Μέση Ανατολή: Αγνωστη η τελική κατάληξη της σύγκρουσης Χαμάς – Ισραήλ

Η μακρά ιστορία της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης είναι γεμάτη με αιματοχυσίες και πληγές – κυριολεκτικά και μεταφορικά. Αλλά ακόμη και με αυτό το δεδομένο, τα σημερινά γεγονότα ξεχωρίζουν για έναν αρχικά κύριο λόγο: τη βαναυσότητα.

Σύμφωνα με το Bloomberg, από το Ολοκαύτωμα δεν έχουν σφαγιαστεί τόσοι Εβραίοι ταυτόχρονα όσο στις 7 Οκτωβρίου, όταν οι μαχητές της Χαμάς εισέβαλαν στο Ισραήλ, σκοτώνοντας 1.400 ανθρώπους και παίρνοντας ομήρους περισσότερους από 200. Και στη συνέχεια το Ισραήλ κλιμάκωσε τις χερσαίες επιχειρήσεις του στη Λωρίδα της Γάζας που διοικείται από τη Χαμάς, σε αντίποινα κυρίως από αέρος, που σκότωσαν περισσότερους από 7.700, σύμφωνα με τις αρχές της Γάζας, και εκτόπισαν σχεδόν τον μισό πληθυσμό των 2,3 εκατομμυρίων, σύμφωνα με εκτίμηση αξιωματούχων του ΟΗΕ. Η απόφαση του Ισραήλ να διακόψει το ρεύμα στη Γάζα – και να περιορίσει σοβαρά τις προμήθειες νερού και τροφίμων – οδηγει με μαθηματική ακρίβεια σε μια μεγαλύτερη ανθρωπιστική καταστροφή.

Φουκουγιάμα: Τα πράγματα θα μπορούσαν τώρα να τεθούν εκτός ελέγχου

Πέρα από αυτό, αυτό το νέο κεφάλαιο άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι Ισραηλινοί βλέπουν την απειλή από την ισλαμιστική ομάδα και, ως εκ τούτου, τα μέτρα που είναι διατεθειμένοι να λάβουν εναντίον της. Από την αρχή, η Χαμάς, την οποία οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση χαρακτηρίζουν τρομοκρατική οργάνωση, έχει αφιερωθεί στην καταστροφή του κράτους του Ισραήλ. Για τρεις δεκαετίες, διατηρείται σε αυτή την αποστολή καθώς άλλοι Παλαιστίνιοι ηγέτες έχουν δεσμευτεί για ειρηνική συνύπαρξη με το Ισραήλ ενώ παράλληλα επιδιώκουν το δικό τους κράτος. Η Χαμάς θεωρεί όλους τους Αγίους Τόπους —που περιλαμβάνει αυτό που σήμερα είναι το Ισραήλ, τη Δυτική Όχθη και τη Γάζα— θεϊκό ισλαμικό χάρισμα και δεσμεύεται στον καταστατικό της χάρτη να καταστρέψει το Ισραήλ με κάθε μέσο. Αφού έδειξε τι είναι ικανή να κάνει στις 7 Οκτωβρίου, οι Ισραηλινοί λένε τώρα ότι είναι αποφασισμένοι όχι απλώς να καταστείλουν την οργάνωση αλλά να την διαλύσουν, ένας στόχος που θα συνεπάγεται περισσότερη αιματοχυσία και μπορεί να μην είναι εφικτός.

Πώς φτάσαμε εδώ

Ο σύγχρονος αγώνας μεταξύ Αράβων και Εβραίων για την ιδιοκτησία των Αγίων Τόπων έχει τις ρίζες του στον εθνικισμό που αναπτύχθηκε μεταξύ των δύο ομάδων μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία κυβέρνησε την περιοχή για αιώνες. Το 1920, οι νικητές του πολέμου έδωσαν στο Ηνωμένο Βασίλειο την εντολή να διαχειρίζεται αυτό που τότε ονομαζόταν «Παλαιστίνη». Οι μάχες στην επικράτεια επιδεινώθηκαν από την αντίσταση των Αράβων στην εβραϊκή μετανάστευση, η οποία αυξήθηκε τη δεκαετία του 1930. Ενόψει της ναζιστικής δίωξης, αυξανόμενος αριθμός Εβραίων από το εξωτερικό αναζήτησαν καταφύγιο στην αρχαία πατρίδα τους, όπου οι Εβραίοι ζουν για σχεδόν 4.000 χρόνια.

Σε μια προσπάθεια να σταματήσει η αραβοεβραϊκή βία, μια βρετανική επιτροπή το 1937 πρότεινε τη διχοτόμηση της επικράτειας για να δημιουργηθεί ένα κράτος για κάθε ομάδα. Μια δεκαετία αργότερα, τα Ηνωμένα Έθνη ενέκριναν μια διαφορετική διαίρεση. Οι Άραβες είπαν «όχι» και τις δύο φορές, ενώ οι Εβραίοι απάντησαν θετικά. Μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του το 1948, το Ισραήλ δέχτηκε επίθεση από γειτονικά αραβικά κράτη και τα κέρδη του εν καιρώ πολέμου καθιέρωσαν τα σύνορα του νέου έθνους. Οι Παλαιστίνιοι χρησιμοποιούν τον όρο Nakba, ή καταστροφή, για να αναφερθούν σε αυτήν την περίοδο, η οποία δημιούργησε περίπου 700.000 Παλαιστίνιους πρόσφυγες. Πολλοί από αυτούς κατέφυγαν στη Λωρίδα της Γάζας, που τότε βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Αιγύπτου.

Σε έναν άλλο πόλεμο το 1967, το Ισραήλ κατέλαβε την υπόλοιπη Παλαιστίνη – τη Γάζα συν τη Δυτική Όχθη – και έθεσε τους Παλαιστίνιους κατοίκους των εδαφών υπό στρατιωτική κατοχή. Μετά από αυτές τις συγκρούσεις, αναδύθηκε η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO), η οποία εξαπέλυε αντάρτικες επιθέσεις στο Ισραήλ και κέρδισε διεθνή αναγνώριση ως εκπρόσωπος του παλαιστινιακού λαού.

Η Χαμάς

Η πρώτη λαϊκή εξέγερση, ή ιντιφάντα, ενάντια στην κατοχή ξεκίνησε το 1987, δημιουργώντας τη Χαμάς. Η οργάνωση αρχικά κέρδισε δημοτικότητα μεταξύ των Παλαιστινίων με τη δημιουργία ενός δικτύου φιλανθρωπικών οργανώσεων για την αντιμετώπιση της φτώχειας καθώς και των αναγκών υγείας και εκπαίδευσης. Αλλά έκανε ξεκάθαρη την κύρια αποστολή της: την καταστροφή του Ισραήλ.

Ενώ η PLO είχε τον ίδιο στόχο εκείνη την εποχή, σημειώθηκε μια μεταστροφή στις απόψεις της. Έχοντας χάσει τις βάσεις της στον Λίβανο μετά την εισβολή του Ισραήλ το 1982 για να τις απομακρύνει, η οργάνωση στα τέλη της δεκαετίας του 1980 αναγνώρισε σιωπηρά το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ. Καθώς ο φόρος της Ιντιφάντα συσσωρεύτηκε, το Ισραήλ συμμετείχε σε μυστικές ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με την PLO, που καταγράφηκαν ως Συμφωνίες του Όσλο το 1993 – η πρώτη συμφωνία υπογράφτηκε στην Ουάσινγκτον των ΗΠΑ το 1993 και η δεύτερη στην Τάμπα της Αιγύπτου, δύο χρόνια μετά (1995). Η PLO αναγνώρισε τη νομιμότητα του Ισραήλ και, ως προσωρινό μέτρο, οι Παλαιστίνιοι απέκτησαν περιορισμένη αυτοδιοίκηση υπό της Παλαιστινιακής Αρχής.

Τα επόμενα χρόνια, η εμπιστοσύνη μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων διαβρώθηκε. Η Χαμάς εξαπέλυσε επιθέσεις και βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας στο Ισραήλ και οι Ισραηλινοί συνέχισαν να επεκτείνουν τους εβραϊκούς οικισμούς στα εδάφη. Οι διαπραγματευτές του Ισραήλ και της PLO απέτυχαν επανειλημμένα να καταλήξουν σε μια μόνιμη συμφωνία που πιθανώς θα είχε δημιουργήσει ένα παλαιστινιακό κράτος. Και τότε η δεύτερη ιντιφάντα, από το 2000 έως το 2005, αποδείχθηκε πιο αιματηρή από την πρώτη.

Με τις διαπραγματεύσεις σε αδιέξοδο, το Ισραήλ το 2005 απέσυρε μονομερώς τις δυνάμεις του που είχαν απομείνει από τη Γάζα και ξερίζωσε τους Ισραηλινούς εποίκους από τη λωρίδα, ενώ διατήρησε τον έλεγχο του εναέριου χώρου, του θαλάσσιου εδάφους και των εισόδων στο Ισραήλ. Τον επόμενο χρόνο, η Χαμάς νίκησε την κύρια φατρία της PLO, τη Φατάχ, στις παλαιστινιακές βουλευτικές εκλογές. Μετά από μήνες μάχης μεταξύ των δύο ομάδων στη Γάζα, η Χαμάς απέκτησε τον έλεγχο του εδάφους το 2007 και έκτοτε το χρησιμοποιεί περιοδικά για να εξαπολύει επιθέσεις με ρουκέτες και επιδρομές στο Ισραήλ. Η Φατάχ συνεχίζει να κυριαρχεί στην Παλαιστινιακή Αρχή, η οποία είναι υπεύθυνη για την περιορισμένη αυτοδιοίκηση στη Δυτική Όχθη. Ανήσυχοι από την στάση της Χαμάς, τόσο το Ισραήλ όσο και η Αίγυπτος επέβαλαν αυστηρούς περιορισμούς σε αγαθά και ανθρώπους που μετακινούνται μέσα και έξω από τη Γάζα.

Τα τελευταία χρόνια, το Ισραήλ είχε λάβει περιορισμένα μέτρα για να χαλαρώσει τους περιορισμούς, συμπεριλαμβανομένης της έκδοσης αδειών για 20.000 κατοίκους της Γάζας να εργαστούν στο εσωτερικό του Ισραήλ, όπου μπορούσαν να κερδίσουν 10 φορές από ό,τι θα έβγαζαν στο σπίτι τους. Στο Ισραήλ πίστευαν κοινώς ότι η Χαμάς επικεντρωνόταν στη βελτίωση της οικονομίας της Γάζας και ότι ακόμη και αν ξεσπούσε βία από καιρό σε καιρό, η απειλή που έθετε η Χαμάς θα μπορούσε να περιοριστεί σε ένα αποδεκτό επίπεδο. Μετά ήρθε η 7η Οκτωβρίου.

Η επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ

Η επίθεση στο Ισραήλ εκείνη την ημέρα ξεκίνησε με ένα μπαράζ ρουκετών που εξαπέλυσαν από τη Γάζα. Με την ανατολή του ηλίου αρκετές χιλιάδες βαριά οπλισμένοι μαχητές της Χαμάς βγήκαν από τη Λωρίδα της Γάζας, κυρίως μέσα από τρύπες που είχαν ανοίξει στην περίφραξη κατά μήκος των συνόρων με το Ισραήλ. Επιτέθηκαν σε βάσεις του στρατού και πόλεις καθώς και στο γνωστό πια μουσικό φεστιβάλ στην έρημο, φαινομενικά με μοναδικό σκοπό να σκοτώσουν ή να πάρουν όμηρους όσο περισσότερους Ισραηλινούς μπορούσαν.

Αφού οι εισβολείς επέστρεψαν στη Γάζα ή σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν, η Χαμάς συνέχισε να εκτοξεύει ρουκέτες προς το Ισραήλ, περίπου 7.000, σύμφωνα με τον ισραηλινό στρατό. Μέχρι στιγμής, η συντριπτική πλειοψηφία έχει προκαλέσει ελάχιστη ή καθόλου ζημιά, κυρίως λόγω του συστήματος αεράμυνας Iron Dome του Ισραήλ, το οποίο ο στρατός λέει ότι έχει ποσοστό αναχαίτισης περίπου 90%. Ωστόσο, τέτοια συστήματα αεράμυνας μπορεί να είναι επικίνδυνα και θανατηφόρα – σκότωσαν 12 Ισραηλινούς αμάχους το 2021.

Η απάντηση του Ισραήλ

Οι μεγαλύτεροι άμεσοι κίνδυνοι αφορούσαν τους Παλαιστίνιους στη Γάζα, οι οποίοι αντιμετωπίζουν την έξαλλη απάντηση του Ισραήλ από τις 7 Οκτωβρίου μέχρι και σήμερα. Ενώ Ισραηλινοί αξιωματούχοι είχαν πει ότι στόχος τους είναι να προστατεύσουν τη χώρα εξαλείφοντας οριστικά την απειλή που θέτει η Χαμάς, τα σχόλια του Προέδρου Isaac Herzog σε Συνέντευξη στο CNN, στην οποία είπε ότι θεωρούσε υπεύθυνο «ένα ολόκληρο έθνος» για τις 7 Οκτωβρίου, έδωσε βαρύτητα στις κατηγορίες, μεταξύ άλλων από ομάδα εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ, ότι το Ισραήλ επέβαλε συλλογική τιμωρία.

Στον απόηχο των επιθέσεων, το Ισραήλ διέκοψε τις προμήθειες νερού, ηλεκτρισμού, καυσίμων και τροφίμων στη Γάζα, ενώ ισοπέδωσε τα σπίτια, τα κτίρια και τις υποδομές της με αεροπορικές επιδρομές. Αργότερα συμφώνησε να ξαναρχίσει κάποια υπηρεσία ύδρευσης. Το Ισραήλ έριξε φυλλάδια από αεροπλάνα που ενθαρρύνουν τους ανθρώπους στη βόρεια Γάζα να μετακινηθούν νότια για να αποφύγουν τον βομβαρδισμό, και στη συνέχεια βομβάρδισε το νότο, εκτοξεύοντας τουλάχιστον 400 ρουκέτες μόνο στις 24 Οκτωβρίου. Μετά από δύο εβδομάδες, το Ισραήλ συμφώνησε να επιτρέψει τη μεταφορά περιορισμένων ποσοτήτων ανθρωπιστικής βοήθειας από την Αίγυπτο. Αξιωματούχοι των Ηνωμένων Εθνών λένε ότι σχεδόν 1,4 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί, αριθμός που είναι 2,5 φορές μεγαλύτερος από τον αριθμό που μπορούν να φιλοξενηθούν.

Τρεις εβδομάδες μετά την επίθεση της Χαμάς, μετά από μια μεγάλη ώθηση στη Γάζα από τις ισραηλινές χερσαίες δυνάμεις, ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου ανακοίνωσε ένα «δεύτερο στάδιο» του πολέμου, το οποίο είπε ότι θα ήταν «μακρύ και δύσκολο».

Τι υπάρχει μπροστά

Καθώς οι μάχες κλιμακώνονται, η Γάζα είναι σίγουρο πως θα υποστεί πολύ περισσότερες καταστροφές. Ακόμη και πριν από την πιο πρόσφατη σύγκρουση, η οικονομία και η ευημερία βρίσκονταν σε παρακμή, με τις συνθήκες να επιδεινώνονται από τον αποκλεισμό της τελευταίας μιάμιση δεκαετίας. Έκθεση του ΟΗΕ που ενημερώθηκε τελευταία τον Αύγουστο ανέφερε ότι το 81% των κατοίκων της Γάζας ήταν φτωχοί και ανέφερε ποσοστό ανεργίας 47%.

Οι επιζώντες πρόσφυγες από το 1948 εκτός από τους απογόνους τους αποτελούν περίπου το 81% του πληθυσμού της λωρίδας σήμερα. Με περιορισμένη οικονομική δραστηριότητα, πολλοί εξακολουθούν να βασίζονται στα σισσύτια  του ΟΗΕ. Το μεγαλύτερο μέρος του νερού βρύσης στη Γάζα είναι μη πόσιμο, αναγκάζοντας τα νοικοκυριά να αγοράζουν αφαλατωμένο νερό από ιδιώτες. Ακόμη και πριν το Ισραήλ επιβάλει την πολιορκία του, οι διακοπές ρεύματος ήταν συχνές.

Πριν από τον πόλεμο αυτό, το Ισραήλ και η Χαμάς συγκρούονταν γύρω από τη Γάζα. Η επαναλαμβανόμενη βία είναι ιδιαίτερα σκληρή για τα παιδιά στη Γάζα, όπου το 47% του πληθυσμού είναι κάτω των 18 ετών. Έκθεση του 2021 από την ομάδα Euro-Med Monitor διαπίστωσε ότι εννέα στα δέκα παιδιά στη Γάζα υπέφεραν από κάποιας μορφής μετατραυματικό στρες.

Οι πολιτικές συνέπειες του πολέμου μεταξύ των κατοίκων της Γάζας δεν θα γίνουν γνωστές για κάποιο χρονικό διάστημα. Αυτό τουλάχιστον έχει δείξει η ιστορία.  Το 2014, σε μια παρόμοια συνθήκη περισσότεροι από 2.100 Παλαιστίνιοι σκοτώθηκαν και η Λωρίδα υπέστη μεγάλες καταστροφές – η ισλαμιστική οργάνωση είδε τη δημοτικότητά της στιγμιαία να αυξάνεται, ωστόσο ένα μήνα αργότερα, οι δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι οι Παλαιστίνιοι εξέφραζαν δυσαρέσκεια για τα «επιτεύγματα» του πολέμου υπό το φως του κόστους του. Μάχες επαναλήφθησαν τον Μάιο του 2021, σε περιορισμένη έκταση με λιγότερα θύματα.

Είναι αδύνατο να γνωρίζουμε τι μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά τα δεδομένα για τη σημερινή σύρραξη, καθώς δεν έχει ξαναγίνει κάτι τέτοιο στο παρελθόν. Αλλά οι τρόποι με τους οποίους διαμορφώνονται οι παλαιστινιακές συμπεριφορές από την τρέχουσα αναταραχή σίγουρα θα παίξουν κάποιο ρόλο. Στην εισβολή τους στη Γάζα, οι ισραηλινές δυνάμεις στοχεύουν να συλλάβουν ή να σκοτώσουν μέλη της Χαμάς και να διαλύσουν την οργάνωση επειδή, λένε οι αξιωματούχοι, οι πολίτες τους δεν μπορούν να ζήσουν δίπλα σε μια ομάδα που σχεδιάζει τη δολοφονία τους. Αλλά περισσότερο από άνδρες ή όπλα, η Χαμάς είναι μια ιδέα. Το αν αυτή η ιδέα θα επιβιώσει από την επίθεση του Ισραήλ και θα εμπνεύσει μια νέα Χαμάς, ή ίσως έναν ακόμη πιο ριζοσπαστικό διάδοχο, θα εξαρτηθεί από το πώς οι Ισραηλινοί θα τελειώσουν τον πόλεμο – αλλά και από το πώς οι Παλαιστίνιοι τελικά βλέπουν την οργάνωση που πυροδότησε αυτό το αιματηρό νέο κεφάλαιο.