Παρεμβάσεις δημοσιονομικής πολιτικής για την αντιμετώπιση οικονομικών κρίσεων

Η οικονομική καταστροφή που προκλήθηκε από την πανδημία του COVID-19 ήταν πρωτοφανής. Πολλές χώρες έλαβαν έκτακτα μέτρα δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής, υλοποιώντας πληθώρα δημοσιονομικών πακέτων για την εξομάλυνση του εισοδήματος των καταναλωτών και την τόνωση της ζήτησης και τον περιορισμό του ανθρώπινου και οικονομικού αντίκτυπου του COVID-19. Βασικό εργαλείο των κυβερνήσεων για την αντιμετώπιση του οικονομικού πλήγματος από την πανδημία COVID-19, αλλά και οικονομικών κρίσεων γενικά, είναι η πληρωμή επιδομάτων ειδικού σκοπού σε νοικοκυριά. Ο στόχος αυτής της πολιτικής είναι διττός. Πρώτον, η στήριξη εκείνων που πλήττονται από ανεργία ή μείωση στο εισόδημα, υποστηρίζοντας την κατανάλωσή τους. Δεύτερον, η ενίσχυση της μακροοικονομίας μέσω των πολλαπλασιαστικών επιπτώσεων των υψηλότερων καταναλωτικών δαπανών των νοικοκυριών. Καθώς η Ελλάδα όπως και άλλες χώρες, περιορίζονται από το δημόσιο χρέος τους ως προς το μέγεθος των δημοσιονομικών πόρων που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να αντιμετωπίσουν κρίσεις, όπως η πανδημία COVID-19, είναι σημαντικός ο προσεκτικός σχεδιασμός των δημοσιονομικών πολιτικών.

Για τη βέλτιστη κατάρτιση τέτοιων πολιτικών είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την απάντηση στο ακόλουθο ερώτημα. Τι ποσοστό από ένα απροσδόκητο και προσωρινό επίδομα θα δαπανήσει το νοικοκυριό για κατανάλωση σε σύντομο χρονικό διάστημα; Το ποσοστό αυτό αποκαλείται Οριακή Ροπή των νοικοκυριών να Καταναλώνουν από προσωρινό εισόδημα (ΟΡΚ). Η ροπή αυτή είναι κεντρικό θεμέλιο των κύριων οικονομικών υποδειγμάτων αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της νομισματικής και της δημοσιονομικής πολιτικής και είναι μέγεθος που διαφέρει από νοικοκυριό σε νοικοκυριό αλλά και για ένα δεδομένο νοικοκυριό διαχρονικά. Η επιστημονική βιβλιογραφία πάνω στο θέμα αντιμετωπίζει  δύο προβλήματα. Πρώτον, τη στατιστική απόδειξη αιτιότητας στην εκτίμηση της ΟΡΚ και δεύτερον τη δυσκολία να εκτιμηθεί διαφοροποίηση στην ΟΡΚ ανάμεσα στα νοικοκυριά καθώς και αλλαγές σε αυτή την ροπή ως αποτέλεσμα οικονομικών κρίσεων.

Σε ερευνητικό έργο μαζί με τον Καθηγητή Χρήστο Κωτσόγιαννη του Πανεπιστημίου του Έξετερ, που χρηματοδοτήθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), υπερβήκαμε και τις δύο δυσκολίες και  δώσαμε αιτιώδεις εκτιμήσεις της ΟΡΚ για πρώτη φορά για τα ελληνικά νοικοκυριά. Σχεδιάσαμε και πραγματοποιήσαμε έρευνα 1.014 ελληνικών νοικοκυριών που παρήγαγε πληθώρα δεδομένων για την κατανάλωση, την αποταμίευση, τη διαχείριση του χρέους, τις προσδοκίες για μελλοντική δραστηριότητα και συμπεριφορικά χαρακτηριστικά τους. Για πολλά από αυτά τα νοικοκυριά, οι πληροφορίες αφορούν σε δύο περιόδους: Δεκέμβριο 2019 και Ιανουάριο 2020 (πολύ πριν την ευρεία ευαισθητοποίηση για τον COVID-19), καθώς και στο τέλος Απριλίου 2020 (στο αποκορύφωμα του πρώτου κύματος της υγειονομικής κρίσης COVID-19 στην Ελλάδα). Το δείγμα μας περιλαμβάνει άτομα που κέρδισαν στην φορολοταρία της ΑΑΔΕ και έλαβαν €1.000 τον Δεκέμβριο του 2019 μαζί με άτομα που δεν κέρδισαν αλλά είχαν αντίστοιχα  κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά με τους νικητές. Η αντιπαραβολή της καταναλωτικής συμπεριφοράς των δύο αυτών ομάδων οδήγησε σε αιτιώδεις εκτιμήσεις της ΟΡΚ. Επίσης, αναλύσαμε εμπιστευτικά διοικητικά δεδομένα για αυτά τα νοικοκυριά, σε ανωνυμοποιημένη μορφή,  που απεικονίζουν με ακρίβεια την οικονομική τους κατάσταση κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

Τα βασικό επιστημονικό μας εύρημα είναι ότι τα ελληνικά νοικοκυριά έχουν υψηλή ΟΡΚ.  Κατά μέσον όρο, καταναλώνουν  μεταξύ €480 και €590 για κάθε €1.000 καθαρό εισόδημα που λαμβάνουν αναπάντεχα και χωρίς προσδοκία επανάληψης. Υπάρχει σημαντική ετερογένεια στην ΟΡΚ που συνδέεται με παρατηρήσιμα χαρακτηριστικά του νοικοκυριού. Επίσης βρήκαμε ότι άτομα των οποίων η εργασιακή κατάσταση επιδεινώθηκε μέσα στην πανδημία COVID-19, και δικαιούνταν το κρατικό επίδομα ειδικού σκοπού, μείωσαν την ΟΡΚ τους αισθητά σε σχέση με τέσσερις μήνες νωρίτερα. Από τη σκοπιά της κατάρτισης οικονομικής πολιτικής, η ανάλυσή μας δείχνει ότι η καταναλωτική και αποταμιευτική συμπεριφορά των νοικοκυριών μεταβάλλεται ανάλογα με την οικονομική κατάστασή τους.

Συμπέρασμα της επιστημονικής μας ανάλυσης είναι ότι τα ελληνικά νοικοκυριά έχουν υψηλή Οριακή Ροπή να Καταναλώνουν, γεγονός που καθιστά τα επιδόματα ειδικού σκοπού στα νοικοκυριά ιδιαίτερα αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση της πανδημίας ή άλλων οικονομικών κρίσεων. Τα ευρήματά μας μπορούν χρησιμοποιηθούν από το οικονομικό επιτελείο στον σχεδιασμό πολιτικών επιδοτήσεων σε νοικοκυριά με βέλτιστο μακροοικονομικό αντίκτυπο.

*Ο Πλούταρχος Σακελλάρης είναι Καθηγητής Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης του ΟΠΑ, Επίτιμος Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, πρώην Πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων – Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην έκδοση ΟΠΑ News την εφημερίδα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών