στα γεγονότα, να θυμηθούμε ότι στις 7 Δεκεμβρίου 2009 κι ενώ ακόμα η ελληνική οικονομία αξιολογείται από την S&P με A- , ξεκινάει η «κατρακύλα» στην «τσουλήθρα» της επενδυτικής βαθμίδας με τον υποβιβασμό, δηλαδή εκτός επενδυτικής βαθμίδας, να επέρχεται στις 27 Απριλίου 2010 και συγκεκριμένα από τη βαθμίδα ΒΒΒ+ στη βαθμίδα BB+. Ή αλλιώς: από τα σαλόνια της επενδυτικής βαθμίδας στα αλώνια εκτός επενδυτικής βαθμίδας. Σε μια μέρα. Ένα μικρό βήμα για τη S&P, μια τεράστια βουτιά για το ελληνικό κράτος, την οικονομία και την κοινωνία μας που κράτησε πολλά χρόνια. Για την ακρίβεια, πάνω από δεκατρία ολόκληρα χρόνια, μέχρι τις 20 Οκτωβρίου 2023, ημέρα αναβάθμισης της ελληνικής οικονομίας εκ μέρους της S&P και συγκεκριμένα στην επενδυτική βαθμίδα BBB-. Μια μέρα για να βρεθούμε εκτός και τουλάχιστον δεκατρία χρόνια για να επανέλθουμε εντός της επενδυτικής βαθμίδας. Τι μας λέει η παροιμία; Καλύτερα να σου βγει το μάτι, παρά τ’ όνομα.

Κι έτσι λοιπόν σ’ αυτά τα 13 χρόνια, «πετραδάκι – πετραδάκι» το χτίσαμε «της αγάπης το τσαρδάκι», λες και το θρυλικό λαϊκό άσμα της δεκαετίας του 60 (της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου και του Απόστολου Καλδάρα σε ερμηνεία από τον Νίκο Ξανθόπουλο, ιδιαίτερα όμως από τον Μιχάλη Μενιδιάτη) είχε προβλέψει τις δυσκολίες, τις στερήσεις και τον πόνο που βίωσε και εν μέρει συνεχίζει και βιώνει η ελληνική κοινωνία αυτά τα χρόνια. Αλλά και τις διαβαθμίσεις των οίκων αξιολόγησης μιας και «τα ψηλά τα σκαλοπάτια όσες τ’ ανεβήκανε, βρήκαν πλούτη, μεγαλεία», από τα οποία βέβαια ακόμα απέχουμε και μάλιστα πολύ.

Τι συνέβη ενδιάμεσα και αναγκασθήκαμε να το «ξαναχτίσουμε πετραδάκι – πετραδάκι»; Μα φυσικά η χρεοκοπία του ελληνικού κράτους (σε όρους αξιολόγησης της S&P: πτώση στη βαθμίδα SD, δηλαδή Selective Default, όπερ μεθερμηνευόμενον επιλεκτική χρεοκοπία στις 27 Φεβρουαρίου 2012) κι ένα χρέος βουνό. Ας αφιερώσουμε λίγες λέξεις – έννοιες για να περιγράψουμε με απλά λόγια τα οικονομικά δεδομένα που μας οδήγησαν σ’ αυτό το αποτέλεσμα: μετά τη Μεταπολίτευση (1974) το ελληνικό κράτος είχε χαμηλά έσοδα και υψηλές δαπάνες, άρα (σχεδόν) κάθε χρόνο δημιουργείτο έλλειμμα (έσοδα μείον δαπάνες). Ετήσιο έλλειμμα συνεπάγεται δανεισμό, επαναλαμβανόμενο έλλειμα έχει ως αποτέλεσμα περαιτέρω δανεισμό, ο οποίος αθροίζεται σε χρέος, η αύξηση και η εξυπηρέτηση του οποίου (τόκοι, χρεολύσια) μεγαλώνει τα, ετησίως δημιουργούμενα, ελλείμματα και οδηγεί στην υπερχρέωση και αυτή στην χρεοκοπία, όταν οι δανειστές – επενδυτές σού «κλείνουν την στρόφιγγα» και δεν μπορείς να συνεχίζεις να δανείζεσαι.

Ποιοι ήταν όμως οι λόγοι που μας οδήγησαν στην χρεοκοπία; Έλα μου ντε! Αν θέλετε να μην πλήξετε σ’ ένα κυριακάτικο τραπέζι με φίλους, κάντε αυτήν την απλή ερώτηση! Προκαταβολικά συνιστάται η αποφυγή κατανάλωσης αλκοόλ, διότι ελλοχεύει κίνδυνος ατυχήματος, πριν καν επιβιβασθείτε στο αυτοκίνητό σας. Αν μάλιστα αποπειραθείτε να ρίξετε την «ευθεία βολή βαρέων βαρών» επαναλαμβάνοντας την, ιστορική πια, ατάκα του Θεόδωρου Πάγκαλου, «μαζί τα φάγαμε», κινδυνεύετε όχι μόνο με πρόστιμο για διατάραξη ωρών κοινής ησυχίας, αλλά και για πρόκληση ηχορύπανσης. Ευτυχώς που το 1983 καταργήθηκε ο Νόμος 4000 του 1958 περί τεντυμποϊσμού, σύμφωνα με τον οποίον η τιμωρία, για όποιον κατηγορείτο για το αδίκημα της εξύβρισης (συνήθως εκείνα τα χρόνια ήταν νεαροί που ακολουθούσαν κυρίως τη βρετανική υποκουλτούρα, π.χ. ροκάδες, εξ ου και ο εξελληνισμός του teddy boy), μετά τη σύλληψή του από τον «Χωροφύλαξ», ήταν το κούρεμα (με την ψιλή παρακαλώ), το σκίσιμο των ρεβέρ στα παντελόνια του και εν συνεχεία η περιφορά του δρόμο προς εξευτελισμό του (Wikipedia).

Γιατί όλα αυτά; Ας θυμηθούμε την αρχή του άρθρου, το ανδρόγυνο στη θάλασσα και τη διαφωνία του σχετικά με το ζεστό ή κρύο νερό. Μέσα σε ένα κυβικό μέτρο νερού με την ίδια θερμοκρασία και για τους δύο. Και παρ’ όλ’ αυτά, διαφωνούν. Τότε πως να συμφωνήσει μια παρέα ανθρώπων με διαφορετικούς χαρακτήρες, βιώματα, γνώσεις, πεποιθήσεις, ηλικίες και φύλο για ένα θέμα, το οποίο, ενώ μας έχει αλλάξει ριζικά τη ζωή μας και έχουμε ακούσει τόσες πολλές και διαφορετικές απόψεις, δεν έχουμε ένα ή έστω περισσότερα πορίσματα βάσει πραγματικών δεδομένων; Οπότε ο καθένας με το μακρύ του και το κοντό του: φταίνε οι πολιτικοί, φταίει το Ασφαλιστικό, φταίνε οι εξοπλισμοί, φταίει ο τάδε και ο δείνα πολιτικός που πήρε «μίζα», φταίει το Χρηματιστήριο, φταίει η φοροδιαφυγή, φταίει η διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας, φταίνε οι ξένοι που οδήγησαν την πατρίδα μας σε χρεοκοπία για να μας πάρουν τα πετρέλαια, φταίνε οι υπεύθυνοι των Ασφαλιστικών Ταμείων που «έπαιξαν» τα χρήματα των Ταμείων στα δομημένα ομόλογα, φταίνε οι υπερβολικές και πρόωρες συντάξεις στα «ρετιρέ», φταίνε οι Ολυμπιακοί Αγώνες, φταίνε οι πολλοί διορισμένοι δημόσιοι υπάλληλοι, φταίει το κόμμα Α ή Β, φταίει το πελατειακό κράτος, φταίει ο τάδε ή ο δείνα Πρωθυπουργός, φταίνε οι τοκογλυφικοί όροι δανεισμού, φταίει ο κλάδος των τάδε ή δείνα επαγγελματιών, φταίει ο καπιταλισμός και φυσικά στο «παιχνίδι» αυτό φταίνε στο τέλος οι Γερμανοί. Έδωκεν η Πατρίς! Φταίμε κι εμείς, φταίει κι ο Χατζηπετρής; Αυτός, σίγουρα!

Μύλος! Γιατί όμως ασχολούμαστε με το θέμα; Εδώ για τόσα και τόσα προβλήματα δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε στην Ελλάδα, σ’ αυτό θα κολλήσουμε; Ενώ μάλιστα αυτό το θέμα, η χρεοκοπία, έχει περάσει στο «χρονοντούλαπο» της Ιστορίας. Οριστικά και τελεσίδικα; Για ν’ ακούσουμε τον Γιώργο Δερτιλή, διακεκριμένο διανοούμενο, ιστορικό, καθηγητή και Ακαδημαϊκό, ο οποίος στο βιβλίο του «Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις 1821-2016» των εκδόσεων Gutenberg, αναφέρεται σε επτά πτωχεύσεις του ελληνικού κράτους. Επτά πτωχεύσεις σε λιγότερο από διακόσια χρόνια. Μήπως τελικά η χρεοκοπία βρίσκεται μέσα στα γονίδιά μας, στο DNA μας; Άρα μπορεί να υπάρχει πιθανότητα επανάληψής της στο μέλλον; Πάντα σύμφωνα με τον Γ. Δερτιλή και συνδυάζοντας τις χρονολογίες των επτά πτωχεύσεων (1827 – 2012) καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η «αυτή η ιστορία επαναλαμβάνεται» κατά μέσον όρο κάθε εικοσιέξι χρόνια, άρα είναι υπαρκτή η πιθανότητα, ο πρωθυπουργός του έτους 2038, δηλαδή σε δεκαπέντε χρόνια από σήμερα, μέσα από την εικονική πραγματικότητα ενός γραφικού ελληνικού τοπίου να αναγγείλει την επόμενη, πραγματική, χρεοκοπία. Κι εμείς τι κάνουμε; Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν. Για να είμαστε όμως σε θέση να προλάβουμε και ν’ αποφύγουμε μια επόμενη χρεοκοπία, θα πρέπει, παράλληλα με την «πάταξη της φοροδιαφυγής» και άλλων τινών, να προχωρήσουμε στη διάγνωση του συγκεκριμένου προβλήματος, δηλαδή ποιες ήταν οι αιτίες οι οποίες μας οδήγησαν σ’ αυτήν την χρεοκοπία.

Εν ολίγοις: χρέος θα συνεχίσουμε να έχουμε για πολλά χρόνια, πρωτίστως όμως έχουμε χρέος να αναλύσουμε άμεσα τα αίτια της πρόσφατης χρεοκοπίας. Όλοι μαζί; Όχι! Στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία επιλέγουμε με τη ψήφο μας εκείνα τα κόμματα, τα οποία με τους εκλεγμένους, τόσο σε τοπικό, όσο και σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, διαχειρίζονται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, ει δυνατόν, υπεύθυνα το κράτος. Τόσο ως κυβέρνηση, όσο κι ως, ελέγχουσα την κυβέρνηση, αντιπολίτευση. Αυτό που χρεοκόπησε, όχι όμως από μόνο του, ήταν το κράτος. Άρα όλα τα κόμματα, τα οποία στην εποχή της Μεταπολίτευσης, είτε κυβέρνησαν, είτε βρέθηκαν στην αντιπολίτευση, διαχειρίστηκαν δηλαδή το κράτος και τα χρήματά μας και είναι σήμερα ενεργά, έχουν, κυριολεκτικά, χρέος να εξηγήσουν με στοιχεία τους λόγους της χρεοκοπίας. Μέσα από κοινοβουλευτικές επιτροπές και θεσμικές διαδικασίες είναι σε θέση να το πράξουν. Ει δυνατόν με κοινό πόρισμα, συνοδευόμενο όμως από στοιχεία. Αρκεί το κοινό αυτό πόρισμα να μην είναι συγκρίσιμο του πρώτου και συναινετικού νόμου για την ψήφο των αποδήμων Ελλήνων πολιτών.

Αξίζει να σταθούμε λίγο στον Γ. Δερτιλή, ο οποίος, όπως κι ο Θ. Πάγκαλος «έφυγε» το 2023. «Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Απλώς δείχνει πώς μπορεί μια κοινωνία να αποφεύγει στο μέλλον τα σφάλματα του παρελθόντος. Αλλά οι πολιτικές ηγεσίες της χώρας σπανίως ενδιαφέρθηκαν για την Ιστορία. Δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να διδαχθεί σωστά η Ιστορία στη δημόσια εκπαίδευση. Και ελάχιστοι από εμάς τους πολίτες αναζητήσαμε αυτή τη γνώση έξω από τα σχολεία», έλεγε ο φιλοσοφημένος στοχαστής Γ. Δερτιλής σε συνομιλία του με την Καθημερινή το 2016. Τελικά μάλλον «όλοι μαζί δεν μάθαμε».

Για να αποφύγουμε λοιπόν τα σφάλματα του παρελθόντος, οι ηγέτες των κομμάτων μας έχουν την ευκαιρία με το προαναφερθέν πόρισμα ή έστω και με διαφορετικά πορίσματα να αποδείξουν κατά τη διάρκεια της τρέχουσας κοινοβουλευτικής τετραετίας, δηλαδή μέχρι τις επόμενες κοινοβουλευτικές εκλογές σε τέσσερα χρόνια όπως ορίζεται στο Σύνταγμα, ότι δεν ισχύει πια το «Αλλά οι πολιτικές ηγεσίες της χώρας σπανίως ενδιαφέρθηκαν για την Ιστορία». Και να «ξεπληρώσουν» το χρέος τους κατά το μερίδιο που τους αναλογεί στο ότι «Δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να διδαχθεί σωστά η Ιστορία στη δημόσια εκπαίδευση». Και όπως όλες οι μεταρρυθμίσεις που φέρνουν άμεσα θετικά αποτελέσματα, βλ. ψηφιακό κράτος και οι οποίες φυτεύοντας, από την πλευρά του κράτους, τον σπόρο του σεβασμού προς τον πολίτη, συμβάλλουν στην εμπέδωση ενός κλίματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και πολίτη, θα μας οδηγήσουν να ανατρέψουμε το «Και ελάχιστοι από εμάς τους πολίτες αναζητήσαμε αυτή τη γνώση έξω από τα σχολεία».

Όλοι μαζί λοιπόν! Όχι για να τα «φάμε», αλλά για να μην ξεχνάμε. Καλό θα είναι όμως να έχουν γνώσιν οι φύλακες, λαμβάνοντας υπ’ όψιν το τέλος του άσματος «πετραδάκι – πετραδάκι»: «Φλόγες άναψα ένα βράδυ, το τσαρδάκι το ‘καψα, κι ύστερα πάνω στη στάχτη, μοναχός μου έκλαψα».

* O Γιάννης Γούσης είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων